आसन

हात आनी पांय एके खाशेले अवस्थेंत दवरून, शरीर ताठ आनी थीर दवरप आनी ध्यानधारणेक बसप हाका ‘आसन’ अशें म्हणटात. कामधेनुतंत्र-31 त आसन उतरांतल्या तीन अक्षरांचे तीन विंगड विंगड अर्थ दिल्यात. आ=आत्मसमाधि, स=सगळ्या रोगांचे आळाबंद आनी न=सिध्दी जोडप.

भारतांत सगळ्या धर्मसंप्रदायांभितर आसनाक खाशेलें म्हत्व दिलां. अहिर्बुध्न्य,वैष्णव, पांचरात्र सारक्या वैष्णव ग्रंथांत, ह ठ यो ग प्रदीपिका, घेरंड संहिता, शिवसंहिता सारक्या हठयोग शैव ग्रंथांत आनी तांत्रिक बौ ध्द ग्रंथांभितर आसनींचीं व र्ण नां आसात. ह्या सगळ्या आसनांचो आंकडो १६०० चेर पावता. तातूंत 32 मुखेल आसात. कांय मुखेल आसनांमदीं भद्र, स्वस्तिक, पर्यंक, कमल, मयूर, वीर, सिंह, मुंड, शव, चिता, वज्र आदी आसनाचे आस्पाव जाता. वयलीं आसनां विंगड विंगड संप्रदायाच्यो पध्दती, विचारधारा आनी सिध्दांतांतल्यान कडेन पडल्यांत. देखीक, नाथसाधनेंत मुंडासन, चितासन, शिवासन आदी आसनां आपणायनात रतिक्रिडा करतासतना कामसिध्दी मेळोवक ८४ आसनांचो उपेग करूं येता अशें वात्सायानाच्या कामशास्त्र ग्रंथांत म्हळां.

मन एकाग्र आनी शांत दवरपाक आसनाचो व्हड उपेग जाता अशें अणभवी लोक मानतात. हठयोग आनी राजयोग ह्या दोनूय योगमार्गांत आसनाचें व्हड म्हत्व मानलां. पातंजल योगसूत्रांत आसनाचें फुडलें लक्षण सांगलां- ‘स्थिरसुखमासनम्-’ म्हळ्यार ज्या योगान शरीर थीर जावन मनाक सुख मेळटा अशे तरेचे बसकेक ‘आसन’ म्हणचें.

हठस्य प्रथमाङ्गत्वादासनं पूर्वमुच्यतेI कुर्यात्तदासनं स्थैर्यमारेग्यं चाङ्गलाघवम्II

अर्थ: आसन हें हठयोगाचें पयलें आंग जावन आसा. देखून पयलीं आसन करून उपरांत थीर जावपाचो यत्न करचो. आसनावरवीं मनशाची कूड चपळ जाता आनी भलायकी बरी उरता. जैनांचो तीर्थंकर हे योग आशिल्ल्यान जैन शिल्पकारांनी तांच्यो मूर्ती खाशेल्या आसनाबंधांत कोरांतल्यात. कोयोत्सर्गासारकीं आसनां जैनांनी स्वतंत्रपणान सोदून काडल्यांत. जैनांनी आसनांच्यो पांच मुखेल तरा सांगल्यात.

पर्यङकमर्धपर्यङकं वज्रं वीरासनं तथाI सुखारविन्दपूर्वंच कायोत्सर्गश्च सम्मत:II

अर्थ: पर्यंक, अर्धपर्यंक, वज्र, वीर आनी सुखासन वा पद्मासनपूर्वक कायोत्सर्ग हीं पांच आसनां (तांका मोक्षासनां अशेंय म्हणटात). अहिर्बुघ्न्य संहितेंत (अ.30) इराक मुखेल आसनां आनी तांचीं वर्णनां दिल्यांत. ह्या आसनांचो उपेग मन एकाग्र करपाखातीर सांगला. आसन म्हळ्यार बसपाची पध्दत, असो अर्थ घेतल्यार फुडलीं आसनां नामनेक पाविल्लीं दिसतात:

विरासन:

उजवें पावल जमनीर दवरून पांयांचीं बोटां आनी धोंपर जमनीक तेंकोवप. हे अवस्थेंत सगळें शरीर तोलून धरप आनी हड्डें मुखार हांडून शौर्याचो भाव दाखोवप, हाका ‘वीरासन’ म्हणटात.

कूर्मासन:

दोनूय पांय दोडून गुदव्दारा सकल घेवप, हाका कूर्मासन म्हणटात. मो हें जो द डो आनी हरप्पा ह्या सुवातींनी सां प डि ल्ल्या कांय मुद्रांचेर प शु प ती कूर्मासनाचेर बशिल्लो दिसता. पद्मासन: दावें पावल उजवे मांडयेर आनी उजवें पावल दावे मांडयेर दवरून बसप.

कुक्कुटासन:

१. पद्मासन घालून दोनूय हात जमनीक तेंकोवप आनी ताचेर भार घालून पुराय शरीर उखलून वेलेवयर लांबयत दवरप. २. दोनूय पावलां जमनीर दवरून धोंपरां उबीं रपक आनी शरिराचो भार पांयार घालून ओणव्यांनी बसप.

सिंहासन:

कूर्मासनाप्रमाण पांय दोडून बसप. हाताचीं बोटां पातळवन दोनूय तळवे मांडयांचेर दवरप. तोंड उक्तें आनी नदर नाकाच्या तोंकार दवरप.

भाद्रसन:

दोनूय पांय दोडून तळवे उबे अवस्थेत जननेंद्रिया सकल घेवप आनी दोनूय हातांनी पांयाचे आंगठे धरप.

वज्रासन:

पावलां मांडयेर घेवन ताचे तळवे उमथे दाखोवप. ताचेवेल्यान हाताचे तळवे दवरून. तेभायर चक्र, मयूर, स्वस्तिक, मुक्त आनी गोमुख हीं आसनांय म्हत्वाचीं मानल्यांत.योगसुत्रांत व्यासभश्यांत वयली आसनां सोडून दंडासन, सोपाश्रय (हाचेखातीर योगपट्ट्याचो आदार घेतात) पर्यंक, कौचनिषदन, हस्तिनिषदन, उष्ट्रनिशदन, समसंस्थान, स्थिरसुख आनी यथासुख हीं आसनां सांगल्यांत.

भारतीय मुर्तिकलेंत मुर्ती कोरांतता आसतना पद्मसनाचो वापर व्हड प्रमाणांत केला.राजकरणी मनशाच्यो मुर्ती चड करून वीरासनाचेर दिसतात. कांय देवता उत्कूटिकासनाचेर बशिल्ल्योदिसतात. तळवे कुल्यांक लागीं येतले अशे त रे न मांडी घालची.धोंपर वयर उखलचें. मागीर फुडें बागोवन दोनूय हात धोंपरांचेर दवरचे आनी धोंपरांथीर उरचींम्हूण ताका योगपट्ट्यान बांदचीं. अशा आसनाक उत्कूटिकासन म्हणटात.पर्यकासनांतले मूर्तीची बसका ऊंच आसून दोनूय पांय सकयल सोडिल्ले आसतात. ललितासनांत एक पांय लांबिल्लो आनी दुसरो दोडून घेतिल्लो आसता.देव-देवता, साधु-संत वा मनीस यज्ञयाग, पूजा अर्चा, ध्यान धारणा करपाक, जेवणखाण वा विसव घेवपाक त्या त्या कामाप्रमाण खाशेल्या अशा बसकांचो (पाट, मंच, शिंवासन, कदेल,चामडें, शेंदरी) वापर करतात. ते बसकेखातीर वापरिल्ल्या वस्तूक वा साधनांक आसन म्हणटात. आन्हिकसारांत रस्मी वस्त्रां, कांबळ, कृष्णाजीन, पातळ रंगीत वस्त्र, लांकडी पाट आनी ताडपत्र हातूंतलें खंयचेंय एक आसन घेवचें अशें म्हळां. वेळूची शेंदरी, फातर, तण हीं आसनां निशिध्द मानल्यांत. हो नेम दर्भ वा कुशाक लागू जायना.

कृष्णमृगचर्माच्या आसनाचेर साधनांक मुक्ती मेळटा. व्याघ्रचर्माचेर गिरेस्तकाय मेळटा. कंबलीसनेर मनांतली इत्सा, काम पुराय जाता. त्रिपुर सुंदरीचे पुजेखातीर तांबडें कंबलासन सगळ्यांत बरें अशें गंधर्वतंत्रांत सांगलां. कृष्णमृगासनाचो उपेग यती, वानप्रस्थी, ब्रह्मचारी आनी भिक्षु हे लोक चड करतात. मातयेचें आसन दुखाक कारण जाता. लांकडाचें आसन दुर्भाग्याक कारण जाता. योगिनीहृदयांत, लांकडाचें आसन आनी कंबलात एकठांय वापरल्यार पुण्य मेळना, अशें सांगलां. हंसमहेश्र्वर तंत्रांत ल्हव आशिल्लें चर्मासन वापरल्यार सगळ्यो सिध्दी नश्ट जाता अशें सांगलां.