श्री शांतादुर्गा देवस्थान, कवळें
श्री शांतादुर्गा देवस्थान, कवळें
इतिहास[बदल]
त्रिहोत्रपुरासावन परशुरामान जे दशगोत्रांचे ब्राह्मण हाडिल्ले ताणी आपलेवांगडा आपली आराध्य दैवतांय हाडिल्लीं. ह्या ब्राह्मणाची 66 कुळां आशिल्लीं. तातूंतल्या ब्राह्मणाक जे गांव अग्रहार मेळ्ळें थंय तांणी थंय तांणी आपल्या कुलदैवतांची स्थापना केली. तातूंतल्या कौशीक गौत्री ब्राह्मणांक कर्दलीपूर केळशी हो गांव अग्रहार मेळ्ळो आनी थंय तांणी आपली कुलदेवता श्री शांतादुर्गा हिची स्थापना केली. हो कौशिक गौत्री ब्राह्मण म्हळ्यार मुळ पुरूस लोमशर्मा तोच ह्या देवाचो मूळ संस्थापक आसा.केळशींत हे देवीक श्री सातेरी ह्या नांवांन पुजताले.
1510 वर्सा पुर्तुर्गेजांनी अदिलखाना कडल्यान गोंय जुंवो जिकून घेतलो. तेन्ना गोंयांत हिंदुची जायती देवळां आशिल्ली. पुण जांचें राज्य, तांचें राज्य आनी धर्म हें तत्व नदरेमुखार दवरून पुर्तुगेजांनी 28 जून 1549 ह्या दिसा चडशी देवळां नश्ट केलीं.धर्म संकश्टांक भियेवन श्री शांतादुर्गेचे कुळावी केळशीकार हांणी 1566 वर्सा केळशीचान कवळे हांगां श्री शांतादुर्गेचें स्थलांतर केलें.
त्या कुळाव्यांनी केळशीचान आपले सगळे आस्पतीचो त्याग करून श्री शांतादुर्गेक घेवन फोंडें म्हालातल्या कवळें गांवांत येवन थंयच्या दोंगराच्या मुळसांत देवीची खोशयेन स्थापना केली. हो जागो मूळ म्हारांचो आशिल्लो.तांणी खोशयेन हें दैवत आपले सुवातींत स्थापन करपाक मान्यताय दिली आनी आपूण दुसरेकडेन वसणूक करून रावले. म्हारांनी दाखयल्ले देवीची भक्तीची जाणविकाय दवरुन कुळाव्यांनी तांकां देवीच्या प्रतिष्ठापनेच्या दुसरे दिसा आपोवन तांचो भोवमान केलो.तेन्नाच्यान दर वर्सा माघ शुध्द षष्ठी दिसा म्हळ्यार जात्रेच्या दुसरे ह्या देवस्थानांत जेवण दिवन तांचो भोवमान करतात.
कवळें हांगां श्री शांतादुर्गा देवस्थान अधिष्ठीत जावंचे पयलीं थंय ल्हान देवालय आशिल्लें. श्री नरोराम मंत्री हो ह्या देवस्थानाचो कुळावी. ताणें हांगां व्हड देवळाची उभारणी केली. देवळाचे फाटले वटेन अग्रशाळा बांदून घेतल्यो.
कुळावी[बदल]
ह्या देवळाचे मुळचे कुळावी फक्त कौशीक आनी गोत्री, गौड सारस्वत ब्राह्मण आशिल्ले. कौशीक आनी गोत्रांची उपनांवां पिसुर्लेकार, नाडकर्णी, वैद्य, साखरदांडे, हवालदार कुलकर्णी, रेगे खोलकार, सावर्डेकार अशी आसात. वत्स गोत्राची उपनांवां वर्दे वालावलीकार, बोरकार, भरणे पानवेलकार, अशी आसात. आनी भारद्वाज गोत्राची उपनांवां पाणंदीकार, पै, गायतोंडे, अशी आसात.
जात्रोत्सव[बदल]
ह्या देवळांत वर्साचे बाराय म्हयने वेगवेगळे उत्सव मनयतात. तांतूतले कांय मुखेल अशे आसात.
चैत्र – पुनवेक पाडचो.
वैशाख – अक्षयतृतीयेक लालखी उत्सव.
ज्येष्ठ – श्री लक्ष्मीनारायण प्रतिश्ठोत्सव.
श्रावण – नागपंचम शिबिकोत्सव.
भाद्रपद – मुक्ताभरणी व्रतोत्सव, अनंत व्रतोत्सव.
आश्विन – नवरात्रोत्सव, दसरों कोजागिरी लालखी उत्सव.
कार्तिक – तुळशीलग्न आनी कालो, आवांळी भोजन, नोकरो ठणोतस्व.
मार्गशिर्ष – पालखी आनी लालखी उत्सव आवळी भोजन.
माघ – जात्रा, लालखी उत्सव, सांगोड, पालखी उत्सव.
फाल्गुन - प्रसाद पटा प्रतिश्ठोत्सव शुक्ल 10 मी, लालखीउत्सव, शिगमो, ते भायर ह्या देवस्थानांत दर म्हयन्याच्या शुक्ल आनी व ह्या दोनय पक्षांत पंचम हो दीस नित्योत्सवाचो आसा. ह्या दिसा रातचें पुराण,किर्तन आदीं कार्यावळ जातकच श्री देवीची पालखेंतल्यान मिरवणूक काडटात.
देवळाच्या गर्भकुडींत मुख्यासनाचेर श्री शंतादुर्गा देवीचो चतूर्भज मुर्त आसा. तिच्या एका हातांत श्रीशिव आनी दुस-या हातांत श्री विष्णु आसून ती श्री जगदंबेची मूर्ती भगवत विष्णु आनी कैलासनाथ शंकर हांच्या झुजावेळार अवतीत जाल्ल्या प्रसंगाचें घोतक आसा. श्री शांतादुर्गा मूर्ती लागसारच स इंच आकाराचे काळ्या पाशाणाचे श्रीशिवलींग आसा. देवाच्या मुखेल आसनाखाला विशिश्ट कृतीन तयार केल्लो धातुचो पटो बसयला हाका प्रसाद पटो वा सिंगपटो म्हणटात. ह्या पट्याचेर प्रसाद पुजा लावन प्रार्थना करुन प्रसाद कौल घेतात.
श्री शांतादुर्गा देवीचे दावेवाटेन लागसारच श्री नारायण देवाचे देवूळ आसा. त्या देवळांत मुख्यासनाचेर श्री नारायण देव आनी थंयच श्री गणपती हाच्यो मूर्ती आसात. ह्या देवळाचे दावे वाटेन पारिजातकाचो पार आसा. त्या पारार बारा वीर आसात. श्री भगवती ल्हान मूर्त आसून लागींच दोन पाटूका आसात. श्री शांतादुर्गा देवाच्या देवळामुखार महाद्वाराची सोपणां आनी दीपस्तंभ हाचेंमदीं श्रीक्षेत्रपाळाचो फातर आसा. तिका म्हाखाची शिळा म्हण्टात. देवळाच्या प्राकारांत प्रवेश करपाचें जे महाद्वार नगारखानाखाला आसा,त्या महाद्वाराचे दावे वटेन एक ल्हान देवूळ आसून तांतूंत मूळ पुरुस कौशीक गोत्री लोमशर्माची पाशाणी मूर्त स्थापन केल्ली आसा.