उदय शंकर
देवनागरी
|
(जल्म: 8 डिसेंबर 1900, कलकत्ता). संवसारीक नामना मेळिल्लो भारतीय नृत्यकार. पिरायेच्या अठरा वर्सांचेर तो चित्रकलेचें शिक्षण घेवपाक इंग्लंडाक गेलो. थंय ताणें नाचाच्यो कांय कार्यावळी करून दाखयल्यो. ही कार्यावळ पळोवन संवसारीक नामना फाव जाल्ली रशियन नर्तिका आन्ना पाव्हलॉव्हा ही प्रभावित जाली आनी तिणें ताका नृत्यकलेखातीर उर्बा दिली. पाव्हलॉव्हाच्या पंगडावागडा ताणें विगंडविंगड देशांची भोंवडी केली. देडवर्सा उपरांत तो पारिसाक आयलो. थंय ताणें वेगवेगळ्या आनी चड करून उदेंतेकडल्या संस्कृतायांचो आनी कलांचो खोलायेन अभ्यास केलो. नाचाच्यो जायत्यो कार्यावळी पळेल्यो. हो नियाळ करता आसतना ताची कला ल्हवल्हव आकार घेताली.
फुडें तो इंग्लंडाक गेलो आनी ‘मादाम सिमकी’ हे आपले फ्रेंच शिष्ये वांगडा ताणें स्वतंत्र कार्यावळी सपरू केल्यो. विदेशांत आसतना ताणें भारताक खूब भेटी दिल्यो आनी भारतीय नृत्याक वाव दिलो. ताका भारतीय लोकनृत्याची आवड. स्वताचे नृत्यशैलीक ताणें फाव तशें पदलालित्य आनी मुद्राभिनय हांची जोड दिवन ही कला अस्तंतेच्या लोकांमुखार दवरली. अस्तंतेच्या देशांत ‘उदयशंकर म्हळ्यार भारतीय नाच’ अशी ताची नामना जाली.
1938 वर्सा तो भारतांत आयलो आनी ताणें अलमोडा हांगा ‘इंडिया कल्चर सेंटर’ ची थापणूक केली. हे संस्थेवरवीं ताणें अभिजात भारतीय नाच शिकोवपाची वेवस्था केली. ताच्या ‘लेबर अँड मशिनरी’, ‘द ऱ्हिदम ऑफ द लाइफ’, ‘सामान्य क्षती’ ह्या सारक्या बॅले नृत्यांनीं खूब नामना मेळयली. ताणें नाचाचे कार्यावळींत नव्यो नव्यो कल्पना हाडल्यो आनी रंगमाचयेचो अचूक वापर केलो.ताचे विश्य चालू स्थितीकडेन बांदिल्ले आसतात.तशेंच ताचे कार्यावऴीची आंखणीय़ येवजिल्ली आसता. ताच्या नाचाचीं निर्मणी मूल्यां उंचेल्या पांवड्याचीं आसतात.
नाचाच्या खंयच्याय एकाच प्रकाराकडेन तो एकनिश्ठ रावलो ना.शास्त्रीय नाचांत तो आपले कल्पनेप्रमाण बदल करतालो असो ताचेर आरोप जाला.ताचेर अस्तंतेकडल्या आनी उदेंतेकडल्या नाचाचो प्रभाव आशिल्लो. पारंपारिक नाचावरवीं आर्विल्ल्यो अडचणी अर्थपूर्णतरेन लोकांमुखार मांडपाचें ताचें ध्येय आशिल्लें. ह्या कामाखातीर जाय आशिल्ली प्रयोगशीलता ताचेकडेन आशिल्ली. ताणें 'तिमिर बरन'ह्या संगीततज्ञाच्या आदारान नाचाद्या संगीतांत कितलेशेच बदल घडयले.
भारतीय परंपरेक खबर नाशिल्लो व्हड वाध्यवृंद ताणें हाडलो। हे प्रयोग करतना तो केन्नाच आपलो भारतीय आत्मो विसरलो ना, ताणें आपली वेगळी नाचाची पध्दत सुरू केली.हातूंतल्यान ताची बायल अमला शंकर तशेंच शांतीर्धन, सचिनशंकर, कामेश्वर, जौहर सैगल, नरैंद्र शर्मा आदी कलावंत निर्मा केले.नामनेचो सतारवादक पंडित रविशंकर ताचो भाव.
१९५९ वर्सा ताका संगीत नाटक अकादेमीचो पुरस्कार फावो जालो.ताणे नाचाचेर कल्पना नांवाचो सिनेमा काडला. भारतीय नाचाचे परंपरेंत ताणें आर्विल्ल्या नाचाचो आस्पाव केला.भारतीय नाचाक आर्विल्ल्या तंत्रांनी समृध्द करपी कलावंत म्हूण उदय शंकर हाची कामगिरी नाचाच्या इतिहासांत खूब म्हत्वाची आसा.