फ्रँक्लीन डेलॅनो रूझवेल्ट
फ्रँक्लीन डेलॅनो रूझवेल्ट (जल्म - 1882, हायड पार्क, न्यूयॉक; मरण - 12 एप्रिल 1945) अमेरिकेचो बत्तिसावो राश्ट्राध्यक्ष. नवी दिका (New Deal) हे क्रांतीकारक कार्यावळीचो उद्घाता आनी अमेरिकेच्या राश्ट्राध्यक्ष पदाचेर सेगीत चार खेपो वेंचून येवपी एकसुरो राश्ट्राध्यक्ष. 1933 ते 1945 मेरेन ताणें तें पद सांबाळ्ळें. दुसऱ्या महाझुजा वेळार ताणें इश्ट राश्ट्रांवतीन म्हत्वाची भुमिका निभायली.
ताच्या बापायचें नांव जेम्स, जाल्यार आवयचें नांव सारा. ताचें मुळावें शिक्षण घराच जालें. पिरायेच्या चवदाव्या वर्सा ताणें मॅसॅच्युसॅटच्या ग्रोटोन शाळेंत प्रवेश केलो. 1904 वर्सा ताणें हार्व्हर्ड विद्यापिठांतल्यान पदवी मेळयली. उपरांत ताणें कायद्याचो अभ्यास केलो. कायद्याचो अभ्यास करता आसतना ताणें आपल्याक अभ्यासापरस भौशिक वावराकूच चड ओंपून घेतिल्लो. 1907 त तो बारची परिक्षा पास जालो. 1905 त थिओदोर रुझवेल्टाची चली एलियानॉर हिचेकडेन लग्न जालो. ताका तीन चले आनी दोन चलयो आशिल्ल्यो.
भौशिक वावर करतां करतां, जुवानपणांतूच तो राजकारणावटेन गेलो. थिओदोर रुझवेल्ट हो ताचो आवडटो राजकारणी. पिरायेच्या एकुणतिसाव्या वर्सा न्यूयॉक राज्यांतल्यान तो सिनेटाचेर वेंचून आयलो. त्या वेळार ताणें शेतकामत्यांखातीर कांय खाशेल्यो येवजणो चालीक लावन एक कुशळ राजकारणी म्हणून नांव जोडलें. वुड्रो विल्सन राश्ट्राध्यक्ष जालो तेन्ना ताणें रूझवेल्टाची अमेरिकेच्या नौसेनेचो पालवी सचीव म्हणून नेमणूक केली. नौसेनेंत ताणें खूब सुदारणा केली.1920त उपाराश्ट्राध्यक्षाचे वेंचणुकेंत ताचेर हार पडली. 1921 त पोलियोच्या दुयेंसाक लागून तो हातरुणांर उरलो. पूण त्या वेळार राजकारणांत ताका क्रियाशील दवरपाचो वावर ताचे बासलेन केलो. ह्या दुखण्यांतल्यान भायर सरपाखातीर ताणें आनी ताच्या घरच्यांनी खूब तकालस घेतली. 1928 त तो न्यूयॉर्क राज्याचो गव्हर्नर जालो. 1932 चे निमाणेकडेन तो अमेरिकेच्या राश्ट्रध्यक्षपदाचेर पंचवीस हजार मतांनी वेंचून आयलो. 4 मार्च 1933 ह्या दिसा सावन ताणें राश्ट्राध्यक्षाचीं सुत्रां आपल्या हातांत घेतलीं. उपरांत तो 1945 मेरेन त्या पदाचेर आशिल्लो. अमेरिकेच्या इतिहासांत एकसारको चार खेपे वेंचून येवपी तो एकसुरो राश्ट्राध्यक्ष.
1933 त ताणें राश्ट्रध्यक्षपदाचीं सुत्रां आपल्या हातांत घेतिल्लीं, तेन्ना संवसारीक मंदीचें ल्हार पातळिल्लें. अमेरिकेचीय अर्थीक स्थिती खूब इबाडिल्ली. बेकारीचें प्रमाण वाडिल्लें. लोकांचो बँकांचेर विस्वास उरूंक नाशिल्लो. शेतम्हाल आनी उद्देगीक उत्पादनांचीं मोलां खूब देंविल्लीं. अशें परिस्थितींत सुदारणा घडोवन हाडपाखातीर रूझवेल्टान न्यू डिल (New Deal) ही कार्यावळ चालीक लायली. बँको आनी शेरबाजार हांचे वेव्हार नियंत्रीत करप, शेतकी म्हालाचो दर सुदारप, कामगाररवर्गाच्या हिताखातीर कायदे करप, राश्ट्राची सैमीक संपत्ती भौशिक फायद्याखातीर उपेगांत हाडप हे सारकिले धोरणात्मक निर्णय ताणें घेतले. तेखातीर फावोशे कायदे करून ते काँग्रेसीकडच्यान पास करून घेतले. अशे रितीन ताणें अमेरिकेचे अर्थीक परिस्थितींत इल्ली इल्ली सुदारणा घडोवन हाडली. हाका लागून 1936 तले वेंचणुकेंत तो परतून भौमतान राश्ट्राध्यक्ष म्हणून वेंचून आयलो. 1939 त हिटलरान पोलंडाचेर घुरी घाले उपरांत युरोपांत दुसऱ्या म्हाझुजाचो रखरख पातळ्ळो. तेन्ना सुरवेक रूझवेल्टान तटस्थ रावून, फकत लोकशायी राश्ट्रांक आदार करपाचें थरयलें. पूण 1940 त फ्रांसाचेर हार पडले उपरांत काँग्रेसीचे मान्यतायेन ताणें इंग्लंडाक व्हड प्रमाणांत आदार दिवपाक सुरवात केली. 1940 चे निमाणेकडेन तो तिसरे खेपे राश्ट्राध्यक्ष म्हूण वेंचून आयलो. उपरांत इंग्लंड, रशिया हांचेवांगडा झुजाखातीर दोस्तपंगड तयार करपांत ताचो म्हत्वाचो वांटो आसा. संवसारांतले पयले अणुबाँब, जे जपानाच्या हिरोशिमा आनी नागासाकी ह्या शारांचेर शेंवटिल्लें ते तयार करपांत, रूझवेल्टाचोच हात आशिल्लो. तेखातीर ताणें गुपीतपणान एक खाशेली प्रयोगशाळा उबारून, व्हड विज्ञानिकांची नेमणूक केल्ली. 1944 चे निमाणेकडेन तो राश्ट्राध्यक्ष म्हणून चवथे खेपे वेंचून आयलो.
संदर्भ
[बदल]