मोसिन्योर दाल्गाद

देवनागरी

Romi

सॅबास्तियांव रुदोल्फ दाल्गाद

मोंसिन्योर दाल्गाद हांचें पुराय नांव सॅबास्तियांव रुदोल्फ दाल्गाद, एक क्रिस्ताव पाद्री जो गोंयात जल्मलो आनी पुर्तुगालाक अंतरलो. तांचो जल्म ८ मे १८५५ वर्सा, आसगांवां बारदेस गोंय हांगा जालो. मुळावें शिकप ताणें गांवघरा आनी म्हापश्यां केलें आनी पाद्रीपणाचें शिकप करुंक तो रायतूरचे सिमिनारीत गेलो आनी १८८९ वर्सा तो पाद्री जालो. दाल्गादाक पयलींच सावन भासो शिकपाची ओडूच न्हय तर कळाशीय आसली. तांका कोंकणी, मराठी, हिब्रू, ग्रीक, फ्रांसेज इस्पानी, सिंहली, बंगाली, तमीळ, मलयालम तशेच संस्कृत भाशाय येताली. १८८४ वर्सा ताणे रोमी आनी धर्मीक कायद्यावळ ह्या विशयांनी शास्त्रावी पदवी (डॉक्टारेट) जोडली. हुशार वक्तो आशिल्ल्यान तो प्रवचनां वा शेर्मांव दिवकूय वेगवेगळ्या इगर्जांनी वतालो. अश्या वेळार कोंकणी उतरावळीचें उणेपण तांकां सदांच सतायतालें. ताका लागून तांच्यानी कोंकणी भाशेचो खोलायेन अभ्यास करून 'कोंकणी शब्दकोश' बरोवपाचो थारायलो.

कोंकणी शब्दकोश

त्या काळार गोंयात पाद्रीपणाचें सगलें शिकप पुर्तुगेजींतल्यान जातालें. सिमिनारींतली चालंत उलोवपाची भासूय पुर्तुगेजुच आसली. हाका लागून गोंयकार पाद्री पुर्तुगेजींत तरबेज आसताले. तांचे चडशें वाचपय तेच भाशेतल्यान जातालें. हेच खातीर दाल्गादान आपलो कोंकणी कोश पुर्तुगेजींत रचलो. हो कोश दोन खंडांनी विभागलेलो आसा. कोंकणी-पुर्तुगेज खंड ताणे १८९३ वर्सा मुंबय छापलो. तातुंतली कोंकणी उतरां देवनागरीत आसात आनी वांगडाच रोमीत लिप्यंतर. कांय कोंकाणी उतरांय ह्या शब्दकोशात तांच्यानी आपणायल्यात. प्रत्येकाचो पुर्तुगेजींत अर्थ आनी व्यत्युत्ती दिल्या, ते भायर, तें उतर जितल्या वाक्यप्रचारांनी वापरतात तितल्याय वाक्यप्रचारांचो पुर्तुगेजींत अर्थ. असो हो शब्दकोश परिपुर्ण आसून हेर भारती भासांच्या खूबश्या कोशांक तो फाटी उडयतालो.

तांच्या दुसरें कोशात पुर्तुगेज वाक्यप्रचार तपशिलान दिल्यात आनी तांचे कोंकणी पर्यायय दिल्ले आसात. ह्या कोशाचीय तुस्त तोखणाय जगभर आनी पयल्या खंडा परस चड जाली. एका पुर्तुगेज विद्ववानांन अशें बरयले "ताच्या वावराचो हो दुसरो भाग, खूब मोटो आनी पयल्या परस अतिसंपूर्ण, खूब त्रास आनी कश्ट घेवन बरयलो जातलो. तो खूब चड आदावाचो, व्हडले फिकिरीन बरयलां आनी व्हड पुण्ञ ताका फावता. आमचे कडेन वसणुकां बाबतींच्या विशयांत नासलेले सरस्पतीचो जागो तो भरून काडटा.

कोंकणी ओपारींचो झेलो

पुर्तुगालाक आसतना ताणें कोंकणी ओपारींचे एक संकलन करून उजवाडायलें. ह्या संकलनांत २१२७ ओपारी आसपावल्यात. प्रत्येकाचो पुर्तुगेजींत अणकार करून समजणी दिल्या.

कोंकणी भाशेचें व्याकरण

ताणें एक व्याकरणूय रचिल्लें. तें व्याकरण ताणें शास्त्रीय आनी विज्ञानीक रितीन बरयल्लें. दो.मारियान साल्दाञ्ज हांच्या मतान तें व्याकरण ताचे परस आदल्या सगल्या व्याकरणांक फाटी उडयता कारण तें एकूच अशें व्याकरण आसा जें अचुकी आनी विज्ञानीक रितीन बरयलां.

भाशावादाच्या झुजांत वांटो

१९१६च्या सुमाराक गोंयात कोंकणी-मराठी वाद चालू आसलो. तेन्ना दाल्गाद लिज्बोआक आसतालो. तरूय गोंयातल्या घडामोडींचेर ताचें लक्ष थिराविल्लें आसले. शांबाराव सरदेसाय हाणें कोंकणी भाशेचेर चाल चलयली. दाल्गादान १९१७ वर्सा पणजेच्या "Heraldo" दिसाळ्यार "o concani nao e dialecto de Marata" म्हळ्यार "कोंकणी भास मराठीची बोली न्हय" ह्या माथाळ्या खाला ११ लेख बरयले. ह्या लेखां वरवी ताणें सरदेसायबाबाक शास्त्रीय रितीन जाप दिल्ली. हे लेखूय पणजेंतले सेंट्र्ल लायब्रेरींत सांभाळून दवरल्यात.

संस्कृत पुस्तकांचे पुर्तुगेजीत अणकार

मोंसिन्योर दाल्गादान दोन पुस्तकां मूळ संस्कृतां पसून पुर्तुगेजीत हाडलीं. 'हितोपदेश' हें पुर्तुगेज सरस्पतीच्या इतिहासांत संस्कृतांतलें पयलें वयलें पुस्तक. दुसरें संस्कृत पुस्तक 'नल आनी दमयंती' हे भाशांतर रोसाळ आनी गोडवायेन भरलेलें आसून तें सरळ सुदळ धांवता. पयली ती निमाणी वळ मेरेन पुस्तकावेलो दोळो काडूंक जायना. दाल्गादूच ताका व्हडल्या मोलाचें सरस्पतीक माणीक म्हणटा. मोंसिन्योर दाल्गादान एक संस्कृत व्याकरण बरयलें. तातूंत ताणें कांय नमूने आनी संस्कृत ग्रंथांचे कुडके छापले. सर ज्योर्ज ग्रियरसन हाणी ह्या उदेंत शास्त्रान ताका monument of erudition म्हळ्यार विदवत्तेची यादगिरी अशें म्हूण पाचारलां.

त्रासांची जीण

दाल्गादाची जीण सोसनिकायेची, वावराची, अभ्यासाची आनी सोदाची. कश्ट, त्रास बी तांका भेंकडायनासले. ताका गोडें मूत वतालें आनी आंगात साकर वाडून ताची दिश्ट उणी जाल्ली. गोडेमुताक लागून १९११ वर्सा ताचो एक पांय कातरचो पडलो आनी १९१५ वर्सा दुसरोय अशें परीं तो कायमचो थोंटो जालो. ताच्यान चलूंक भोवूंक जायनासलें. कोश आनी उजवाडाक येवक नाशिल्ले व्याकरण धरून एकवीस ग्रंथ ताच्या नांवार आसात. हातुंतले बारा ग्रंथ ताणें हे आपले पांगळे अवस्थेत बरयले. जिणच्या निमाण्या दिसा मेरेन ताणें वावर केलो. मरणाच्या आदल्या दिसाक लेगीत ताणें "ओपारींचो झेलो"ह्या पुस्तकाचीं प्रुफां तपासलीं. वावरांत तो जियेलो आनी वावरांतूच तो सोंपलो. १९०८ वर्सा पुर्तुगेज सरकारान ताका लिज्बोआच्या विद्यापिठात संस्कृत भाशेचो प्रोफेसोर नेमलो. आनी ह्या हुद्दयार तो मरसर उरलो.

भोवमानाचीं पदां आनी नांवलेख

• १८८४ वर्सा, रोमांतली ताची कामगिरी आनी ताची बुदवंतकाय पारखून पाप सायबान ताका "आपलो गुठाचो मजतनीस"ह्या दर्जाचो मोंसिन्योर केलो.
• १८९५ वर्सा, लिज्बोआचे भोगोलीक संस्थेचो भागेली.
• १८९६ वर्सा, कोइंब्रा संस्थेचो भागेली.
• १९०४ वर्सा, पाप सायबान ताचो मोंसिन्योराचो पांवडो वाडोवन ताका "आपलो घरचो धर्माध्यक्ष" नेमलो.
• १९०७वर्सा, राश्ट्रीय साहित्य अकादेमीचे सुचोवणेन, लिज्बोआ विद्यापिठाचो प्रोफेसर.
• १९११वर्सा, लिज्बोआचे विद्यान अकादेमीचो पत्रवेव्हारी वांगडी.
• १९१७वर्सा, लिज्बोआ विद्यापिठान ताका भोवमानक द. लीत. पदवी भेटयली.
• १९९२वर्सा, लंडनचे रॉयल एशियाटीक सोसायटीचो भागेली.
• १९२२वर्सा, लिज्बोआचे विदयान अकादेमीचो पुर्ण वांगडा