वराह उपनिषद

वराह उपनिषद : एक उपनिषद. शांतिपाठाप्रमाण हें उपनिषद कृष्ण यजुर्वेदीय आसा. ह्या उपनिषदांत वट्ट पांच अध्याय आसून कांय श्र्लोकबध्द जाल्यार कांय गद्य आसात. वराहरूपी विष्णून ऋभूक जी ब्रह्मविद्या सांगल्या ती ह्या उपनिषदांत आसा. पयल्या अध्यायांत ९६ तत्त्वां सांगल्यांत. दुसऱ्या अध्यायांत ब्रह्मविद्येची वेगवेगळीं साधना सांगल्यांत. वैराग्यादिचतुष्ट्य, नित्यानित्यविवेक, इहामुत्रविरागता, शमदिषट्कचसमंपत्ती, आदींचो तातूंत उल्लेख आयिल्लो आसा. मनशाचो जल्म दुलर्भ आसा देखून तो मेळटा तेन्ना ताचें आत्मस्वरुप जाणून घेवप गरजेचें अशें म्हळां. हातूंत समाधीचें जें लक्षण सांगलां तें अशें- सलिले सैन्धवं यव्दत्साम्यं भवति योगत:।

तथाSSत्ममनसोरैक्यं समाधिरिति कथ्थते ।।

अर्थ : उदकांत मीठ भरसतकच ते दोनय पदार्थ जशे एकजीव जातात. तेप्रमाण आत्मो आनी मन हांचो एकचार जावप हाका समाधी म्हण्टात. तिसऱ्या अध्यायांत 'सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म' आनंदरूप जाल्ल्या मुक्त जिवाक जो अणभव येता तेविशीं एक श्र्लोक आसा तो असो - मेघा यथा व्योम न च स्पृशन्ति । संसारदु:खानि न मां स्पृशन्ति ।। अर्थ : ढग जेवरी मळबांत आसुनूय णळबाक स्पर्श करीनात तेप्रमाण संसार दुख्खां म्हाका स्पर्श करीनात. ब्रह्मरूपस्थितींत संवसारांतल्यो सगळ्यो गजाली लय पावतात, जेवरी उदकावांगडा उदकांत पडिल्लें सुर्याचें पडबींबूय हालता, तेवरी अहंकारासंबंदान आत्म्याक संवसारी रूप येता. चवथ्या अध्यायांत जिवन मुक्तीचीं लक्षणां सांगिल्लीं आसून शूभेच्छा, विचारणा, तनुमानसी, सत्त्वापत्ती, असंसक्ती, पदार्थभावना आनी तरीयगा ह्या सात जिवनमुक्तांच्यो भुमिका वर्णिल्ल्यो आसात. जिवनमुक्ताचें वर्णन केल्लो श्र्लोक असो आसा : रागव्देषभयादीनामनुरूपं चरन्नपि । योSन्तर्व्योमवदच्छन्न : स जीवन्मुक्त उच्यते ।। अर्थ : राग, व्देष, भंय, आदी विकारांक अनुरूप अशे तरेन आचरण करता आसतनाय जो अंतरांत मळबावरी निर्लेप आसा तो जीवन्मुक्त समजुंचो. ते उपरांत मुक्तीचे विहंगममार्ग आनी पिपीलिकीमार्ग अशे दोन मार्ग सांगिल्ले आसात. पांचव्या अध्यायांत हठयोग आनी अष्टांगयोग हांचें विवरण केल्लें आसा. निमाणें तो कोण ह्या उपनिषदाचें अध्ययन करता तो पंचपातकांतल्यान मुक्त जावन विष्णुच्या परमपदामेरेन वता अशें सांगिल्लें आसा.