राज्यवेवस्था

राज्यवेवस्था जोसफ ब्रोझ टिटो हाणें १९४५ वर्सा सावन युगोस्लावियेंत कम्युनिस्ट राजवट लागू केल्ली. उपरांत टिटोक १९८०त मरण येत सावन देशांत ताचोच शेक चलतालो. ताणें सोवियत युनियनासावन तटस्थ रावन युगोस्लावियेंत आपली स्वतंत्र कम्युनिस्ट पद्दत चलयली. उपरांत १९९० वर्सा मेरेन कम्युनिस्ट हो देशांतलो एकमेव पक्ष आसलो. पूण १९९० त हेर पक्षांवयली बंदी उबारून भौपक्षीय वेंचणूक घेवपांत आयली.

फॅडरल प्रेसिडेन्ट हो राश्ट्राचो मुखेली आसून, संसदेतल्या दोनूय घरांचे वांगडी ताका वेचून काडटात. झोरान लिलिक हो जून १९९३त युगोस्लावियेचो राश्ट्राध्यक्ष म्हूण बिनविरोध वेंचून आयलो. देशाची संयुक्त संसद ही ‘चँबर ऑफ द रिपब्लीक’ आनी ‘चँबर ऑफ सिटीझन’ अशी दोन घरांनी विभागल्या. चँबर ऑफ द रिपब्लीक हातूंत ४० वांगडी आसून, तातुंतले २० वांगडी माँटेनेग्रो आनी सर्बिया ह्या गणराज्यांतल्यान वेंचून काडटात. चँबर ऑफ सिटिझन हातूंत १३८ वांगडी आसतात. अर्थवेवस्थाः उद्देग धंद्दाच्या मळार खूब उदरगत जाल्ली आसा. शेतवड हो देशाचो मुखेल वेवसाय. पिकां काडपाखातीर आधूनीक पद्दत आपणायिल्ल्यान मनीस बळाचो वापर उणो जायत चल्ला. मको, गंव, साकर, बीट, सातू, बटाट, तंबाखू, सूर्यफूल हीं हांगाचीं मुखेल पिकां. फळफळावळींत सफरचंद्र, द्राक्षां, प्लम हांचो आस्पाव चड आसता. अलुबुखार, राय, तांदूळ हींय पिकां म्हत्वाचीं आसात. पशूधनाच्या मळारूय हो देश गिरेस्त आसा. पशूधनांत गोरवां, दुकर, मेंढरां, घोडे, कुकडां हांचो आस्पाव जाता. दूद आनी मास उत्पादन दिसानदीस वाडत आसा. मास, गोरवां, तांतयां आनी चामडें हांची निर्यात जाता. नुस्तेमारीय नेटान चलता, तेखातीर आधुनीक बोटींचो वापर जाता. रानांतल्यान मेळपी येणावळीचोय वांटो अर्थवेवस्थेक हातभार लायता.

देशाचे भुयेंत तरेकवार खनिजांचे सांठे खूब प्रमाणांत आसून शिंशें, क्रोम, अँटिमनी, बॉक्सायट, पारो, तांबें, जस्त आनी लोखण हांच्या उत्पादनांत युगोस्लाविया सबंद युरोपांत मुखार आसा. रुपें, मॅग्नेसायट, लिग्नायट, फातरी, कोळसो, खनीज तेल आनी सैमीक वायू हांचेय सांठे थंय मेळटात.

उद्देगीक नदरेन हो एक विकसीत देश. टिटोच्या काळांत उद्देगीक प्रकल्पांचें समाजीकरण केल्लें. उत्पादनाचो वेग वाडोवपाखातीर सुरवेक टिटोन रशियेकडच्यान आनी उपरांत अमेरिका आनी हेर अस्तंती देशांकडच्यान अर्थीक आदार घेतलो. १९५०-८० ह्या तेंपार खनीज तेल उत्पादन आनी प्रकिया, विदयुत् यंत्रसामुग्री, येरादारीचीं साधनां आनी रसायनां हातूंत खूब वाड जाली. हाका लागून १९८०त वट्ट राश्ट्रीय उत्पादनाचो ४०% वांटो आशिल्लो. तिखें, तांबें, अॅल्युमिनियम, शिमीट, सारें, दूरचित्रवाणी संच, रेडिओ संच, ट्रॅक्टर,ट्रक, मोटारी, सुती लुगट हांचो देशाच्या मुखेल उद्देगांत आस्पाव जाता. भांडवली वस्तू, खनीज तेल,कच्चो म्हाल, धान्य, सारें हांची निर्यात जाता. दिनार हें युगोस्लावियेचें अधिकृत चलन.

येरादारी आनी संचारणः रेल्वेमार्ग हें येरादारीचें म्हत्वाचें साधन. चडशा रेल्वेमार्गाचें विद्युतीकरण जाल्लें आसा. अॅड्रिअॅटीक दर्यादेगेवयलो अॅड्रिअॅटीक म्हामार्ग हो युरोपांतलो एक प्रसिद्द म्हामार्ग. युगोस्लाव अॅरलायन्सावरवीं देशाभितर आंतरराश्ट्रिय हवाई येरादारी करप जाता. बॅलग्रेड शारांत देशांतलो मुखेल आंतरराश्ट्रिय विमानतळ आसा. ज्येका, स्प्लिट, क्रोलेव्हो, बार, दुब्रॉवुनिक आनी कॉपेर हीं अॅड्रिअॅटीक दर्यावयलीं मुखेल बंदरां. डॅन्युबे न्हंय हो देशाभितर जावपी उदका येरादारीचो मुखेल मार्ग आसून नॉवीसाट आनी बॅलग्रेड हीं ते न्हंयेवयलीं मुखेल बंदरां. साबा,टिस,द्रावा आनी बेचे ह्योय न्हंयो उदका येरादारीचे नदरेन म्हत्वाच्यो. युगोस्लाव प्रसारण संस्था ही रेडिओ आनी दूरचित्रवाणी कार्यावळींचें प्रसारण करता.

लोक आनी समाजजीणः युगोस्लावियेंत विंगड विंगड लोकांचो राबितो आसा. सर्ब, क्रोएट, मुसलमान, स्लोवेनियी, मॅसिडेनियी, माँटनीग्री हे देशांतले मुखेल पंगड हांचे खेरीज आल्बेनि, हंगेरि, रोमी आनी तुर्की ह्या लोकांचो अल्पसंख्येंत आस्पाव जाता. देशाचे वट्ट लोकसंख्येंत ऑर्थोडॉक्स क्रिस्तांव ३५%, रोमन कॅथलिक २६% आनी मुसलमान १०% आसात. उरिल्ले हेर धर्मीय आसात.

सर्बो-क्रोएशियन ही देशाची मुखेल भास. पूण सिरिलीक लिपीप्रमाण बरयतना सर्बियन पद्दत जाल्यार रोमी वर्णमाळेंत बरयतना क्रोशियन पद्दत आपणायता. मॅसिडोनि आनी स्लोव्हियन ह्यो हेर मुखेल भासो. ईवो आन्द्रिच, रँको मारींकोविटी, मीलवान जीलास, ईवॉन त्सान्कार हे देशांतले प्रसिद्द साहित्यिक. तातुंतल्या ईवो आन्द्रिच हाका १९६१ त नोबॅल पुरस्कार मेळ्ळा. शिक्षणीक मळार खूब उदरगत जाल्ली आसून साक्षरतेचें प्रमाण ९२% वयर आसा. तंत्रीक, वेवसायीक, कारगिरी, शिक्षक-प्रशिक्षण, कला आनी हेर मळांवयलें शिक्षण घेवपाची वेवस्था देशांत आसा. बॅलग्रेड, झाग्रेब आनी ल्यूब्ल्याना हीं देशातलीं पोरनी प्रसिद्द विद्यापिठां.

बुद्दीबळ हो देशांतलो चड आवडीचो खेळ. देशांत सुमार ५५० बुध्दीबळ क्लब आनी तांचे सुमार ५०,००० खेळगडे वांगडी आसात. सॉकर, पेंवप, बॉडी बिल्डींग, बास्केटबॉल, हँडबॉल, वॉटरपोलो, टेबल टॅनीस ह्याय खेळांनी युगोस्लावियन लोक व्हडा उमेदीन वांटो घेतात. बॅलग्रेड, झाग्रेब, ल्यूब्ल्याना, बॉस्निया, सारायेव, स्कॉप्ये, टीटोग्राड, साट, नीस,स्प्लिट, ऑसियेक, मारीबॉर, बान्या लुका, क्रागुयेव्हाट्स आनी सुबॉतीत्सा हीं देशातलीं मुखेल शारां.