रायट भाव
विल्बर रायट (जल्म - 19 ऑगस्ट 1871, डेटन, ओहायओ; मरण - 30 जानेवारी 1948, डेटन) आनी ऑर्व्हिल रायट (जल्म - 16 एप्रिल 1867, मिलव्हिल लागलार, इंडियाना मरण - 30 मे 1912, डेटन) विमानविद्येंतले आद्य अमेरिकन संशोधक भाव.
1903 वर्सा तांणी हवेपरस जड अशा विमानाची पयली जैतीवंत शक्तिचलित, अखंड आनी नियंत्रित उड्डणां साध्य केलीं. उपरांत 1905 वर्सा पयलें पुरायपणान वेवहर्य विमान तयार केलें. दोगांयचेंय शिक्षण उच्च माध्यमिक शाळेमेरेनूच जाल्लें पूण तांणी स्वताच त्या काळांतल्या तंत्रविशींच्या साहित्याचो आनी गणिताचो अभ्यास केलो.
तांणी खबरापत्राची घडी घालपी यंत्राचो आराखडो तयार केलो आनी एक व्हड छापखानो उबारुन सुरवातेकूच आपली यांत्रिक कुशळताय दाखोवन दिली. बरींच वर्सा हो वेवसाय करतकच 1812 वर्सा तांणी सायकलींची विक्री आनी दुरुस्ती करपी रायट सायकल कंपनीची स्थापणूक केली. फुडें 10 वर्सां मेरेन तांणी सायकलीचे आराखडे, उत्पादन आनी विक्री केली. जर्मन संशोधक ओटी लीलिएंटाल हाच्या उड्डाणाविशींच्या केल्ल्या प्रयोदासंबंदी तेचभशेन 1896 वर्सा ग्लायडिंगांत जाल्या अपघाताच्या ताच्या मरणाविशीं वाचतकच रायट भांवानी विमानविद्येचो खोलायेन अभ्यास करपाचें थारयलें. लीलिएंटाल हाणें उड्डाणाखातीर हँगग्लायडचो उपेग केल्लो आनी तेचें नियंत्रण शरीराक फाव ते दिकेन दिवन गुरुत्वमध्याचें म्हळ्यार जातुंतल्या गुरुत्वाकर्शणाची परिणामी प्रेरणा कार्य करता त्या बिंदूचें स्थान बदलून साध्य केल्लें. रायट भावांनी हे पद्दतीबदला दोन पंखांचें घट्ट विमान वापरपाचें थारयलें.
बझर्ड पक्षी उडटना हवेंत आपलो संतुल कसो सादत हाचें निरिक्षण करतकच विल्बराक समजलें की विमान उडपाखातीर तीन अक्षांचेर ताचें कार्य जावपाक जाय, वयर चडप वा सकयल देंवप, उजवे वा दावे वटेन वळप आनी गरजेप्रमाण एकाच वेळार ह्या क्रियांतल्यो दोन वा सगळ्यो क्रिया करपाक येवप गरजेचे आसा. रायट् भावांक उड्डाण नियंत्रण म्हत्वाचें आशिल्ल्याची खात्री जाल्ली.
बझर्ड पक्षी आपले दोलन गतीचें नियंत्रण पाखांक पीळ दिवन करतात अशें तांकां समजलें. 1899 वर्सा तांणी तयार केल्ल्या दोन पाखांच्या पतंगाक बसयल्लीं पाखां यांत्रिक रितीन पिळूंक मेळटलीं अशी वेवस्था तातूंत केल्ली. हाका लागून एके वटेनचें उत्थापन चड आनी दुसरे वटेनचें त्याच वेळार कमी जावन यान तिरपें जावपाखातीर घुंवडावप वा वाऱ्यान घुंविल्लें आसल्यार दोलनान परतून योग्य पातळेंत हाडप तांकां शक्य जालें. 1900 आनी 1901 वर्सा नॉर्थ कॅरोलायानांतल्या किटी हॉक हांगा केल्ल्या प्रयोगांवयल्या आनी ग्लायडिंग चाचण्यांवयल्यान तांकां समजलें की, त्या काळांत उपल्बद आशिल्ली चडशी वायुगतिकीय म्हायती चुकीची आशिल्ली. तेखातीर तांणी एक ल्हान वातविकार उबारुन तातूंत 1901 वर्सा कितल्योशोच वायुगतिकीय म्हायती मेळयली. ह्या सगळ्या अभ्यासावयल्यान तीन ग्लायडर तयार केले. 1900 ते 1902 ह्या काळांत किटी हॉकलागसार तांचीं उड्डाणां करुन रायट भावांनी योग्य उड्डाण नियंत्रण साध्य केलें. हेखातीर तांणी निमाण्या ग्लायडरांत वयर- सकयल नियंत्रणाखातीर अग्रीय उत्थापक, उजवे दावे वटेन घुंवपाखातीर फाटले वटेन उबे सुकाणू आनी दोलन नियंत्रण खातीर पंखांक सर्पिलाकार पीळ दिवपी यंत्रणा अशी येवजण केल्ली. अशे तरेन साध्य केल्ली त्रिअक्षिय नियंत्रण पद्दत ही तांची वायुगतिकींतली आनी वेवहार्य विमान उड्डाणांतली म्हत्वाची कामगीरी आशिल्ली. हे पद्दतीचें तांणी 1906 वर्सा पेटंट मेळयलें. तेन्ना सावन ही पद्दत सगळ्या विमानांनी वापरतात.
1903 वर्सा तांणी पयलें शक्तिचलित विमान तयार केलें. तेखातीर तांणी वापरिल्लें 12 अश्र्वशक्तीचें इंजीन आनी पंखो हांचो अभिकल्प आनी उत्पादन तांणीच केल्लें. ह्या विमनान 17 डिसेंबर 1903 दिसा किल डेव्हिल हिल्सन लागसार चार यशस्वी उड्डाणां केलीं. तातुंतल्या पयल्या उड्डाणांत ऑव्हिल विमान चलयतालो तेन्ना ताणें 12 सेकंदांनी सुमार 36 मीटर अंतर हुंपलें. निमाण्या उड्डाणांत विल्बर चालकक आशिल्लो आनी ताणें 59 सेकंदांनी सुमार 255 मीटर अंतर हुंपलें. किटी हॉक ह्याच लोकप्रिय नांवान वळखुपांत येवपी हें विमान उपरांत 17 डिसेंबर 1948 दिसा वॉशिंगटन हांगाच्या स्मिथसोनियन इन्स्टिट्यूशनांत दवरलें. फुडलीं पांच वर्सा रायट भावांनी, आपल्या विमानांत आनी तें चलोवपाचे आपले कुशळतायेंत सुदारणा करपांत सारलीं.
1905 वर्सा तांणी बांदिल्लें तिसरें विमान हें जगांतलें पयलें पुरायपणान वेवहार्य विमान थारलें. हें विमान घुंवप, वाटकुळी भोंवडी मारप आनी इंग्लीश आठ आकारांत उडप ह्यो हालचाली करुंक शकतालें. तशेंच हें विमान सुमार अर्द वर हवेंत रावंक शकतालें.
विमानाचो पयलो उपेग झुजांत जावपाची खात्री जाल्यान रायट भावांनी परदेशी बाजारांत आपल्या विमानाखातीर गिरायक सोदपाक सुरवात केली. उपरांत 1908 वर्सा फ्रांसांतल्या वेपारी संस्थांनी आनी अमेरिकेच्या सरकारान तांचेकडल्यान विमान घेवपाचो करार केले. त्याच वर्सा फ्रांसांत रायट कंपनीची स्थापणूक केली. दोनूय देशांत प्रात्यक्षित चांचण्यो दाखोवपाखातीर ऑव्र्हिल हाणें अमेरिकेंत आनी विल्बर हाणें फ्रांसांत उड्डाणां केलीं. हाका लागून रायट भावांचें विमान उड्डाणाविशींचे सगळे दुबाव पयसावन अमेरिका आनी युरोप ह्या दोनूय खंडांतल्या जाणकारांनी तांची विमाना तंत्रज्ञान मळावयली विव्दत्ता मानून घेतली.
1909 वर्सा ऑव्हिल हाणें फोर्ट मायर हांगा आपल्या रायट ए ह्या नव्या विमनाचें यशस्वी उड्डाण केलें आनी ताका लागून तांकां अमेरिकेच्या लक्ष्कराचें कंत्राट मेळून तांचें विमान जगांतलें पयलें लक्ष्करी विमान थारलें. 1909 वर्साच्या निमाणें अमेरिकेन रायट कंपनीची स्थापणूक जाली. ते उपरांत रायट भावांनी आपलें लक्ष हेरांक उड्डाणाचें तंत्र शिकोवपाखातीर आनी रायट कंपनीचो कारभार पळोवपाक घालयलें.
1910 आनी 1911 वर्सा सुदारीत रायट विमानां वापरांत आयलीं. तांचें उड्डाणूय बरे जातालें. पूण तेउपरांत युरोपीय तंत्रज्ञांनी रायट भावांच्या तंत्रज्ञानाचेर मात केली. विल्बराक टायफॉथ़डान मरण येतकच 1915 वर्सा ऑव्हिलान रायट विमान निर्मिती कडलो आपलो संबंद प.स केलो आनी उरिल्ली जीण विमानविद्येंतल्या संशोधनांत घालयली. 1915 – 48 ह्या काळांत ताणें विमानविद्येच्या राश्ट्रीय सल्लागार समितीचो वांगडी म्हणून काम केलें.
संदर्भ
[बदल]