मंडोदरी देवी

मंडोदरी देवी मांडवी न्हंयच्या तिरार पातळिल्ली विस्तीर्ण पांचविचार शेता. तांचे राखण करपी माड, कुळागरां, उंच मळबाक तेंकता कशी दिसपी सुपारिंची झाडां,दोंगरा माथ्यार चंवर घेवन उबी आशिल्ली काजूंची झाडां.मांडवी न्हंयेक मेळपी तळें आनी पाटां-पाटां,मागांत- मागांत व्हांवपी उदक अशी निसर्ग संपन्न आनी सुंदर अशी वळख बेतकी गांवची.ह्या गांवच्या शांत परिसरात वसलेले श्री देवी मंडोदरी देवीचे देवूळ ह्या गांवचें वैभव थारता.

फोंडें म्हालांतल्या माशेलांतल्यान वळवळयच्या वाटेर मदींच चार किलोमिटराच्या अंतरार बेतकी गांवचें दर्शन जाता.मुखेल रस्त्यापसून सुमार २०० मिटर भितर वचपी रस्त्याच्या शेवटाक श्री मंडोदरी देवस्थान नदरेक पडटा.देवस्थानाच्या प्राकारांत श्री रवळनाथ,श्री सातेरी आनी हेर ल्हान ल्हान घुमट्यो नदरेक पडटा. गांवकारवाड्यावयल्या वस्तींत श्री नारायण देवाचें देवूळ आसा. ही दोनूय देवस्थानां म्हणजे भयण- भावाच्या आत्मसमर्पणाची श्रध्दास्थाना.तांच्याच कृपेन गांवाक शांतता आनी निर्सगसंपन्नता लाभता.ह्या दोन देवळांचो अर्थात गांवचो इतिहास एक कथा नासून ती एक व्यथाच म्हणची पडटली.

पंरपरागत एक आख्यायिकेचो अभ्यास करतना अशें जाणवता,सोळाव्या शेंकड्याच्या पयल्या दशकांतली ही घडणूक आसूंये.त्या काळांत बेतकी गांवाच्या क्षेत्रफळांत खेळे जमातीचें लोक रावतालें.शेतकाम हें तांचें उपजिवीकेचो मुखेल भाग.कारण गांवांत पुरक असो उदकाचो साठो आशिल्लो, आयजूय आसा. खेळे जमातीचें कुटूंब तशेंच एक ब्राह्मण विधवा आनी तिची दोन भुरगीं त्या वेळार त्या परिसरांत रावताली.

दोंगरामाथ्यार व्हांवपी पावसाचें खदोळ उदक दरिच्या सकयल पडून ताचें चिखलांत रुपांतर जातालें.ह्या चिखलांत शेताचें पीक खूब बरें येतालें.पूण ऐन पावसाच्या उदकाच्या लोटांत शेतकामत्यांचें बरेंच लुसकाण जातालें.तेंच प्रमाण गिमान उदकाची समस्या निर्माण जाताली.हाचेर उपाय म्हूण जमितीन दोंगराच्या माथ्यावयल्या दरींत तळ्याची धड बांदून काडपाचें थारायलें जेणेकरून तळ्याच्या उदकाचो साठो जातलो.तांणी समस्येचें निवारण केलें.ब्राम्हाणाच्या झोपडिच्या थोड्याच अंतरार हें तळें बांदून काडिल्ल्यान तिच्या दोगांय भुरग्यांक खूब उमेद जाली.ताच्या पेक्षा चड खोशी खेळ्यांक जाली.त्या उमेदीन तांच्यानी शेतकाम काम केलें.पूण परत बांध फुटलो आनी उदक शेतांत,कुळागरांत शिरलें.पिकाची नाशाडी जाली.खेळें निराश जालेना.तांच्यानी परत बांध घातलो.असो कांय वर्सां संघर्श चालूच उरलो.शेवटा कांयच उपाय नासून तांणी आपल्या दैवतेकडे प्रसाद लायलो.पूण तातूंतल्यान भयानक सत्य प्रकट जालें.तळ्याचें रक्षण जावपा खातीर दोन भुरग्यांचें बळी दिवचें पडटलें असो प्रसाद जालो.पोटच्या पोरांचो बळी कोण दितलो ह्या प्रस्नाचीं जाप सोदतां आसतनाच तांची तिरपी नदर तळ्याकडेक खेळपी मंडोदरी आनी नारायण ह्या निरागस अजाण भुरग्यांचेर पडली.

तळ्याकुशीकच्या धव्याफुल्ल कमळांची ओड नारायणाक लागिल्ली.ती काडून मंडोदरीक दिवची ह्या इत्सेचें रुपांतर हट्टांत जालें.निमणे मंडोदरीची मान्यताय मेळटाच तो तळ्यांत देवलो.एक एक कमळ काडून तो मंडोदरीच्या हातांत दितालो.एका हातांत भावाचो हात धरून एक-एक कमळ तीं बांधार दवरिल्ल्या नारायणाच्या वस्त्रांच्या कुशीक दवरताली.तेन्नाच व्हांवून येवपी हळडूव्याच पिकिल्ल्या केळीच्या घडार नारायणाची नदर पडली.तो घड घेवन येवपाची ताची इत्सा जाली.मंडोदरीचो न्हकार आसुनूय तो मुखार गेलो.तो जसो जसो मुखार वतालो तस तसो केळ्याचो घड मुखार व्हांवत वतालो.शेवटाक मंडोदरीक कळून चुकलें आपलो भाव फुडे फुडे वता आनी तिणें आपल्या भावाक आदाराचो हात दिताच तिवूय उदकांत पडली.समोर नारायण केळीच्या घडाक एका हातांत धरून बुचकळटालो.उदकांत पडिल्ल्या मंडोदरीच्यान हें पळोव नज जाता.ती भावाक वाटावपा खातीर फुडे फुडे सरकली आनी ह्यापरिस्थितींत तीआपल्या आवयक उलो मारपाची विसरली.मरणा झूंज जीत दोगांय भाव-भयण तळ्याच्या उदकांत एकरूप जाली.अथांग उदकांत दोगांय जलसमाधिस्त जाली.झिलिंनी बशिल्ल्या खेळ्यांनी तकली वयर काडली.केळीच्या घडाचो दोर सोडून दिलो.तांच्या तोंडार विचित्र हांसो आशिल्लो पूण पोटांत भंय निर्माण जाल्लो.

तिनसांज जायत आयली. झोपडीतल्या आवयचें मन चिंतेन व्याकूळ जाल्लें.आपल्या भुरग्यांक सोदपाक लागली.तळ्याकडेन पावताच नारायणाची वस्त्रां तिच्या नदरेक पडली आनी कुशीक कमळांची रास. तिच्यांतल्या आवयच्या मनाचो बांध फुटलो. उदकाक पळोवन तिणे व्हड आकांत केलो.वस्त्रा पोटलेक बांदून ती खेळ्यांच्या वस्तीकडेन गेली. तांच्या मुखावेलें भाव पळोवन सगळे तिच्या लक्षांत आयलें. दोळ्यांतली दुकां धरतरेर पडचे आदींच तिच्या तोंडांतल्यान श्राप भायर सरलें.

“तुमी स्वर्थाखातीर म्हज्या मंडोदरीचो आनी नारायणाचो बळी घेतलो.चोवीस वर्सां तुमच्या तोंडांत शिताची उणी पडची ना.घरांतली चूल पेटची ना.” असो भयानक श्राप दिवन दुखी मनान ती आवय गांव सोडून गेलीं. तो काळ सत्य युगाचो आशिल्लो.आवयच्या दुखी मनांतल्यान आयिल्ल्या श्रापाचो परिणाम प्रत्यक्ष खेळ्यांच्या दोळ्या मुखार घडूंक लागलो.गांवांत लोक भूकेन मरपाक लागलें. जमीन पडींग पडूंक लागली आनी शेवटाक जिवाच्या भयानूच तें गांव सोडून गेलें.गांव शांत जालो. फकत सुकणी सवदांच्या किलबिलाटांत तांच्यात अस्तित्व टिकून उरलें.वर्सां पासार जालीं. गांव पोरको जालो.शेत जमीन पडींग जालीं.

कदंब राजाकडल्यान राज्य हिस्कावन घेतिल्ल्या अदिलशाहाक पोर्तुगेजांच्या आधुनीक शस्त्रां मुखार नतमस्तक जावचें पडलें आनी हांगा पाखल्यांच्या कुकर्मांक चालना मेळली.हिंदू धर्माचो विध्वंस जावपाक लागिल्लो. हिंदूंचीं इतिहासीक दस्तावेज मातये भरवण जाली.क्रिस्ती धर्म प्रचाराचो विडो उखलिल्ल्या जुल्मी राजवटीक विटून गोंयांत कितलिशींच स्थलांतरां जाली. बाटाबाटी वेळार धर्म रक्षण करपाखातीर कांय हिंदूंनी पळ काडली जाल्यार कितल्याश्याच जाणांनी तांची लाचारी स्विकारली. पश्चिम दर्यां वाठारांत घुरी घाल्ल्यान तांच्या दहशताक लागून दोंगराळ भागांत रावूंक लागलें. ह्या मजगती त्या वेळार वेर्णा हांगा सरली श्री महालसा नारायणीच्या भक्तांनी फडते ह्या वैश्य जमातींतल्या लोकांनी पोर्तुगेज सत्तेक विटून बेतकी गांवांत स्थलांतर केलें. हेर हडकोण भागांत वचून रावलें,महालसेचें भक्त विंगड विंगड वाठारांत शिंपडून गेलें त्या वेळार बेतकी गांवांत सौंदेकर राजाच्या शेकातळा आशिल्लो कांय थारावीक ‘अशर्फी’ च्या देवाण घेवाणा उपरांत फडत्यांनी गांव वसयलो.हळुहळू सगळें जाग्यार पडलें.तांच्यानी शेतकाम करपाक सुरुवात केली पूण शेतकाम काय फळाक आयलें ना.खंय तरी चुकिल्ल्या भशेन तांका दिसतालें ह्या वेळार श्री सातेरी देवी आनी आपल्याकडल्या दैवतांकडेन तांच्यानी कौल प्रसाद लायलो. शेवटाक गांव शापीत आसा हाची जाणविकाय जाली.शेजारच्या गांवच्या लोकांकडेन संपर्क साधलो. तेन्ना तांका उरिल्ली म्हायती मेळ्ळी. सोदीत सोदीत अंदाजान गांवकार त्या बायलेच्या सोदान गेलें.कांय गांव पार करतना सुशेग घेवपाक सांज वेळार तें एके झोपडे लागीं गेलें.भितर आशिल्ल्या बायलेची परवानगी घेवन झोपडे भायलें पडवेंत आस्थान मांडलें.आपल्या बरोबर हाडिल्ल्या तांदळाचें शीत आनी पेज करपाची विनवणी ताच्यानी केलीं. जाण्टेलेन तांदूळ धुलें आनी चुलीर दवरलें. कांय जाणांच्या जिवाक नज जाल्ल्यान तें सगळें न्हिदून पडलें पूण तांच्यांतलो एक मुखेली जागो आशिल्लो.जाण्टेलेकडेन उलयता उलयता ती पत्तो विचारपाक इतल्यान ती चुलीकडे गेली.आदनावयलें शिबें काडून कुशीक दवरताच शिताचो घमघमीत वास तिच्या नाकांत गेलो.ती स्तब्ध जाली.ताका तिच्या दोळ्यांतल्या उदकांत नारायण दिसली.‘माते, तुज्या दोळ्यांतलें सत्य म्हाका दिसलें,माते म्हाका माफ कर,आमकां माफ कर’ अशें म्हणत ताणे तिचें दोनूय पांय धरलें आनी पांयार तकली दवरली. उपरांत गांवकार जागे जालें. वेळ व्हगडाय नासतना तांच्यानीय माते मुखार लोटांगण घातलें. आपलो श्राप फाटी घेवन उशाप दिल्या उपरांतूच आमी तुजे पांय सोडटलें अश्या आग्रहान तें नतमस्तक जालें. गांवकार आशिल्ल्याचें जाणवल्या उपरांत त्या मातेन उदार मनान चौवीस वर्सांच्या श्रापाचें चौवीस वरांत रुपांतर केलें.आशिर्वाद घेवन हांसत्या मुखान गांवकार गांवांत परतलें. परत शेतकाम सुरू केलें. तिणें दिल्ल्या उशापाची याद म्हूण गांवांतलें लोक एका थारावीक दिसा गांवच्या शिमे भायर वचून जेवण करतात. ह्या दिसा पुराय गांवांत चौवीस वरां उपास पळापाची पध्दत आसा.

गावांतल्या लोकांनी श्री मंडोदरी देवी आनी नारायण देव ह्या दोगांय भुरग्यांच्या जागृत अश्या श्रध्दा स्थळाक देवळाचें स्वरूप दिलें.गांवांत सेवेकरी,मानकरी आनी हेर जाती भावांक स्थान दिलें. पंचायतनाची स्थापना केलीं आनी श्री देवी मंडोदरीचें प्रशस्त देवूळ उबारलें. ता.३.१२.१९७७ वर्सा श्री देवी मंडोदरीची परत स्थापना केली.देवस्थानाच्या घटनेक १०० वर्सा पुराय जाली.देवीचें भक्त जरी शिंपडिल्लें आसलें तरी उत्सव आनी धार्मीक कार्याक तांची न चुकता उपस्थिती आसता.गांवांत शिगमोत्सव, धालोत्सव,कालोत्सव, दसरो आदी उत्सव मोठ्या उमेदीन मनयतात.हातूंत पारंपारीक नाट्य महोत्सवाची भर आसता.

श्री मंडोदरी देवीच्या नारायण भेटीक कालोत्सव साजरा जाता जाल्यार आपल्या जल्म स्थानार तळ्याकडेन शिवरात्रे दिसा देवीची पालकी वता.भक्तांचेर कृपा आशिल्ल्या ह्या तळ्याच्या उदकाची एकूण चार गांवांक भूगर्भ पुरवठो जाता.‘उदक’ही ह्या गांवाची दैवी कृपा. तिची जननी मंडोदरी.