आइन्स्टाइन, आल्बर्ट

विकिपीडिया कडल्यान
देवनागरी
     
Albert Einstein during a lecture in Vienna in 1921
Einstein with his wife Elsa
Albert Einstein and Charlie Chaplin - 1931

(जल्मः 14 मार्च 1879, उल्म - जर्मनी; मरणः 18 एप्रिल 1955, प्रिन्स्टन - अमेरिका).

नामनेचो भौतिकशास्त्रज्ञ. सापेक्षता सिध्दांताचो (Theory of Relativity) जनक म्हूण ताणें नामना मेळयली. जर्मनी आनी स्वित्झर्लंड हांगाच्या तांत्रिक शाळांत शिक्षण घेतकच 1905 त ताणें झुरिक विद्यापीठाची पीएच्.डी. मेळयली. 1902-1909 ह्या काळांत ताणें बर्न हांगाच्या पेटंट ऑफिसांत तपासनीकाचें काम केलें. ह्याच काळांत ताणें उजवाडायल्ल्या चार शास्त्रीय निबंदांखातीर झुरीच विद्यापीठांत सैध्दांतिक भौतिक शास्त्राचो प्राध्यापक म्हूण ताची नेमणूक जाली (1909).

1913 वर्सा तो बर्लिनच्या ‘ कैसर विल्हेल्म इन्स्टिट्यूट ऑफ फिजिक्स ’ हे नामनेचे संस्थेचो संचालक जालो आनी 1914 त ‘ प्रशियन अॅकॅडेमी ऑफ सायन्सेस ’ चो सदस्य जालो.जर्मनींत हिटलरचो शेक सुरू जाल्ल्यान 1933 वर्सा तो अमेरिकेक गेलो. थंयच प्रिन्स्टन, न्यू जर्सी हांगा ‘ इन्स्टिट्यूट फॉर अॅडव्हान्स्ड स्टडी ’ संस्थेंत ताची नेमणूक जाली आनी अखेरमेरेन ताणें थंयच संशोधन केलें. 1940 त ताका अमेरिकेचें नागरिकत्व मेळ्ळें. 1905 वर्सा ताणें मर्यादित सापेक्षता सिध्दांत, वस्तुमान आनी ऊर्जा हांचें सारकेपण (E=mc²) ब्राऊनियन गतीविशींचो सिध्दांत आनी उजवाडाविशींचो फोटोन सिध्दांत ह्या विशयांत क्रांतिकारक निबंद उजवाडायले. ताचो चडसो शास्त्रीय वावर सापेक्षता सिध्दांत, सांख्यिकीय यामिकी (Statistical mechanics), उजवाड प्रारण (light radiation) आनी शोषण सिध्दांत (absorption theory) ह्या विशयांचेर आसा. सापेक्षता सिध्दांतांचें जर वेवस्थित व्यापकीकरण केलें जाल्यार ताचेपसून गुरुत्वाकर्षण सिध्दांत मेळपाक जाय, अशें ताणें सोदून काडलें. खूब कश्टांच्या संशोधनाउपरांत ताणें आपलो नामनेचो सापेक्षता (relativity) सिध्दांतावेलो निबंद उजवाडायलो. विश्वरचणूक शास्त्रांतल्या (cosmology) प्रस्नांविशींचो एक म्हत्वाचो निबंदूय ताणें उजवाडायलो. अवकाश-काल भूमितीवरवीं गुरुत्वाकर्षणीय आनी विद्युत् चुंबकीय ह्या दोनूय मळांक लागू पडपी सिध्दांत म्हळ्यार ‘ एकवटीत मळ सिध्दांत ’ (Unified Field Theory) तयार करपाचो ताणें 1929 वर्सा पयलो यत्न केलो. मार्च 1953 वर्सा गुरुत्वाकर्षण, विद्युत् चुंबकत्व आनी सापेक्षता ह्या विशींचे नेम एकाच गणिती सूत्रांत मांडपाक ताका येस आयलें. उजवाडविद्युत् विशींचो (photo electric effect) सिध्दांत आनी भौतिकशास्त्रांतल्या ताच्या हेर सैध्दांतिक वावराखातीर ताका 1921 वर्सा भौतिकी विशयाचो नोबेल पुरस्कार फाव जालो.

1939 वर्सा ताणें तेन्नाचे अमेरिकन राष्ट्राध्यक्ष फ्रँकलिन रूझवेल्ट हाका अणुऊर्जा शस्त्रास्त्रांविशीं पत्र बरयलें; देखून लागून अमेरिकन सरकारान अणुबाँब तयार करपाखातीर ‘मॅनहॅटन येवजण ’ बे गो बे ग हातांत घेतली. दुसरें म्हाझुज सोंपतकच आइन्स्टाइन हाणें संवसारीक शांततायेखातीर यत्न करपी शास्त्रज्ञांवांगडा वावर केलो. तशेंच संवसारीक सरकाराची थापणूक करपाचे कल्पनेक ताणें नेटन तेंको दिलो. नाझी जर्मनींतल्यान अमेरिकेंत आयिल्ल्या जायत्या निर्वासितांक पालव दिवपाक ताणें फुडाकार घेतलो.

तो लंडनच्या रॉयल सोसायटीचो फेलो आनी अमेरिकेच्या नॅशनल अॅकॅडेमी ऑफ सायन्सेसचो वांगडी सदस्य आशिल्लो. ताणें 300 वयर शास्त्रीय निबंद आनी वेगवेगळ्या विशयांवयले जायते ग्रंथ बरयल्यात. तातूंतले मुखेल ग्रंथ अशेः (पयले चार मूळ जर्मन भाशेंतले)1. The Meaning of Relativity (1923) 2. About Zionism (1939) 3. Why War? (झिग्मंड फ्रॉइड वांगडा, 1933) 4. The World as I see it (1934) 5. Builders of the Universe (1932) 6. The evolution of Physics (लेओपोल्ट इनफेल्ट वांगडा, 1938) 7. Out of my later years (1950).