दिवाळी

देवनागरी

Romi

दिवाळी (संस्कृत:- दिपावली, नेपाली- दिपावली तिहार, हिंदी-दिवाली, मराठी-दिवाळी‌) हो गोंयांतलो हेर म्हत्वाच्या सणांतलो हिंदू लोकांचो एक व्हड सण. हाकाच दिव्यांचो सण अशें आमच्यान म्हणू येता जो धनत्रेयादशी कडल्यान सुरवात जाता. धनत्रेयादस दसऱ्याच्या अठरां दिसां उपरांत सुरवात जाता. हिंदू केलेंडराप्रमाण हो सण आश्विन म्हयन्यांत मनयतात. इंग्लीश केलेंडर प्रमाण दिवाळी ऑक्टोबर-नोवेंबर म्हयन्याच्या मदीं जाता. हिंदू लोकांचो हो एक खूब म्हत्वाचो सण जो पारंपारीक पद्धतीन घरांघरांनी वर्सांन वर्स एकठांय येवन मनयतात. दिवाळी जाका दिपावली अशेंय म्हण़टात. दीप म्हळ्यार पणट्यो. दिवाळेचे पांचूय दीस हिंदू लोक घराच्या ओसऱ्यार पणट्यो पेटोवन दवरतात. ताका लागून ह्या सणाक दिवाळी वा दिपावली अशें नांव पडलां. तशेंच सांजवेळार वा आमोरेर पणट्यो पेटोवप हे हिंदू देवता लक्ष्मीचे आगमनाचे प्रतीक कशें. घराभायर सगळेकडेन नितळसाण करून पणट्यो पेटोवन दवरिल्यान हिंदू देवता लक्ष्मी देवी घरांत येता असो समज आसा. दिवाळे दिसां सगळो हिंदू लोक नवे कपडे घालतात तशेंच घरांत सगळ्यांक गोड कितें तरी करून वाटपाची प्रथा आसा.

सलग पांच दीस वेगवेगळ्यो खोसदिण्यो धर्मीक घडणुको घडिल्ल्यो आशिल्ल्यान उमेद उक्तावपाच्या उद्देशान दिवे लावन हो सण मनोवप जाता, देखुनूच ह्या सणाक ‘दिवाळी’ ह्या नांवान संबोदतात. आर्यकाळापासून ह्या सणाक सुरवात जाली अशें म्हण्टात. आर्य लोकांमदीं पार्वण, आश्वयुजी आनी आग्रहायनी हे तीन यज्ञ करताले. ह्या तिनूय यज्ञांचें एकठांय रूपांतर जावन हो उत्सव सुरू जालो. पार्वण यज्ञ म्हळ्यार ‘पाकयज्ञ’. हो पितरां खातीर आसतालो, ‘आश्वयुजी’ हो यज्ञ इंद्र आनी ऋषीदेवता हांकां संबोदून करताले. तेचपरी ‘आग्रहायनी’ हो यज्ञ संवत्सर समाजीक उद्देशान आसतालो. ‘संवत्स’ म्हळ्यार ‘वर्स’. वर्स सोंपतकच जो यज्ञ करतात ताका अग्र+हायन = आग्रहायनी अशें म्हण्टात. हाचे आदीं पुर्विल्ल्या काळांत हे परबेक वेगवेगळ्या नांवांनी वळखताले. इ.स.1 ते 400 ह्या काळांत, ही परब ‘यक्षरात्री’ ‘माहितांनी ’ ह्या नांवांन वळखताले. इ.स.600 च्या सुमाराक ह्या सणाक “ दीप प्रतिपदुत्सव” अशें म्हण्टाले. त्या वेळार ह्या सणाक ‘घुत’ खेळपाची प्रथा आशिल्ली. इ.स.800 च्या सुमाराक काश्मीरांत आनी हेरकडेन ह्या सणाक “दीपमाला” अशें म्हण्टाले. आनंदाचो, उल्लासाचो, प्रसन्नतेचो, प्रकाशाचो हो उत्सव.

हो सण धनत्रेयादशीक सुरवात जाता. दिवाळेचो दुसरो दीस म्हळ्यार नरक चतुर्दस. अमावस, दिवाळेचो तिसरो दीस. ह्या दिसा लक्ष्मी पुजन जाता. जिका धनलक्ष्मी अशें म्हणटात. दिवाळेचो चौथो दीस म्हळ्यार कार्तिक शुद्द पद्दमी. आनी पाचवो दीस म्हळ्यार यम िव्दतीय. जाका भावबीज अशें म्हणटात. ह्या दिसां भयण आपल्या भावाक आपल्या घरां आपयता आनी ताची ओवाळणी करता.

दिवाळी

नरक चतुर्दस वा धाकली दिवाळी

आश्विन वध चतुर्दशीक “नरकचतुर्दशी” वांगडा “कालीचतुर्दशी” लेगीत म्हणटात. नरक चतुर्दशी आदलें दिसा, घरांतल्यो सवायशिणी उदकाची आयदनां घासून पुसून चित्रायतात. 'कारीट' गुंतिल्ल्यो फुलांच्यो माळो त्या आयदनांक बांदतात. उपरांत सजयल्लो घागर-कळसो घेवन पाणट्यार/बायचेर वतात. थंय दिवो विडो उदकांत सोडटात आनी मागीरचे उदक भरतात.

नरक चतुर्दसच्या आदले राती नरकासुराची प्रतिमा करतात. एकलो मनीस कृष्णाचो भेस घेता आनी मागीर कृष्ण नरकासुराच्या युद्धाचो खेळ करत खूब नाचतात, फांतोडेर कृष्णा कडल्यान नरकासुराचो वध करून ताची प्रतिमा लासतात.

दुसरे दिसा न्हावन - धुवन नवे कपडे घालून देवाक दिवो पेटयतात. घरभर पणट्यो पेटोवन उजवाड करतात. फोग पेटयतात. सवायशिणी ह्यावेळार दादल्यांक राट-दिवो दाखोवन ओवाळटात. ह्या दिसाचें खाशेलपण म्हणजे फोवांपासून केल्ले खाणाचें तरेकवार प्रकार दिवाळे दिसा एकमेकांचेर फोव खावपाक वचपाची चाळ आसा. ही परब मनोवपा फाटल्यान काणी आसा ती अशी.

(अ) प्रागज्योतिषपुराचो राजा नरकासुर शक्तिक लागून सैतान जाल्लो. स्वताच्या शक्तीन तो सगळ्यांक त्रास दितालो. इतलेंच न्हय तर तो सौंदर्याचो शिकारी, म्हणजें बायलांक त्रास करतालो. ताणें बंदखणीत सोळा हजार कन्यांक कैद करून दवरिल्ल्यो. भगवान श्री कृष्णान ताचो वध करपाचो थारायलो. आनी चतुर्दशी दिसाच ताचो नाश श्री कृष्णान केलो. ताच्या त्रासांतल्यान मुक्त जाल्ल्या लोकांनी उत्सव साजरो केलो आनी अमावशेच्या काळखे राती दिवे लावन ती लखलखावन सोडली. असुराच्या नाशान आनंदीत जावन लोक नवे कपडे लेगीत न्हेसून भोवपाक लागले.

(आ) नरकासुर हो दैत्य खूब बळिश्ठ आसलो. अजिंक्य जाल्लो. हें श्री कृष्णाक कळळें तेन्ना ताणें सत्यभामेक वांगडा घेवन तिच्या हातान ताचो आश्विन वध चतुर्दशीक तीन प्रहर रातीक, चंद्रोदयी वध केलो. त्या उपरांत, श्री कृष्ण चतुर्दशीच्या दिसा सकाळी सत्यभामेक बरोबर परत नगरात आयलो. त्या वेळार सगळ्या लोकांनी ताका स्नान घालून, ओवाळ्ळो. त्या युध्दाचीच यादीक हो दीस ‘नरकचतुर्दशी’ म्हण मनयतात. नरकासुरान आपलो उध्दार करपा खातीर, श्री कृष्णा कडेन ह्या दिसा सगळ्या लोकांनी सकाळफुडे उठून न्हांवचें असो वर मागून घेतलो.

(इ) श्री विष्णून वामन अवतार घेवन बळीराजाक पाताळांत धाडिल्लो तो ह्याच दिसा.

लक्ष्मीपुजन

‘धनत्रयोदशी’ म्हळ्यार लक्ष्मी पुजन. भारतीय संस्कृतीत लक्ष्मीक, आई समजून तिका पुजनीय मानतात. महालक्ष्मी हत्तीचेर बसून वाजत गाजत येता. हत्ती हो ओदार्याचे प्रतीक. आश्विन वध त्रयोदशी सावन कार्तीक शुध्द व्दितीये मेरेन दिवाळी मनयतात. ह्या दिसा लक्ष्मीची पुजा घरांनी करपाची चाल हालीच सुरू जाल्या. ते पयली दुकानांनीच पुजा करताले. गोंयचो एक गांव आमोणे. ह्या गांवांत रावपी लोकांची चडशी दुकांना केपें बाजारांत आशिल्ल्यान लक्ष्मीपुजनाचो चड बोवाळ केप्यां बाजारांत आसता. लक्ष्मीची पुजा तिनीकात्रीची करपाची आसता. तिका चिरमुल्यांचो नेवेद्य दाखतात. लक्ष्मी पुजन आता चड करून कोणाचे पसरें आसात तांगेर करतात. गांवांतले लोक खआसा करून ल्हान भुरगीं एकठांय गांवांत पसऱ्यांचेर लक्ष्मी पुजनाक भोवतात. तांका दोवाचो प्रसाद म्हूण चिरमुल्यो आनी गोड किदे खामपाक दिवपाची प्रथा आसा. ही परब मनोवपा फाटली कथा आसा ती अशी.

एक फावट यमराजान आपल्या दुतासाक प्रस्न केलो की, “लोकांचे प्राण व्हरता आसतना तुका कोणाची दया येवंक ना?” दुतान जाप दिली, “एक फावट इंद्रपस्त शहराचो राजा ‘हंस’ मृगयेकरता रानांत भोवताना भूक, तान आनी श्रमान व्याकूळ जाल्लो. अशी स्थितीत सोद करीत तो ‘हैम’ नांवाच्या राजाकडेन गेलो. राजान ताचें उत्तम स्वागत केलें. त्या वेळार पुत्रसंतती प्राप्त जाल्ल्यान राजाय आनंदात आसलो. त्या दिसा ताच्या घरांत पष्ठीदेवी बायल रूपान प्रगट जाली आनी राजाक म्हणपाक लागली की, “ह्या चल्याचें लग्न जावन चौथ्या दिसा सोरोप चावन ताका मरण येतलें.” हें आयकून राजाक खूब वायट दिसलें. ताणें ताचेवेलें मरण टाळपाक खूब प्रयत्न केले. शेवटाक, एका सरोवरान मदी खांबो पुरून ताचेर एक बंगलो बांदलो आनी तातूंत राजकुंवराक दवरलो. यमराजाक, त्या चल्याचे प्राण हरण करताना दया आयली. असो प्रसंग कोणाचेरूच येवंक जायना तर लोकांचेर उपकार जातले आनी असो आशिर्वीद दिलो की, “आश्विन वध त्रयोदशी मेरेन पांच दीस जो दिवे लायतलो ताका केन्नाच अपमृत्यृ येवंचो ना.

लक्ष्मीपुजन

बलिप्रतिपदा

कार्तीक शुद्ध प्रतिपदा हो दीस साडेतीन मुहूर्तापेकी अर्धो मुहूर्त म्हूण मानतात. ह्या दिसाक ‘बलिप्रतिपदा’ अशेंय म्हणटात. बलिप्रतिपदा मनोवपा संबंदान कथा आसा ती अशी :

बलीराजा हो एक राक्षस आसलो. पूण उदार काळजाक लागून तो सगल्या लोकांक प्रिय आसलो. राक्षस आशिल्ल्यान थोडी भोव क्रुरता ताच्या भितर आसली आनी ह्याच दुश्टपणान ताणें देवांच्या स्वर्गार आपली सत्ता चलयल्ली. त्या खातीर, देवांक तो आवडनाशिल्लो. आपलें स्वर्ग परत मेळोवपा खातीर सगळे देव श्री विष्णू कडेन गेले. . विष्णू वामन अवतार घेवन बलिच्या दरबारात गेलो. ताणें बलिराजा कडेन तीन पावलां जमीन मागली. बलिराजाक पयलीं अजाप दिसलें. हो फकत तीन पावलां जमीन मागता आनी ताका रोकडोच ताणें हयकार दिलो. पूण, जेन्ना श्री विष्णू तीन पावलां जमीन घेवपा खातीर व्हड-व्हड जायत गेलो तेन्ना बलिक कळून आयलें की हो सादारण मनीस न्हय. श्री विष्णून एक पावल पृथ्वीर तर दूसरे पावल आकाशांत दवरलें आनी तिसरें पावल खंय दवरचें हें ताका कळना जालें. तेन्ना बलिराजान तिसरें पावल आपल्या तकलेर दवर म्हूण सांगलें. हें आयकून श्री विष्णू ताचेर खूश जालो आनी ताका पाताळलोक दिलें. आनी ताका संपुर्ण ब्रम्हांडाचेर एकाच दिसा राज्य करपाक मेळटलें अशें सांगलें. आनी तो दीस बलिप्रतीपदेचो आसलो. आयज ही परब लोक उमेदीन मनयतात. ह्याच दिसा गोंयांत ‘गोरवां पाडव्याची’ य परब मनयतात.

गोरवांपांडवो आनी धिंडलो

कार्तीक शुद्ध प्रतिपदे दिसा 'गोरवा' पाडवो मनयतात. ह्या दिसा गांवांत धिंडलो नाचयतात. ह्या दिसा फांतोडेर उठून गोरवांक न्हणोवन सजयतात. तांची शिंगा आनी आंग सोबीत रंगायतात. घरांतलो जाण्टो न्हावन धुवन अनवळ्यांनी गोरवांची पुजा करता. ह्या दिसा गोरवांकडल्यान कसलेच काम करून घेनात. तशेच तांका मारनात. गावांत क्रिस्तांवांगेरय ह्या दिसा गोरवांची पुजा करतात. ह्या दिसा हिंदुंच्या दारांनी आंगणात 'शेणाचो गोठो' करतात. हो गोठो म्हणजे गवळ्यांचो घर मानून, तातूंत रांदचे कूड, देवाकूड, बसपां कूड अश्यो कुडी करतात. शिवाय गोरवांखातीर गोठो आनी शेण वडोवपाखातीर गायर आसता. गोठ्यांत काट्टयांची वा पणसाच्या खोलयांची गोरवां करून दवरतात. रांदचे कुडीत रांदन बी घालून ताचेर दूद-धंयाचें जेवण रांदतात. शिवाय 'गवळी' आनी 'गवळीण' (बावलें) करून दवरतात. धिंडल्या दिसा तिळसांजचो दारांतलो गोठो मोडून , शेण एकठांय करून करून ताचेर रातभर दिवो पेटोवन दवरतात. गवळ्या गवळणीक पावयतात. दुसरे दिसा ते शेण एकठांय करून ताच्यो शेणी थापतात.

‘धिल्लो’ वा ‘धेणलो’ हो गांवकार/वेळीप ह्या आदिवासी समाजाचो म्हत्वाचो उत्सव. काणकोण तालुक्यांत आशिल्ल्या गांवडोंगरी, खोतीगांव ह्या वाठारांत दर वर्सा आश्विन म्हयन्यांत श्री शंकर देवाचो पूत कार्तिकेयाच्या नांवान हो उत्सव जाता. खास करून आंकवार चलयो आनी बायलो हो उत्सव व्हड उमेदीन मनयतात. दस-याच्या आदल्या दिसा सुरू जाल्लो हो उत्सव गोरवांच्या पाडव्या मेरेन म्हळ्यार कार्तीक शुध्द प्रतिपदे मेरेन चलता. 22 दीस चलपी ह्या उत्सवा निमतान सांजे वेळार गांवचें वातावरण धाल्लोमय जाता. ही परब मनोवपा फाटली आख्यायिका अशी मेळटा.

कार्तिकेय आनी गणपती ह्या दोगा भावां भितर एक दीस पृथ्वी प्रदक्षिणा घालपाची सर्त लागली. त्या वेळार गणपतीन स्वता आवय बापायच्या भोंवतणीच प्रदक्षिणा घालून सर्त जिखली. पूण प्रत्यक्ष, पृथ्वीक प्रदक्षिणा घालपाक गेल्लो कार्तिकेय हारलो. तेन्ना तिडकीन कार्तिकेयान आपूण घरांत वच्चो ना असो सोपूत घेतलो. तशेंच आपली सेवा आंकवार चली आनी बायलां कडल्यान करून घेतलों अशें सांगलें. ताका लागून ‘धिल्ल्या’ देवाची पुजा घरा भायर आनी आंकवार चलयांकडच्यान जाता.

गोरवां राखण्यांच्या ह्या परबेक धेणूलो, दिणो, धिंडलो आनी हेर नांवां आसात. हो उत्सव गोरवां संबंदीत आसून, ज्या गांवांची अर्थीक वेवस्था गोरवांचेर आदारून आसता अशाच गांवांनी तो मनयल्लो दिसता. पुर्विल्ले ग्रामवेवस्थेंत, गोंयांत गावडो/नायक ह्यो दोन जाती मुखेलपणान शेती वेवसाया कडेन संबंदीत आशिल्ल्यो. देखून गोंयांत हो उत्सव गावडो/नायक हांची वसणूक चड आशिल्ल्या गांवांनीच वा ह्या जातींचें वर्चस्व आशिल्ल्या गांवांनीच मनयल्लो मेळटा. गोरवांचे खूब म्हत्व आशिल्ल्या ह्या समाजांत गोरवांचे राखणेक, राखण्यान देवाक होरावपा खातीर ‘धेणलो’ उत्सवाचो जल्म जालो. ‘धेणलो’ हें उतर ‘दिणो’ ह्या उतरावेल्यान आयलां. राखणो देव हो ‘दिणो’. ह्या दिण्याचो उत्सव तो ‘धिणलो’ वा ‘धेणलो’. तशेंच जो पंगड हो धिणलो मनयता ते सगले दिणेंच आसताले. राखणो देवाक ‘गवळी’ अशेंय म्हणटात. ‘गवळी’ म्हणल्यार गवळांचो सांबाळ करपी. पयलीं दर एका गांवांत गवळ सांबाळपा खातीर एक मनीस नेमताले. तो राखण्यांचो मुखेली आसतालो. आदले परंपरे प्रमाण, मूळ पुरसाक देवरुप दिवपाचे चालींतल्यानच गांवच्या मूळ गवळ्याक देवरुप मेळ्ळें आनी ताका ‘दिणो’ म्हणूंक लागले. ह्या देवाक होरावपा खातीर ‘धेणलो’ उत्सव जल्माक आयलो. धेणल्याची ही परब मुखेलपणान गावडो/नायक ह्या समाजां वांगडाच ज्या लोकांगेर गोरवां आसात, तांगेरूय ही परब मनोवप जाता. आयज धेणल्याच्या ह्या उत्सवांत खूब बदल जाल्लो दिश्टी पडटा. पुर्विल्या फळ्याच्या जाग्यार आयज घुमट्यो जाल्यात. गोंयांत अंत्रूज म्हालातल्या धेणल्याक खूब नामना आसा. हांगा धेणल्याक एका रथोत्सवाचें रूप येता. गोरवांच्या ह्या पाडव्या दिसा गोंयभर खूबशा वाठारांनी गोरवांची पुजा जाता. वारली जमातीत दारांत शेणाचो दोंगर करपाची चाल आसा.

भावबीज

ही भयण -भावाची खाशेली परब. कार्तीक शुद्ध दुवादशेक ‘यमव्दितीय’ वा ‘भाऊबीज म्हणटात’. भयण-भावाचें पवित्र नात्या सारकें संवसारांत आनी कसलेच नातें ना. ह्या दिसा भयण भावाक तेल-वाटणे करून न्हाणयतात आनी उपरांत ताका वुंवाळटा. ह्या वेळार भाव भयण एकमेकांक भेंट दितात. हे परबेक भयणीन भावाक वोवाळणी करून दोगांयनी एकमेकाक कितें तरी भेट दिवची आसता. ही परब मनोवपा संबंदान कथा आसा ती अशी :

ह्या दिसा यमराजान आपल्या भयणीक यमुनेक, घरा वचून नवे कपडे, भांगरबीन दि वन भोजन केल्लें. देखून ह्या दिसाक ‘यमव्दितीया’ अशें म्हणटात.

ह्या दिसा भयण भावाची पुजा करता आनी त्या बदलेक आपल्या कडेन ताकता तितली देणगी दिवन भयणीक खूश करता. आपली सख्खी भयण ना जाल्यार मावस, मामे वा चुलत भयणी कडसून भाव ओवांळून घेता. ह्या दिसा स्वताच्या घरा वा आपल्या बायलेच्या हातचेंय जेवचें न्हय अशें धर्मग्रंथात सांगिल्लें आसा.

तुळशी-लग्न

तुळशी-लग्नाक गोयांत व्हडली दिवाळी अशेंय म्हणटात. ‘तुळशी लग्न’ ही तुळशी संबंदीत एक परब. ह्या दिसा विष्णुचें तुळशी वांगडा सांकेतीक पद्दतीन लग्न लायतात. कार्तिक शुद्ध व्दादशीक तुळशीचें लग्न करतात. एकादशी पयलीं तुळस सारोवन-सुरोवन रंग बी काडून सजोवपाची आसता. धेडी म्हण एक ल्हान, व्हडल्या तुळशी कुशीकच तयार करतात. उसकांडो, फळां आशिल्लो आवाळे आनी चिंचेताळे तुळशींत पुरतात. दुस-या दिसा, जांची तुळस उजयल्ली आसता, ते भटाक हाडून अंतरपाट-मंगलाष्टकां म्हणून पूजा करतात. ह्या वेळार तुळशीक आंब्यापानांची माळ घालतात. लग्न लायले तश्यो घरांतल्यो सवाशिणी तुळशिचें शेंसर भरतात. जोडवी पेटेवन तुळसीचे पांच भोवताडे काडटात. सवायशिणीनी पयल्या दिसाच्यान व्रत धरिल्ले आसता, हें जोडवें पेटोवन तांची सांगता जाता. तुळशीचे लग्न जातकच दुस-या दिसा तुळशीकडेन केल्ली आरास निखळावन भायर व्हरून उडोवपाची आसता. तुळशीचे लग्न कृष्णाकडेन जाता आनी तिचो आयावपण फकत मध्यान रातमेरेन उरता असो समज आसा. ही परब मनोवपा संबदीत एक कथा आसा ती अशी:

जालंधर नांवाचो महापराक्रमी योद्धा आसलो. ताणें सगळ्या देवांक जिकून तांचे वैभव आपल्या कडेन हाडून दवरलेलें. जालंधरान सगळी जैतां जोडून घेतिल्लीं. तो अजिंक्य जाल्लो. ताचें कारण म्हळ्यार, ताची बायल वृंदा ही महापतिव्रता आसली. जालंधराचो नाश करपाची युक्ती श्री विष्णून कपटान येवजिल्ली. जालंधर युद्धात हारलो आनी ताका मरण आयलें अशें दाखोवपा खातीर, श्री विष्णून दोन माकडां कडेन ताची तकली आनी आंग धाडून वृंदे मुखार दवरलें. हें पळयना फुडें तिणें आकांत केलो. इतल्यान एका साधून संजीवनी मंत्र म्हणून जालंधराचे रूप . घेतिल्ल्या श्री विष्णूक जिवो केलो. आपलो घोव पारतून जितो जाला हे सामजून तिणें ताका वेंग मारली. कांय दीस श्री विष्णू जालंधराच्या रूपान तिच्या घरा रावलो. दुसरें म्हळ्यार, तिच्या हातातल्यांन कांय पातकां घडिल्ल्यान युद्धाक गेल्लो जालंधर रणभुमीत हारलो आनी ताका मरण आयलें. जेन्ना वृंदेक हें सगळें प्रकरण कळ्ळें तेन्ना तिका धक्कोच बसलो. ह्या रागाच्या भारान ती श्री विष्णूक श्राप दिता की, ताका बायलेचो वियोग सोसचो पडटलो आनी माकडांचो आदार घेवंचो पडटलो. (ताका सगळें दूख सोसचें पडटलें जें तिणें सोसला) हो तिचो स्त्राप राम अवतारान श्री विष्णूक भोगचो पडलो. स्त्राप दिवन वृंदेन स्वताक जळोवन घेतली. आपणें वृंदे सारक्या पतिव्रते बायले वांगडा छळ केलो हें जेन्ना विष्णूक कळून आयलें तेन्ना ताचें मन ताका खावपाक लागलें, तो पिसो जाल्ल्यावरीं तिच्या भस्मा कडेन रडत बसता. मुखार पार्वती देवी, तिचे चिते कडेन तुळस, आंवाळो आनी जायेची वाल अशीं तीन प्रकारांची झाडां निर्माण करता. तातूंतली तुळस हीच वृंदे सारखी आसा अशें मानून श्री विष्णूक ती प्रिय जाली. कृष्ण अवतारान त्या वृंदेन रूक्मिणीच्या अवतारान श्री विष्णू कडेन कार्तीक शुद्ध व्दादशीक लग्न केलें.

तुळशी विवाहाविशीं लेगीत लोक साहित्यांत एक कथा मेळटा ती अशी :

एका गरीब ब्राह्मणाक ‘तुळशी’ नांवाची काळी चली आशिल्ली. एका भविश्यकारान तिका ब्राह्मण न्हवरो मेळचो ना अशें तिचे विशीं भाकीत केल्लें. तेन्ना बापायन तिका घरांतल्यान भायर घाली. ती थंयच्यान पंढरपुरांत येवन रावली. थंय तिचें आनी विठ्ठलाचें एकामेकांचेर प्रेम बसलें. रूकमीणीक हें कळटकच ती तिचो मत्सर करूंक लागली. ते पळोवन तुळशीक वीर आयलो आनी ती सिते भशेन भुंयेंत गडप जाली. तेन्ना विठोबा थंय आयलो. ताणें तिच्या केंसांक धरून तिका वयर काडली. तेन्ना एक कावें झाड वयर आयलें. मानवी तुळशीक दिल्लें वचन विठोबान त्या झाडाकडेन लग्न लावन पुराय केलें. तेन्नाच्यान कार्तीक शुद्ध दुवादशीक तुळशीचें लग्न लावपाची चाल सुरू जाली.

तुळशीच्या लग्नाचो हो विधी,कार्तीक शुद्ध दुवादस ते कार्तीक पुनवे मेरेन करपाची पद्दत आसा ह्या चार तिथीनी उत्तरा, भाद्रपदा, रेवती आनी आश्र्विनी नखेत्र जे तिथीक येता तो दीस तुळशी लग्नाक एकदम बरो अशें शास्त्र सांगता.