आंजेदीव
देवनागरी
|
आंजेदीव कारवारच्या नैऋत्य दिकेक ८ किमी. अंतराचेर कर्नाटक राज्यांतलो एक जुवों. अक्षांश १४° ४५' ३०" उत्तर आनी रेखांश ७६° ०६' ४५" उदेंत.आंजेदीव नांव कशें पडलें हाचेविशीं चार मतां आसातः १. ‘ आंजेदीव ’ हें नांव अद्यव्दीप (अद्य=पूर्विल्लें, व्दीप=जुवों) म्हळ्यार पूर्विल्लो जुवों ह्या शब्दावेल्यान पडलां. पूर्विल्लो जुंवो म्हणपाचें कारण म्हळ्यार तो जुंवो परशुराम कोकणाक पावचे आदीं सावन अस्तित्वांत आशिल्लो. २. ‘ आंजेदीप ’ म्हळ्यार पांच जुंवे ह्या उतरावेल्यान आयलां. ३. ‘ आंजेदीव ’ हें उतर ‘अज्यव्दीप ’ म्हळ्यार ‘ तुपाचो जुंवो ’ ह्या उतरावेल्यान आयलां. ताका ‘ तुपाचो जुंवो ’ अशें म्हणपाचें कारण म्हळ्यार परशुरामान एकदां घोड्याचो यज्ञ-याग केल्लो तेन्ना ताका तुपाची पुरवण ह्या जुंव्यावेल्यान जाल्ली. ४. तें नांव ‘ अज्यव्दीप ’ म्हळ्यार ‘ अजादेवीचो जुंवो ’ हाचे वेल्यान पडलें. अजा देवीचें देवूळ अरब लोकांनी नश्ट करतकच अजा देवी अंकोला हांगा गेली म्हणून ‘ अज्यव्दीप ’ अशें नांव पडलें.
उत्तर-दक्षिण लांबाय १ मैल आनी उदेंत-अस्तंत लांबाय १/६ मैल इतली आसा. ह्या जुंव्याचे नैऋत्य आनी अस्तंते कडले वाठार खडबडीत आनी फातरांचे आशिल्ल्यान सगळ्या तरेच्या गलबतांक आनी तारवांक धोक्याचो जावन आसा. उदेंतेच्या मध्याक सुमार २० फूट खोलायेचे खाडयेंत १,००० टनांमेरेनचीं गलबतां नांगरुन दवरपाक मेळटात. दक्षिणेंक आनी अस्तंतेक जावपी प्रचंड वादळवाऱ्या वेळार तारवांक हे खाडयेचो आलाशिरो मेळटा. आंजेदीव जुंव्यासावन मुखेल भूंयप्रदेशाक जोडपी उदकामार्ग सगळ्या जहाजांक वचपाक सुरक्षित आसा. हो उदकामार्ग सुमार ४२ फूट खोल आसून तातूंत खडपां आनी जलांतरित प्रस्तर (रपप) सांपडनात. जुंव्याभोंवतणची उदकाची खोलाय सुमार ७५ फूट आसा. पोर्तुगेजांनी गोंय काबीज करचे आदीं तांचीं जहाजां बांदप, तीं सारकीं करप हांचें ठिकाण आंजेदीव जुंव्यार आशिल्लें. १५१० वर्सा पोर्तुगेजांनी गोंय ताब्यांत घेतकच अंजव्दीप जुंव्याक व्हडलेशें म्हत्व दिलें ना.
ह्या जुंव्याचेर चड करून वज्राचे आनी पाशाणाचे फातर सांपडटात.ह्या जुंव्याचो अस्तंतेकडलो दर्यावटेनचो भाग पडंग आनी फातरांचो आसा. पूण उदेंतेकडल्या जमनीच्या भागांत कोको-पामचीं झाडां तेचप्रमाण आंब्याचीं, पणसाचीं, आंतेराचीं, संत्राचीं,लिंबाचीं झाडां, किल्ल्यांचे मोडके अवशेश आनी दुरीग, कांय धवीं घरां आनी ऊंच ऊंच भिल्लमाडाच्या झाडांमदीं आशिल्ल्यो दोन सोबीत इगर्जी हाका लागून ह्या जुंव्याचो देखाव खूब सुंदर आनी ओडलायणो दिसता.
आंजेदीव जुंव्याचे उदेंतेक लोकवस्ती आसा. कोको-पामचीं रानां रोवन आनी नुस्तेमारीचो वेवसाय करून हांगाचे लोक आपली जीण चलयतात. व्हडा प्रमाणांत नुस्तें धरून सुकयतात आनी हेराकडेन धाडटात. ह्या जुंव्यार तांदूळ पिकना, म्हूण हेराकडल्यान हाडचो पडटा. उदका-पुरवण दोन तळ्यां वरवीं जाता. सुमार 30 फूट चौरस आशिल्लें एक तळें जुंव्याचे मदीं आसा. ताचें उदक भलायकेक अपायकारक आशिल्ल्यान पिवपाक वापरीनात. ह्या तळ्याचे अस्तंतेक 200 यार्ड अंतराचेर एक सैमीक वझरो वर्सभर व्हांवत आसता. त्या वझऱ्याचें उदक पिवपाक वापरतात.
वास्को-द-गामा, 1498 वर्सा 170 मनशांवांगडा ह्या जुंव्यार आयिल्लो आनी 15 दीस ताचो थंय मुक्काम आशिल्लो. 1505 वर्सा पोर्तुगालचो पयलो व्हाइसरॉय दाँ फ्रांसिश्कु द आल्मैद हाणें 1500 मनीस ह्या जुंव्याचेर किल्लो बादूंक धाडिल्ले. स म्हयन्यांभितर हो किल्लो बांदून जालो आनी मागीर ताका ‘ सां सेबाश्तियांव ’ हें नांव दिलें.
पोर्तुगेज सरकारान व्हिसरेय काँदि द आल्व्हॉर हाच्या अंमलांत 1682 वर्सा आंजेदीव जुंव्यार एक किल्लो बांदलो. तो किल्लो भारतांतल्या हेर पोर्तुगेज किल्ल्यां इतलोच सुंदर आशिल्लो.त्याच वर्सा संभाजी पोर्तुगेजांकडेन झगडलो आनी ताणें तो किल्लो घेवपाचो यत्न केलो. पूण जुलय म्हयन्यांत, वादळाचो मोसम जांवचे आदीं गोंय सरकारान तांचे राखणेखातीर सैन्य धाडलें आनी मराठ्यांचो यत्न फळाक येवंक दिलोना. 1720 वर्सा हॅमिल्टन हाणें बरयल्लें- “ आंजेदीव हो पोर्तुगेजांचो जुंवो भटकळसावन दोन मैलांचेर आसून तो पोर्तुगेजांनी वेवस्थित तटबंदी करून दवरिल्लो कारण तो किल्लो मस्कतचे अरब आनी शिवाजीचे मराठा लोक केन्नाय काबीज करीत ही धास्ती तांकां आशिल्ली.” 1758 वर्सा, फ्रेंच अभ्यासक आंकेतीक द्यु पॅराँ हाणेंय अशें बरयलां-“ आंजेदीव जुंवो पोर्तुगेजांच्या ताब्यांत आशिल्लो आनी तो तटबंदीत आशिल्लो. थंय तयार केल्ले सुती पांयमोजे बऱ्या पांवड्याचे आनी सवाय म्हूण भारतभर नांवाजिल्ले. ” गोंय आनी दीवच्या गुन्यावकारांक सक्तमजुरीची ख्यास्त दिवन ह्या जुंव्यार धाडटाले. तांकां बंदखणींत सूत कांतपाक आनी पांयमोजे विणपाक सांगताले. 19 डिसेंबर 1961 च्या गोंय मुक्तीआदीं नोव्हेंबर,1961 त आंजेदीव जुंव्यार भारतीय नौसेना आनी पोर्तुगेज नौसेना हांच्यामजगतीं खर झूज जाल्लें.