ॲटलास

ॲटलास नकाशांच्या झेल्याक 'ॲटलास' अशें म्हणटात. हातूंत दिल्ल्या सगळ्या नकाशांतल्यो सांकेतिक कुरवो आनी भास एकेच तरेची आसता. तंत्रीक विशयांतल्यो रेखाकृती आनी तेविशींची आंकडेवारी दिवपी पुस्तकांकूय 'ॲटलास' अशें म्हणटात. पृथ्वीचो गोल आपल्या खांदार घेवपी ग्रीक पुराण पुरुश 'ॲटलास' हाची आकृती 'मर्केटर' हाणें आपल्या नकाशा-झेल्याचेर १६ व्या शतमानाच्या दुसऱ्या अर्दांत पयलेच खेप दाखयली. ते उपरांतच्या कितल्याशाच नकाशा-झेल्यांचेर हें रेखाचित्र दाखयलां. अशे तरेन ल्हव-ल्हव करून नकाशा-झेल्याक 'ॲटलास' हें नांव पडलें.

सगळ्यांत पूर्विल्लो ॲटलास म्हळ्यार टॉलेमीचो २८ पानांचो ॲटलास. ताचे उपरांत मध्य युगाच्या काळांत खास अशे ॲटलास तयार जालेनात. फुडें १५ व्या शतमानांत जेन्ना टॉलेमीच्या 'जिऑग्रॅफ्रीया' ह्या ॲटलासाची पर्थून आवृत्ती आयली तेन्ना शास्त्रज्ञांनी नकाशे करपाक सुरवात केली. १५७० त 'ऑर्तीलिअस' हाणें 'थिएट्रम ऑर्विस टेरारम' हो ॲटलास तयार केलो. तेन्ना सावन आर्विल्ल्या पध्दतीच्या ॲटलास युगाक सुरवात जाली अशें म्हणटात. १६ व्या शतमानांतलो ॲटलासचो दुसरो बरो नमुनो म्हळ्यार इटालियन नकाशाशास्त्रज्ञांनी तयार केल्लो ‘ला फ्रेरी' हो ॲटलास. १७ वें शतमान हें ॲटलास निर्मणेच्या काळांतलो भांगरा-काळ अशें मानतात. ह्या काळखंडांत कोरोनेलीसारक्या इटालियन शास्त्रज्ञांचे आनी मर्केटर ब्लू, हाँडियस ह्या नकाशाशास्त्रज्ञांचे ॲटलास उजवाडाक आयले. हे सगळे ॲटलास सोबीत चामड्याचे बांदावळीचे आनी व्हड आकाराचे आशिल्ले. १८ व्या शतमानांत तयार जाल्ल्या फ्रेंच ॲटलासांत म्हायती चड आशिल्ली. ह्या शतमानाचे अखेरेक इंग्लीश ॲटलास उजवाडाक आयले. ह्या काळांत होमान घराण्यांतल्या शास्त्रज्ञांनी तयार केल्ले जर्मन ॲटलास, तातूंतलो तपशील, चित्रां, टीपो आनी ल्हान-ल्हान नकाशे हांकां लागून खूब लोकप्रिय जाले. उपरांतच्या काळांत नकाशाशास्त्रांत बरीच उदरगत जाली. १९ व्या शतमानांत वेगवेगळ्या देळांच्या सरकारां वरवीं 'ॲटलास' उजवाडाक येवपाक लागले.

ॲटलासाचे दोन प्रकार आसात. १. जगाच्या विंगड विंगड नकाशांचो झेलो. २. प्रादेशिक नकाशांचो झेलो. दोनूय प्रकारच्या नकाशांत गांवांच्यो आनी शारांच्यो सुवातो, प्रदेशांचें प्राकृतिक स्वरूप तशेंच राजकी आनी शासकीय विभाग दाखयल्ले आसतात. शिमो, हवामान, अर्थीक उदरगत, सैमीक संपत्ती, लोकसंख्या हे सारकी हेर म्हायती नकाशांत दिल्ली आसता. नकाशांत वेगवेगळ्या तरेच्यो कुरवो तरेकवार रंगांनी वा एकाच रंगाच्या कितल्याशाच छटांनी आनी बरपावळीच्या पध्दतींनी दाखयतात.

आर्विल्ल्या काळांत सगळ्यांत चड उपेगांत येवपी आनी सुमार २ ते ५ लाख नांवांच्यो नोंदी आस्पावतात अशा ॲटलासांत, आंद्रे हाचो 'आल्जीमीनार हँड ॲटलास', स्टीलर हाचो 'हँड ॲटलास', उटालीयन प्रवास-संघटनेचो आंतरराष्ट्रीय ॲटलास ५ खंडांत उजवाडाक आयिल्लो लंडन टाईम्सचो 'संवसारीक ॲटलास' ह्या ॲटलासांचो आस्पाव जाता. The Encyclopaedia Britannica World Atlas लेगीत खूब लोकप्रिय आसा. आर्विल्ल्या ॲटलासांचें खाशेलेंपण म्हळ्यार भुगोलीक सुवातांची तांच्या नांवांच्या उच्चारांसयत दिल्ली वळेरी. तांच्या वांगडा तांच्या अक्षांश-रेखांशांचोय उल्लेख केल्लो आसता. कांय ॲटलासांत गिरावळी, पृथ्वीचो जल्म, गिराणां, भरती-सुकती, पृथ्वीवेल्या सैमीक संपत्तीचे वेगवेगळे उपेग, भाशा, मनीसवंश आनी वेगवेगळीं उत्पादनां हांची साबार माहिती नकाशे आनी आकृती हांचेसयत दिल्ली आसता.

ह्या शेंकड्यांत ३५ परस चड देशांचे राष्ट्रीय ॲटलास उजवाडाक आयल्यात. तातूंत त्या त्या देशाचे भुगोलीक, आर्थीक, भाशीक, नकाशे आंकडेवार म्हायती सयत दिल्यात. भारतांतल्या मुखेल ॲटलासांत, भारताचो राष्ट्रीय ॲटलास, हवामानाचों ॲटलास, शेतीविशींचो ॲटलास, म्हैसूरचो ॲटलास ह्या ॲटलासांचो आस्पाव जाता.