कीटकनाशकां
कीटकनाशकां मनीस आनी मोनजात हांकां जावपी कांय रोगांच्या जंतूंचो प्रसार करपी तशेंच शेतांतलीं पिकां, सांठयल्लें अन्नधान्य, कपडे, लांकूड हांच्या सारकिल्या जीवनावश्यक सामग्रीचो इबाड करपी कीटकाचो (कीडींचो) नाश करपाखातीर जीं रसायनां वापरतात तांकां कीटकनाशकां अशें म्हण्टात. उपद्रवी कीटकांचो नाश करपाच्यो पध्दती खूब पूर्विल्ल्या काळसावन प्रचलित आसात. पूण हालींच्या काळांत मोट्या प्रमाणाचेर रसायनांचो वापर करून कीटकांचो नाश करपाच्यो पध्दती अस्तित्वांत आयल्यात. आर्सेनिकाचो (arsenic) कीटकनाशक म्हूण वापर जातालो, असो उल्लेख प्लिनी (इ.स. ७०) हाणें आपल्या बरपांत केला. गंधक जळयल्यार ताच्या धुंवरान कीटकांचो नाश जाता असो उल्लेख होमर हाच्या ग्रंथांत सांपडटा. रोमन लोक कीटकांचो नाश करपाखातीर ‘हेलेबोअर’ हे वनस्पतीच्या मूलक्षोडाचें (root-stock) चूर्ण वापरताले. सोळाव्या शतमानाचे अखेरेक चिनी लोकांनी आर्सेनिक सल्फाइडाचो (arsenic sulphide) उपेग कीटकनाशक म्हूण केलो. भारतांत पूर्विल्ल्या काळांत कीटकांचो नाश करपाखातीर विखाचो उपेग करताले, अशे उल्लेख मनुस्मृति, कौटिलिय अर्थशास्त्र, सुश्रुतसंहिता ह्या पूर्विल्ल्या ग्रंथांत सांपडटात. आर्विल्ली कीटक नियंत्रण पध्दत दुसर्याृ म्हाझुजाच्या काळांत प्रचलित जाली. डी. डी. टी. (D.D.T.) आनी बी, एच्. सी. (B.H.C.) ह्या सेन्द्रिय कीटकनाशकांच्या सोदाक लागून कीटक नियंत्रण पध्दतींत मोटी क्रांती घडून आयली. भारतांत जी हरित क्रांती जाल्या, तिचें चडशें श्रेय ह्या कीटकनाशकांक वता. १९३६ वर्सा ३० कीटकनाशकांची नोंद जाल्ली. आयज हो आंकडो १४०० चे वयर गेला. कीट्कनाशकांचे कांय प्रकार आसात ते अशे:
जंतूनाशकां (Insecticides)
[बदल]शेताक तशेंच घरांत उपद्रव करपी किडींक (insects) मारपाखातीर वापरतात तीं वखदां.
चितोनाशकां (Fungicides)
[बदल]बुरशी वा चित्यापसून जावपी रोगांआड वापरपाचीं वखदां.
जीवणुनाशकां (Bactericides)
[बदल]बारीक जंतूंपसून जावपी रोगाआड हीं वखदां वापरतात.
मूषकनाशकां (Rodenticides
[बदल]हुंदराक मारपाक वापरतात तीं वखदां.
कोळीनाशकां
[बदल]कोळी मारपाक वापरतात तीं वखदां
सुत्रकृमीनाशकां (Nematicides
[बदल]सुत्रकृमीपसून जावपी रोगांआड वापरपाचीं वखदां.
नडणीनाशकां (Weedicides)
[बदल]शेतांत उपद्रव करपी नडणेआड मारपाचीं वखदां.
हीं सगळीं कीटकनाशकां बाजारांत फुडल्या स्वरूपांत मेळट: पातळ (liquid) – देखीक: डिमेक्रोन, पिठो (dust) – देखीक: बी. एच्. सी., खडे (granules) – देखीक: फुराडोन, गुळयो (tablets) - देखीक: ॲल्युमिनियम फोस्फाइड (Aluminium Phosphide).
मोठ्या प्रमाणांत वापरांत आशिल्ल्या कीटकनाशकांची माहिती थोड्याभितर अशी:
१. जंतूनाशकां:
[बदल](अ) बी. एच्. सी., ’गॅमेक्झिन’ ‘सबमार’ ह्या सारक्या वेपारी नांवांन मेळटा. हें वखद दोन प्रकारांत मेळटा. बी. एच्. सी. १० टक्के आनी बी. एच्. सी. ५० टक्के. बी. एच्. सी. १० टक्के ह्या वखदची धुंवरी मारतात. तशेंच कसलोय रोंपो कोरेट सारक्या वेपारी नांवान पातळ स्वरूपांत मेळटा. फांफूडल्या उपरांत ह्या वखदाचे अंश पिकाचेर चड काळ उरना, ताका लागून भाजी जांव फळां काडपाच्या वेळार कीड आयली जाल्यार ह्या वखदाचो वापर करतात.
२. चितोनाशकां (Fungicides):
[बदल](अ) बोर्दो मिश्रण: हें वखद तयार स्वरूपांत बाजारांत मेळना. मोरचूद (Copper Sulphate) आनी चुनो हांची भरसण करून हें वखद तयार करतात. चित्यापसून जावपी बर्यारचशा रोगांआड ह्या वखदाचो वापर करतात. सुपारेच्या कोळेरोगाआड ह्या वखदाचो चड वापर जात. (ब) कॉपर ऑक्सीक्लोराइड: ‘ब्लायटोक्स’, ‘फायटालोन’, अशा बाजारी नांवान, उदकांत विरगळपी पिठ्याच्या रूपांत मेळटा. सुपारेचो कोळेरोग, चरांतलीं रोपां कुसपी रोग, ह्या सारक्या रोगांआड ह्या वखदाचो वापर करतात. (क) गंधक: ‘सल्फेक्स’, ‘क्टेसल्फ’, ह्या सारक्या बाजारी नांवान हीं वखदां, उदकांत विरगळपी पिठ्याच्या रूपांत मेळटात. भुरी रोगाचेर ह्या वखदाचो वापर करतात. (ड) कार्बेन्डाझीन: ‘बावीस्टीन’, ‘बी-स्टेन’ ह्या बाजारी नांवांन उदकांत विरगळपी पिठ्याच्या रूपांत मेळटा. फांफुडल्या उपरांत हें वखद रोपाच्या आंगांत भिनता. भाताचेर पडपी ‘चर्मो’ तशेंच हेर बर्याळच चित्यांपसून जावपी रोगाआड ह्या वखदाचो वापर करतात. भाजयेच्या बियांक लावपाकूय ह्या वखदाचो वापर करतात. (इ) पारयुक्त: ‘ॲग्रेसोन’, ‘सेरेसोन’, ‘पारासोन’, ‘ॲरेटोन’ ह्या सारक्या बाजारी नांवान पिठ्याच्या रूपांत मेळटा. हीं वखदां फकत बियांक चोळपाखातीर वापरतात.
३. जीवाणूनाशकां (Bactericides):
[बदल]स्ट्रेप्टोसायक्लीन – बारीक जीवाणूंपसून जावपी रोगाआड ह्या वखदाचो वापर करतात, भात तशेंच मिरसांगेचेर पडपी ‘करपो’ रोगाआड ह्या वखदचो वापर करतात.
४. मूषक नाशकां:
[बदल](अ) झींक फोस्फाईड: ‘राटानोल’, ‘झींक टॉक्स’ ह्या सारक्या बाजारी नांवान पिठ्याच्या रूपांत मेळटा. ५०० ग्रॅम पीठांत, २५ ग्रॅम हें वखद घालून, तातूंत थोडेशें तेल घालून ताच्यो गुळयो करून हुंदरांक दवरतात. (ब) वारफारीन: ‘रोडाफरीन’, ‘वारफाटोक्स’ ह्या सारक्या वेपारी नांवांन, पिठो तशेंच केकाच्या रूपांत मेळटा. १८ भाग पिठांत एक भाग वखद आनी थोडेंशें तेल घालून हुंदरांक खावपाक दवरतात. (क) ॲल्युमिनियल फोस्फाईड: ‘अलफोस’, ‘सेलफोस’ ह्या सारक्या बाजारी नांवान गुळ्यांच्या रूपांत मेळटा. हुंदराच्या एका बिळांत दोन गुळतो घालून, बीळ बंद केल्ल्यान हुंदीर घुस्मटून मरता.
५. कोळीनाशकां:
[बदल]हेर किडींक वापरतात तीं सगळीं वखदां कापोडयांआड उपेगी पडनात. तेखातीर गंधक, केलथेन हांच्यासारकीं खास वखदां वापरतात.
'६. सुत्रकृमीनाशकां (Nematicides):' सुत्रकृमींपसून जावपी रोगाआड ‘क्लोरोपीक्रीन’, ‘थायमेट’ ह्या सारक्या वखदांचो वापर करतात.
नडणीनाशकां (Weedicides): नडणीनाशकांचे दोन प्रकार आसात.
१. एकपरिणामी
२. भोवपरिणामी.
१. नडणी किल्लून येवचे पयलीं मारपाचीं वखदां (Pre-emergence)
२. नडणी किल्लून आयल्या उपरांत मारपाचीं वखदां (Post-emergence).
मोट्या प्रमाणांत वापरांत आशिल्लीं कांय मुखेल नडणीनाशकां अशीं: २-४-डी: ‘फ्रर्नोक्झोन’, ‘विडोल’ सारक्या बाजारी नांवान मेळटा. नडणी किल्लून येवचेपयलीं तशेंच नडणी किल्लून आयल्या उपरांत अशा. दोनूय तरांनी ह्या वखदाचो वापर करूं येता. भात, ऊंद ह्या सारक्या पिकांतली नडणी मारपाक ह्या वखदाचो वापर करूं येता. पॅराक्वाट: ‘ग्रामाक्झोन’ ह्या बाजारी नांवान मेळटा. हें भोवपरिणामी नडणीनाशक आशिल्ल्यान हाचो फळझाडाच्या पोरसांनी आशिल्ले नडणेआड वापर जाता. अट्राझीन: अट्राटाफ ह्या बाजारी नांवान मेळटा. नडणी किल्लून येवचेपयलीं मारपाचें हें वखद, ऊंसांतली नडणी मारपाक वापरतात. प्रोपानिल: ‘स्टॅम-एफ-३४’, ‘हग्जानिल’ ह्या सारक्या बाजारी नांवान मेळटा. हें वखद नडणी किल्लून आयल्याउपरांत मारपाचें एकपरिणामीनडणीनाशक आसून हें भातांतली नडणी मारपाक वापरतात. ब्यूटाक्लोर: ‘मेचेट’ ह्या वेपारी नांवान मेळटा. नडणी किल्लून येवचे पयलीं मारपाचें हें एकपरिणामी वखद आसून तें भातशेतीचे नडणेआड वापरतात.
दुसर्याम म्हाझुजाउपरांत संश्र्लेशित (synthetic) कीटकनाशकांची मोट्या प्रमाणांत निर्मिती सुरू जाली. कीटकनाशकांविशींचें मुळावें संशोधन, निर्मिती, वापर आनी निर्यात हांचे विशीं इंग्लंड, अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां, स्वीत्झर्लंड आनी अस्तंत जर्मनी ह्या देशांत नेटान प्रगती जाली. जपान आनी युरोपीय राष्ट्रां हांणी कीटकनाशकांच्या धंद्यांत १९६० उपरांत बरीच प्रगती केल्या. भारतांत १९५२ त कीटकनाशकांचें उत्पादन करपी कारखाने सुरू जाले. ते उपरांत सुमार १२ वर्सांनी कीटकनाशकांचो उपेग शेतांत मोट्या प्रमाणांत जावपाक लागलो. हो वापर जसोजसो वाडत गेलो तसोतसो तांच्या निर्मिर्तीच्यो नव्यो येवजण्यो अंमलांत आयल्यो. आयज भारतांत सुमार वीस कारखाने वेगवेगळ्या कीटकनाशकांची निर्मिती करतात.
कीटकनाशकांच्या वापराक लागून रोग आनी किडींचेर आळो बसता आनी ताका लागून शेती उत्पादन वाडटा, हें जरी खरें आसलें तरी ह्या कीटकनाशकांचो मुक्त आनी अती वापर जावपाक लागिल्यान जायते धोकेय निर्माण जाल्यात. पर्यावरण दुशीत जालां. बरीचशीं कीटकनाशकां जीं पिकांचेर फवारतात, तीं पावसच्या उदकांवांगडा जमनींत भरसतात आनी ताका लागू बांयचें आनी झर्याचचें उदक दुशीत जाता. हालींच केल्ले एके पळोवणेंत अशें दिसून आयलां की, बांयच्या उदकांत कीटकनाशकांचे अंश दिसान दिस वाडट आसात. बरेच खेप भाजीपालो जावं फळझाडांचेर वखद मारून रोखडीच दोन ते तीन दिसांनी ही भाजी जावं फळां बाजारांत विकपाक हाडटात. अशे तरेन कीटकनाशकांचे अंश मनशाच्या पोटांत वतात आनी ते आंगाच्या वेगवेगळ्या भागांनी पातळटात. ताका लागून मनशाक जायते तरेचीं दुयेसां जातात. संवसारीक भलायकी संघटनेन केल्ले एके पळोवणेंत अशें दिसून आयलां की विकसनशील देशांत, कीटकनाशकांची विखबाधा जावन दर वर्सा सुमार धा हजार लोक मरतात आनी सुमार एक लाख पंचाहत्तर हजार लोक दुयेंत पडटात. कीटकनाशकांच्या वापराचो सगळ्यांत मोटो धोको म्हळ्यार कांय तेंपान किडी तशेंच रोग जंतूंच्या आंगांत कीटकनाशकांक प्रतिकार करपाची शक्त तयार जाता. ताका लागून कांय तेंपान ह्या वखदंचो तांचेर कांयच परिणाम जायना.
कीटकनाशकांचो खूब मोट्या प्रमाणाचेर उपेग जावपाक लागिल्ल्यान १९६० वर्साउपरांत अस्तंत्या देशांप्रमाणूच भारतांत कांय भौशीक भलायकेविशींच्यो समस्या निर्माण जाल्यो. ‘गॅमेक्झिन’, ‘पॅराथिऑन’ हीं कीटकनाशकां भरसल्लें अन्न खावप जाल्ल्यान भारताच्या कांय वाठारांत विखबाधेचे प्रकार घडले आनी तातूंत कांय जाणांक मरण आयलें. ताका लागून कीटकनाशकांचें उत्पादन आनी विक्री हांचेर कांय निर्बंध आसचे, ही जाणविकाय सगळ्याक जावपाक लागली. हे धर्तेचेरूच १९६८ च्याकीटकनाशकांविशींच्या कायद्याची येवजण केली. मनीस पोशिल्लीं जनावरां आनी कांय रानवट प्राणी हांच्या जिवीताक जावपी अपाय टाळपाखातीर कीटकनाशकांचें उत्पादन, येरादारी, वितरण आनी विक्री हांचे नियंत्रण करप हो ह्या कायद्याचो हेत आसा. हो कायदो ४ ऑगस्ट १९७१ सावन लागू जालो आनी ताचेखातीर मध्यवर्ती सल्लागार समिती आनी नोंदणी समिती हांची नियुक्ती जाली. ह्या कायद्याचेर आदारीत अशी एक नेमावळ तयार केल्या. ह्या कायद्याक एक परिशिश्ट जोडिल्लें आसून तातूंत ११० पदार्थांचो कीटकनाशकां म्हूण आस्पाव केला आनी वेळानवेळ गरजेप्रमाण मध्यवर्ती सल्लागार समितीचो समीतीप्रमाण हे वळेरेंत बदल करपाविशींची तरतूद करून दवरल्या.
कीटकनाशकांपसून जावपी हे धोके टाळपाखातीर तांचो वापर कमीत कमी आनी जाय तेन्नाच जावपाक जाय. जायते फावटकीटकनाशकांचो वापर करीनासतना, वेगवेगळ्यो मशागतीच्यो पध्दती वापरून रोग आनी किडी पयस करूं येता. सद्या शास्त्रज्ञांनी किडींक वा रोगाक बळी न पडपी जाती विकसीत केल्यात. ह्या जातींचो वापर करप. शेतांत नितळसाण दवरप, फाव त्या वेळार आनी योग्य अंतराचेर पिकाची लागवड करप, सार्यााचो समतोल वापर करप, सेन्द्रिय सार्याआचो चड प्रमाणांत वापर करप, खोल नांगरप, शुध्द आनी निरोगी बियाणे वापरप ह्या सारक्यो मशागतीच्यो पध्दती वापरून बर्याकचशा रोगकिडींक पयस दवरपाक जाता. कीटकनाशकाचो जाय तेन्नाच, कमीत कमी आनी जतनायेन वापर करप हातूंत मनीस जातीचें हीत आसा.
संदर्भ
[बदल]