कृष्ण
देवनागरी
|
कृष्ण हो विष्णूच्या धा अवतारांपैकीं आठ्वो अवतार अशें मानतात. आपल्या अलौकिक कर्तृत्वान देवपण मेळोवपी कृष्ण ही एक इतिहासीक व्यक्ती आसप शक्य आसा अशें जाणकारांचें मत आसा. कृष्णाचो जल्म सादारणपणान इ.स.प. ३१८५ वर्सा जालो आनी ताचें निर्वाण इ.स.प. ३०६५ वर्सां जालें अशें पुराणांतल्या आदारावयल्यान मानतात. पर्गीटर, पुसाळकर ह्या सारके विव्दान इ.स.प. १४ वें शतमान हो कृष्णाचो काळ मानतात. पुरातत्व संशोधनांत सांपडिल्ली कृष्णाची व्दारका इ.स.प. ३००० वर्सांची अशें एस्. आर. राव हाचें मत आसा.
इतिहासांत कृष्णचे उल्लेख अशे मेळटात: देवकीपुत्र कृष्ण (छांदोग्योपनिषत् ३.७.६); मुळ महाभारत (इ.स.प. ३०० वर्सां); हरिवंश (इ.स.प. दुसरें शतमान); विष्णूपुराणाचो पांचवो अंश (५ वें शतमान), भागवत धावो स्कंद (९ वें शतमान) आनी ब्रम्हवैवर्तपुराण. हातूंतल्यान सांगिल्लें कृष्णचरित्र अशें आसा: यदुकुलांतल्या वृष्णि वंशांत वसुदेव आनी देवकी हांकां मथुरेंत बंदखणींत श्रावण वद्य अष्टमीचे मध्यानरातीक आठवो पूत जालो तो कृष्ण. आकाशवाणीप्रमाण वासुदेवाचो पूत आपलो घात करीत ह्या भयान यादवराज कंस हाणें आपले भयणीच्या, म्हळ्यार देवकीच्या स भुरग्यांक जिवेशीं मारिल्ली. वासुदेवाचो सातवो पूत बलराम ताची दुसरी बायल रोहिणी हिच्या गर्भांत वाडलो. कृष्ण जल्मल्याउपरांत वासुदेवान ताका यमुना न्हंयचे पलतडी गोकुळांत नंदगोप हाचेकडेन पावयलो. कृष्ण आनी बलराम गोकुळांत आपले मनीस धाडून कृष्णाचो घात करपाचे जायते यत्न केले, पूण ते फळादीक जाले नात. पूतना, शकहासूर, वृषभासुर हांकां कृष्णान मारून उडयले. उपरांत कृष्ण आनी बलराम वयांत येतकच अक्रुराक धाडून धनुर्यागाच्या निमतान मथुरेक हाडून तांकां मारपाचें कंसान येवजिलें. मथुरेक पावतकच कृष्णान कुवलयापीड ह्या हतयाक आनी चांणूर ह्या मल्लाक मारून उडोवन ताणें मथुरेक राज्य कंसाचो बापूय उग्रसेन हाचे सुवाधीन केलें. उपरांत कृष्ण आनी बलराम सांदीपनी ऋषीकडेन वचून वेद-वेदांगां आनी धनुर्वेद शिकले.
मगधाचो सम्राठ जरासंध हो कंसाचो मांव आशिल्लो. कंसाच्या मर्णाचो सूड घेवपाखातीर ताणें अठरा खेप कृष्णाचेर घुरयो घाल्यो. दर फावट कृष्ण आनी बलराम ताचो पराभव करून ताका धांवडावन घालो. निमणे घुरयेवेळार कृष्णान मथुरा सोडून सौराष्ट्रांत व्दारका हांगा नव्या राज्याची थापणूक करून आपल्या राज्यांतले प्रजेक थंय हालयली.
कालयवन आनी जरासंध ह्या दोगांयनी ह्या वेळार कृष्णाचेर घुरी घाल्ली. कृष्ण जरासंधाच्या हाताक लागलोना आनी कालयवन हाका भियेल्ल्याचें निमित्त करून तो गोमंत पर्वतावयले एके होवरेंत लिपून रावलो. थंय मुचकुंद हो राजा न्हिदिल्लो. ताका कृष्ण समजून कालयवनान खोंट मारून उठ्य्लो. पूण मुचकुंदान दोळे उगडटकच ताच्या तेजान कालयवन भस्म जालो. जरासंधान गोमंत पर्वतावयल्या रानाक उजो लायलो आनी कृष्ण आनी बलराम त्या उज्यांत हुलपून मेले अशें समजून तो पर्थून गेलो. कृष्ण दुसरेवटेन सुरक्षितपणान व्दारकेक पावलो.
विदर्भ राजा भीष्मक हाची धूब रुक्मिणी हिका तिच्या मोगाचो आदर करून कृष्णान उबारून व्हेली आनी तो तिचेकडेन लग्न जालो. ह्या वेळार रूक्मी हो तिचो भाव आनी तिच्या स्वयंवराक जमिल्ले हेर राजा कृष्णाकडेन झुजूंक आयले. कृष्णान तांचो सगळ्यांचो पराभव केलो. ह्या पयल्या लग्ना उपरांत कृष्णान जांबवंती, सत्यभामा, कालिंदा, मित्रविंदा, सत्या, भद्रा आनी लक्ष्मणा हांचेयवांगडा लग्ना केलीं. ह्यो कृष्णाच्यो अष्टनायिका जावन आसात. फुडें प्राहज्योतिषपुरच्या नरकासुराक मारून उडोवन ताणें बंदी केल्ल्या सोळा हजार बायलांची मुक्तताय करून तांचेकडेन लग्नां केलीं.
कृष्णाची पांडवांकडेन भेट द्रौपदीस्वयंवराच्या वेळार जाली. द्रौपदीक स्वययंवरांत अर्जुनान जिखल्याउपरांत कृष्णान तांकां बरीच संपत्ती दिली आनी पुराय यादवसत्तेचो तेंको दिलो. आपली भयण सुभद्रा हिचें लग्न अर्जुनावांगडा करून दिवन कृष्णान पांडावांकडेन नवें नातें जोडलें. भीमाच्या हातांतल्यान ताणें बळिश्ट जरासंधाक मारून उडयलो. युधिष्ठिराच्या राजसूय यज्ञांत कृष्णाक अग्रपूजेचो मान मेळिल्ल्यान शिशुपालान ताचो अपमान केलो. हाचेपयलीं शिशुपालाचो णव्याण्ण्व अपरध माफ केल्ल्या कृष्णान ताका मारून उडयलो आनी शाल्व, दंतवक्र, विदूरथ ह्या शिशुपालाच्या इश्ट राजांकूय मारून उडयले. कौरव-पांडवाच्या द्युतावेळार युधिष्ठिरान द्रौपदीक पणाक लायली आनी तो हरलो. ह्या वेळार दु:शासनान तिचें वस्त्रहरण करतना कृष्णान तिका वस्त्रां दिवन तिची लज राखली.
पांडवांचो वनवास सोंपतकच कौरवांनी तांकां राज्याचो वांटो दिवचो आनी झूज जावचे न्हय म्हूण कृष्णान शिष्टाय केली. निमाणे जेन्ना झुज जालें तेन्ना कृष्णान पांडवाचो पाखो घेतलो आनी आपलें नारायणी नांवाचें सैन्य कौरवांवटेनच्यान झुजूंक धाडलें. महाभारतांतल्य झुजांत कृष्ण अर्जुनाचो सारथी जालो आनी झुजावेळार संभ्रमित जाल्ल्या अर्जुनाक तत्वगिन्यानयुक्त गीतेचो उपदेश करून ताका कर्तव्याक प्रवृत्त केलो. ताच्या मोलादीक मार्गदर्शनाउपरांत पांडाव झुजांत जैतिवंत जाले.
यादवांभितर कलह जावन तांणी उन्मत्तपणान एकामेकांक मारूंक सुरवात केल्या उपरांत बलरामन आपले कुडीचो त्याग केलो. कृष्णाक आपलो अवतार सोंपत आयिल्ल्याची जाणवीकाय जाल्ली. एक दीस अश्वत्थ रूखापोंदा उजवे मांडयेर दावो पांय दवरून बशिल्ल्या कृष्णाचेर एका पारध्यान हरण समजून बाण मारलो तेन्ना कृष्णान संवसाराचो त्याग केलो.
कृष्णाविशीं पोरन्यो साहित्यांतल्यान तरेतरेचें वर्णन वाचूंक मेळटा. आनी विंगड विंगड विव्दानांनी वेगवेगळ्या पध्दतीन ताच्या चरित्राचें फोडणीशी केलां. कांय जाणांच्या मतान तो लोकोतर इतिहासिक मनीस जाल्ल्यान ताका देवपण मेळ्ळें. ताणें आपल्या अवराताच्या काळखंडांत दैत्यांक मारून उडोवप, कालियामर्दन, गोवर्धन पर्वत उखलून धरप असल्या प्रसंगांतल्यान अदभुतपण मेळयलें. ह्या प्रसंगांतलीं प्रतीकां पयस करून तांचो लौकिक अर्थ स्पश्ट करपाचोय वावर बर्याच जाणकारांनी केला. कृष्णाची अलौकिक बुध्द, सोबीतकाय, कुडीचें बळगें, प्रसंगावधान, शौर्य, कुशळताय, वक्तृत्व, मुत्सदीपणा हांचेर आनी ताच्या निस्पृह वृत्तीवांगडाच कावेबाज राजकारण आनी वेव्हारीक शाणेपणाचेर बरीच बरपावळ जाल्या, उंचेल्या पांवड्यावयली तात्विक विचारसंपदा ताचे भगवद्गीतेंतल्या तत्वगिन्यांनांतल्यान दिसता. तातूंत उपनिषदांचो आनी पूर्विल्ल्या तत्वप्रणालींचो सगळो आपरोस दिश्टी पडटा. गोवर्धन पूजेसारक्या प्रसंगावेळार ताणें दाखयिल्ली सुदारक वृत्ती आनी समाजधारणेखातीर वैदिक आनी वेदपूर्व अशा दोनय परंपरांचो समन्वय, ह्यो गजाली ताका हिंदू धर्मांतल्या देवांमदीं म्हत्वाची सुवात दितात.