मुहंमद इकबाल

देवनागरी

(जल्म: 9 फेब्रुवारी 1877, सियालकोट; मरण: 21 एप्रिल 1938, लाहोर). उर्दू आनी फार्सी भासांतलो कवी आनी विचारवंत. इक्बाल ह्या नांवान ताच्यो कविता उजवाडाक आयल्यो. ताचे पुर्वज काश्मिरी ब्राह्मण आशिल्ले, अशें म्हण्टात. सियालकोट हांगाच्या मरे कॉलेजांतल्यान ताणें पदवी मेरेनचें शिकप घेतलें आनी मागीर लाहोराक वचून तत्वगिन्यान विशयांत एम्.ए.ची पदवी घेतली. मुखार तो जर्मनीक गेलो आनी म्युनिकच्या विद्यापिठांतल्यान ताणें तत्वगिन्यानांत डॉक्टरेट मेळयली. ताका उर्दू, फार्सी, जर्मन, इंग्लीश ह्यो भासो येताल्यो. म्युनिक हांगाचें शिकप सोंपोवन तो इंग्लंडाक गेलो आनी बॅरिस्टर जावन 1908 वर्सा मायदेशाक परतलो. सुर्वेक कांय काळ ताणें लाहोर कॉलजींत प्राध्यापक म्हूण काम केलें. पूण रोखडीच ताणें ती चाकरी सोडली आनी वकिलीचो वेवसाय आपणायलो.

सामके भुरगे पिरायेर सावन कविता रचतालो. सुरवातीच्या काळांत ताचेर सुफी विचारांचो चड प्रभाव पडिल्लो. ‘हिदायुत-उल्-इस्लाम’ हे संस्थेचे माचयेवयल्यान ताणें खूब फावट कविता वाचन केल्लें. ताची गाजिल्ली रचना ‘सारे जहाँ से अच्छा, हिंदोस्ताँ हमारा’ ही सुरवातीच्या काळांत बरयिल्ली कविता.

ताची ऐन पिराय युरोपासारक्या विचारांचे नदरेन फुडारिल्ल्या खंडांत गेल्ल्यान इक्बालाच्या विचारांत खूब बदल जाल्लो. ताका लागून तो इस्लामवादाक लागीं गेलो अशें जाणकारांचें मत आसा. फार्सी भाशेंतल्यान बरयल्यार आपले विचार आनी तत्वगिन्यान सगल्या इस्लाम राश्ट्रांनी पावतलें ह्या विचारान ताणे उर्दू सोडून फार्सी भास आपणायली. बेर्गसाँ आनी नित्शे ह्या दोन विचारवंतांच्या विचारांचो पगडो ताचे तात्विक विचारसरणीचेर आशिल्लो ही गजाल ताच्या ‘असरारे खुदी’ (1915) आनी ‘रुमुजे बे खुदी’ (1918) ह्या दोन फार्सी खंडकाव्यांतल्यान उक्ती जाता. ह्या दोनूय खंडकाव्यांचो इंग्लीश अणकार केंब्रिजचो प्राध्यापक निकल्सन हाणें केलो (1920). ह्या ग्रंथांक लागुनूच इक्बाल हाका 1922 त, ‘सर’ ही पदवी मेळ्ळी. दान्तेच्या ‘दिव्हिना कामेदिया’चे धर्तेर ताणें ‘पयामे मशरिक’ आनी ‘जावेदनामा’ (1920) हे झेले उवाडाक हाडले.

1935 सावन ताणें पर्थून उर्दू भाशेंतल्यान बरोवपाक सुरवात केली. ‘बाले जिब्रैल’ आनी ‘जर्बे-कलीम’ (1935) हे दोम उर्दू कवितां-झेले ताणें ह्या काळांत उजवाडाक हाडले. ताच्या उलोवपांचो झेलो ‘Lectures on the reconstruction of religious thought in Islam’ (1935) ह्या नांवान उजवाडाक आयला, ताच्या इस्लाम धर्मावयल्या म्हत्वाच्या तात्विक विचारांचो तातूंत आस्पाव आसा. तातूंत ताणें आपलें सूफीविरोधी आनी कर्मयोगाची शिकवण दिवपी तत्वगिन्यान मांडलां. 1930 वर्सा इक्बाल मुस्लिम लिगाचो अध्यक्ष जालो. आनी मुसलमानां खातीर स्वतंत्र देशाची येवजण ताणें मांडली. ताच्या काव्यांत तात्विक, धर्मीक, नैतिक आनी राजकी विचारांचो सुंदर मेळ आनी कलात्मक आविश्कार जाला. ताच्या काव्याक उर्दू-फार्सीत म्हत्वाची सुवात आसा.

संदर्भ