कुंकळ्ळेची चळवळ
कुंकळ्ळेची हत्याकांड ही पुर्तुगेजां आड पयलीं चळवळ.
फाटभूंय
[बदल]भारताच्या हेर राज्या परस गोंय हे सगळ्यांत ल्हान राज्य जे भारताच्या अस्तंते कडेन आसा. पुर्तुगेजांनी गोंयांत 1510 ते 1961 वर्सा राज्य केलें. पुर्तुगेज गोंयांत पावतकच तांचो वावर म्हळ्यार गोंयच्या लोकांक क्रिस्तांव धर्मांत भितर हाडपाचो जालो. साबार मिशनरी पाद्री जें गोंयांत आयले तांणी हो वावर सुरु केलो. जेझुईत पाद्रीनीं साश्टीत धर्म परगटपाचो वावर आपल्या हातांत घेतलो. जायते जाणाक क्रिस्तांव केले, त्याच बरोबर इगर्जो बांदपाचो वावर ताणीं सुरु केलो. गोंयांत पुर्तुगेजाच्या आड पयलो उठाव सुरु केलो ह्या एका ल्हानशा कुंकळ्ळे गांवांत, जो साश्टीत आसा. 1510 वर्सा पुर्तुगेजांनी गोंय आपल्या ताब्यांत घेतले आनी कुंकळ्ळेचो बंड होच पयलो उठाव पुर्तुगेजांनी पळयलो. कितलीशींच वर्सा पुर्तुगेजांनी कितल्याशाच सैन्या आनी शासका वांगडा तरा तरांची झुजां केली.[1]
कुंकळ्ळे गांवचें जिवीत
[बदल]कुंकळ्ळेचो गांव खूब वर्सा सावन उदरगतीच्या मार्गार आसलो. गोंयचें दक्षिणेक फुलता तसलो एक गिरेस्त गांव अदीक करून शेतकी मळार फाकीवंत जाल्लो. भरपूर पीक पिकयतालो कारण त्या गांवात खूब उदक आसलें. कुंकळ्ळे गांवांत खूबशे क्षत्रीय लोक रावतालें जे जायत्या शासकांच्या सैन्यांत नोकरी करताले. कुंकळ्ळे हो गांव साश्टीचे दक्षिणे कडेन आसा. कुंकळ्ळे, वेरोडे, असोळणे, वेळ्ळी आनी आंबेली ह्या पांच साश्टीच्या गांवां मदलो म्हत्वाचो असो हो गांव. हे सगळे गांव उदेंते कडेन साळ ह्या न्हंयच्या फाट्यार आसात. ह्या गांवांक (A.V.C.) गांव अशेंय म्हणटात.[2]
पुर्तुगेजांचो प्रवेश
[बदल]जेन्ना पुर्तुगेज गोंयांत आयलें 1510 वर्सा ते आपणाचें राज्य गोंयचेर चलोवपाक लागले. कितलीशीच बंधना गोंयच्या लोकांचेर बळजबरी घालपाक लागलें. धर्म होच मुखेल उद्देश धरुन तांणी गोंयच्या लोकांक क्रिस्तांव करपाचें थारायलें. हाकाच लागून 1575-1583 ह्या काळांत कुंकळळे, असोळणे, वेळ्ळी, आंबेली आनी वेरोडे गांवांत रावपी लोकांची परिस्थिती वायट जाली. पुर्तुगेज हिंदू लोकांक क्रिस्तांव करपाक लागिल्ले. अशें तरेन तांणी धर्मप्रचार करपाक सुरुवात केली.
1567 वर्सा राशोल किल्ल्याचो मुखेली हाणे लोटले गांवचें मुख्य देवूळ मोडून घातलें. उपरांत तांणी तें परत बांदपाक सुरुवात केली. राशोल किल्ल्याचो मुखेली डाइगो रोड्रीगीज हाणें गोंयच्या मुखेल क्रिस्तांव आर्चबिशप आनी जेझुईत पाद्रींच्या आदारान साश्टीतलीं देवळां मोडपाक मान्यताय घेतली. ताणें जेझुईतांचो आदार घेतलो कित्याक तर जेझुईतांक साश्टी हो वाठार तांचे धर्मकार्य प्रदेश म्हण दिल्लो. तांणी सगळीं मेळून 250 देवळां मोडून घातली. 1569 वर्सा साश्टींत क्रिस्तांव धर्म पातळ्ळो. ह्या काळांत खूब इगर्जो बांदल्यो. तशेंच हिंदू देवळां मोडपाक लायली. हे सगळें ह्या पाद्रीन आनी पुर्तुगेज सरकारान करपाक लायले. पुर्तुगेज अधिकार्यां च्या ह्या स्वभावाक लागून साश्टींतले थोडे हिंदू लोक पळून गेले आनी कुंकळ्ळे ह्या गांवांत वचून रावलें. कुंकळळे, असोळणे, वेळ्ळी, आंबेली आनी वेरोडे गांवाचें लोक आपल्याक जाय ते भाशेन जियेतालें, रावतालें, देवळां बांदताले आनी आपल्या देवाच्यो परबो मनयतालें. मिशनरी पाद्रींक साश्टींतल्या हेर वाठारांत इतले यश मेळ्ळे आसतनाय ह्या पांचूय गांवांनी क्रिस्तांव धर्म फुडें वचना जालो. पुर्तुगेजांची ही पॉलिसी कुंकळळे गांवांत सगळ्यांक प्रसार जाल्ली.
कर दिवपाचे आड
[बदल]कुंकळ्ळेकार आपल्या शूरतायेक लागून फामाद आसले. ताणीं पयलींच नवो आदेश स्विकार करपाक न्हयकार दिलो, जो 1573 वर्सा सॅकंड क्षेत्र मंडळान मान्य केल्लो. उपरांत तांणी पुर्तुगेजांक उक्तेपणान प्रतिकार करपाचो निर्णय घेतलो. सगळ्यांन पयली म्हळ्यार तांकां कर दिनासतना रावप. सुमार आठ वर्सा तें कर दिनासतना रावलें आनी असोच धर्मांचे आड विरोध करपाक लागले. तांची ही देख (राखण करपाची) लागशिल्ल्या सगळ्यां गांवांनी प्रसार जाली. लोकां कडल्यान कर घेवपा खातीर इस्तेव रोड्रीगीज हाका साश्टीच्या तालुक्याचो "येणावळ क्लेकटर" म्हण सरकारान नेमिल्लो. तो हे कर घेवपा खातीर एक दिस कुंकळ्ळे गांवांत आयलो. तेन्ना ताका आनी ताच्या वांगडयांक ह्या लोकांनी असोळणे मारून उडयले. उपरांत तांणी पुलीस थान्याचेर वचून कर दिवपाक न्हयकार दिलो. हे सगळें पळोवन पुर्तुगेज सरकारान तांच्या मुखेल्याक मारुन उडयलो.
पयलें बंड
[बदल]1583 वर्सा तांकां परत त्रास जालो. जेन्ना एक खबरेकार पत्र घेवन कोचीन सावन गोंयांत कुंकळ्ळेच्यान वतालो तेन्ना ताका कुंकळ्ळेतल्या गांवकारांनी थांबयलो, ताचे कडेन कितें आसा तें तांणी तपासून घेतलें. तांकां ताचेकडेन चीट आनी हेर दाखलें मेळ्ळे. तांणी तें काडून घेतलें आनी हिंदू आड आदेश व्हरता म्हण ताका बरोच मार घातलो. ह्याच कारणाक लागून पुर्तुगेज वायसरॉयान साळ ह्या न्हंय कडेन कुंकळ्ळेतल्या सगळ्यां लोकांक शिक्षा दिली. पुर्तुगेजांनी तिडकीन तांच्या घरांक, देवळांक तशेंच तांच्या मुख्य देवळाक उजो घातलो. थोड्या दिसांनी तांणी आपली घरां आनी आपली देवळां परत बांदली पूण पुर्तुगेजांनी परतून ती मोडून घातली. उपरांत थोड्या वेळा खातीर कुंकळ्ळेंत शांतताय परत आयली, पूण धर्मीक सुरक्षा आजून सुद्दां येवंक नासली.
फा. रुदोल्फ एकवावीवा
[बदल]फा.रुदोल्फ एकवावीवा हाची साश्टीच्या वाठारांत मिसावाचो व्हडील म्हण नेमणूक जाल्ली. फा रुदोल्फ हो पयली राजा अकबराच्या कोर्टांत वावुरतालो. हाचे पयली फा.अल्फोन्सो पचेको साश्टीचो व्हडील म्हण वावुरतालो. साश्टीतले पाद्री फा.रुदोल्फाक येवकार दिवंक कुठ्ठाळे एकठांय जाल्ले. हे ताचे पयले जमातींत फा.रुदोल्फान साश्टीच्या सगळ्यां इगर्जांक भेट दिवंक आपली खोशी दाखयली.
त्याच बराबर त्या-त्या गांवांनी वचून तांच्यो गर्जो आनी प्रस्न समजून घेवंक ताणें थारायले. तशेंच उप-राजान सगळ्यांक कळीत केले, की दर एका गांवांत एक तरी इगर्ज उबी करात. कुंकळ्ळी, वेळ्ळी, असोळणे, आंबेली आनी वेरोडे ह्या गांवांक पयली भेट दिवपाक ताणें आपली खोस दाखयली.
कुंकळ्ळेच्या गांवांक भेट
[बदल]फा.रुदोल्फान कुंकळ्ळे वचून त्या गांवांत आशिल्ल्या हिंदू लोकांचे मन समजून घेवपाचो निर्णय घेतलो. ताणें कोण–कोण पाद्री आपल्या बरोबर येतलें ते थारायलें. ओरलेचो वीगार फा.फ्रांन्सीसको हाणें कुंकळ्ळेच्या व्हडीलाक चीट धाडून जेझुईताचो नवो व्हडील कुंकळ्ळेच्या गांवाक भेट दिवंक सोदता म्हण सांगलें. गांवच्या व्हडीलान ताका जबाब दिलो की गांवचे लोक ताका येवकार दिवंक तयार नात. दुसरें वटेन गांवच्या लोकांमदीं भंय निर्माण जाल्लो जेन्ना तांका खबर मेळ्ळी की तांच्या गांवांत इगर्ज बांदपाची आसा.
पाद्रींची हत्या
[बदल]जुलय म्हयन्यांत 1583 वर्सा बंडान सारको आकार घेतलो. साश्टींतलो जेझुईत पाद्री फा. रुदोल्फ एकवावीवा हांच्या फुडाराखाला तांणी कुंकळ्ळे ह्या गांवांक भेट दिवपाक निश्चित केले. ताणे प्रतिनिधी मंडळाचो (delegation) फुडाकार घेतलो जे सुमार 50 जाण आसले. जेन्ना ते कुंकळ्ळे पावले तेन्ना सगळ्यांक राखण करपा खातीर तांणी तत्पुरतों आलाशिरो बांदलो कारण पावस खूब पडटालो. तांणी गांवांतल्या थळाव्या हिंदू फुडारयांक उलोवप करुंक आमंत्रण धाडलें, पूण गांवांतले सगळेंच लोक तिडकिल्ल्यान तांणी कांयच जाप काडूंक ना. तें रावताले थंय मातशे मुखार श्री. शांतादुर्गाचे देवूळ आसलें. त्या गांवात रावपी लोकांनी पळयले की तें देवळा लागसार आशिल्ली जमीन मेजतात आनी दुसरें म्हळ्यार तें रावतालें थंय तांणी खुरीस बांदिल्लो. ह्या सगळ्या कारणांक लागून कुंकळ्ळेंतल्या सगळ्यां गांवकारांनी निश्ठूरपणान चडांत-चड पाद्रीची हत्या केली. तांणी पांच जेझुईत पाद्री वांगडां पांच सामान्य मनशांक जिवेशीं मारलें आनी मागीर ह्या पाद्रीच्यो कुडी एका बांयत उडयल्यो. त्यो बांयत उडयतना ते व्हडल्यान म्हणपाक लागलें की “ आता पुराय खुरीस, आता बांदात इगर्ज, आता दियात बावतिज्म, आतां करात क्रिस्तांव”. थोडे पाद्री जाणीं आपलो जीव वाटायलो तांणी वचून जेझुईतांक वचून सगळी घडील्ली घटना सांगली. मागीर ते 30 जाण जेझुईत पाद्री कुंकळ्ळे गांवकारां कडेन त्या मेल्ल्या पाद्रीच्यो कुडी मागपाक आयलें. पूण तांणी तांकां अशीं जाप दिली की “आमचे देव आमकां सांगतात की त्यो कुडी दिवं नाकात आनी आमकां खबर नात खंय आसात त्यो, तुमकां जाय जाल्यार तुमी सोदांत”. मागीर खूब दिसांनी तांणी त्यो खंय आसात सांगल्यो. उपरांत जेझुईतांनी तांच्यो कुडी व्हेल्यो. ते पांच जेझुईत पाद्री जे मेल्ले तांची नांवां अशीं आसात. 1) रुदोल्फो अॅक्वावीवा 2) फा. पेरो बरनो 3) आलफानसोस पचेको 4) फा. अनटोनीयो फ्रॉसीसको 5) ब्रदर फ्रॉसीस अरानहा
पांच सामान्य मनीस जे मेल्ले जेझुईता वांगडां तांची नांवां. 1) डुमींगोस अगुयर 2) आलफानसो द कॉस्ता 3) फ्रॉसीसकी रोड्रीगीस 4) पावलो द कॉस्ता 5) गोनसालो रोड्रीगीस
रोमी कातोल्क धर्मांचे इगर्जेन तांकां नांव दिले मार्तीर. {Martyrs} जिवेशीं मारिल्या पाद्रींक उक्तेपणान सगळ्यांक सांगलें की तें संत म्हण कित्याक तर तांच्यो कुडी जे बांयत थोडे दिस उड्यल्यो थंय भायर मात लेगीत तांचे मेल्ले कुडीचो वास येनाशिल्लो. मागीर तांणी मार्तीराचें कपेल बांदले {Martyrs Chapel} जे ह्या पांच पाद्रीक अर्पण केल्ले. आनीक दुसरें एक कपेल आसा जें अर्पण केला सेंट फ्रान्सींस झेवीयर. जंय पयली त्या पाद्रीची हत्या करुन तांच्यो कुडी बांयत उडयल्यो थंय हें कपेल आसा. अजून सुध्दा ही बांय कपेलाच्या भितर आसा. ती वर्सान एक फावट लोकांक पळोवपा खातीर उक्ती करतात. ह्या कपेलाचे फेस्त डिझेंब्राचे 4 तारकेर जाता. आता तीं तें बांयचे उदक आजमेंद म्हण वापरतात. ती बांय वर्सभर उदकान भरिल्ली आसता.
कुंकळ्ळे रावपी लोकांनी पाद्रींक आनी हेर सामान्य मनशांक जिवानशीं मारलें म्हण तांकां पुर्तुगेजांचो सामनो करचो पडलो. पुर्तुगेज वायसरॉयान बंडाक चिड्डून उडोवपाक खातीर सैन्य धाडलें. कुंकळ्ळेंतले सगळें लोक कुंकळ्ळे सावन पळून गेलें. ख्यास्त मेळपाच्या भंयान थोडें रानांत, लागशिल्या गांवांत, शिमेर पळून गेलें. पुर्तुगेजांनी गांवांतल्या फुडा-यांची निश्ठूरपणान हत्या केली. त्याच बराबर तांणी तांची जमीन जप्त केली आनी मिशनरी पाद्रींक दिली. मागीर खूब दिसा उपरांत जेझुईत पाद्रींनी कुंकळ्ळेंतल्या फुडा-यांची माफ करपाक मागणी केली. सरकार तांकां माफ करपाक तयार नासलो. विनसेंट द विलालोबोस राजपाल, सरकारान फर्मायल्या प्रमाणे त्या फुडाऱ्यांक धरपाक आनी ख्यास्त लावंक उपाय घेतलें. तांणी गांवच्या लोकांक पयशें दिवन सगळ्यो मांडण्यो काडल्यो. गांवच्या लोकांनी फुडाराक बरें नागरीक कशें वावुरतलें म्हण उतर दिले. तरीय पुर्तुगेज अधिकारी तांचे मातूय आयकुपाक तयार नासले. तांणी भितरले-भितर कशे तरेन सूड घेवचो ताचेर मांडणी काडली. ह्या खातीर अदिलशाहचो दूत झेबरेक्यू हाणें गांवकारां आनी पुर्तुगेजां मदीं शांततायेची उलोवपाक उलो मारलो. कुंकळ्ळेच्या फुडा-यांक फुसलायलें, बरेंपण भासायले. 16 (सोळा) फुडारी सवस्तकायेची उलोवपा कंरुक असोळण्या किल्ल्यांत वचूंक तयार जालें.
कुंकळ्ळेच्या फुडा-यांची हत्या
[बदल]हें आमंत्रण दिताना गांवकारांक जिवाची सुरक्षा आसतली म्हण तांणी सांगिल्लें. सगळें 16 फुडारी कसलीच भिरांत दवर नासतना शांततायेन उलोवणी करुंक असोळण्या किल्ल्यांत भितर सरले. जेन्ना तें सगळें जाण किल्ल्यांत भितर सरलें तेन्ना सगळीं दारां पुर्तुगेजांनी बंद केली. पुर्तुगेज शिपायांनी तांकां धरलें आनी सगळ्यांक मारलें. पूण, फकत एकलो कालू वा कालगो नायक (Kalu or Kalgo Naik) हाणें न्हंयत उडी मारुन आपलो जीव वाटायलो. उपरांत त्या फुडा-यांक केन्ना जिवानशीं मारले त्या दिसाची कोणाकच खबर ना, ना म्हण ही तारीक बरोवन दवरुंक ना वा पुर्तुगेज अधिकार्यां नी जाहीर करुंक ना. तांचे कुडीचे कितें जालें हाची सारकी खबर मेळना, पूण तांकां मारल्या उपरांत त्या किल्ल्याक उजो लायलो म्हण समज आसा.
त्या सोळाफुडार्यांलची नांवां अशी आसात.
- कालगो वा कालू नायक
- मुलोको वा मोलु
- अगा नायक वा वाग
- रामगारो वा रामा
- खामप्रू नायक
- शाबू नायक
- टोपी नायक
- झाग नायक
- पोलपुटो नायक
- बोजरो नायक
- शांता शेट
- विठोबा नायक
- येसु नायक
- गुनु नायक
- जीवलो नायक
- सांतु चतीम उर्फ सांतु
ताच्या उपरांत कुंकळ्ळेच्या हिंदू- क्रिस्तांवांनी एकठांय येवन त्या सोळा म्हालगड्याचें प्ररेणादायक स्मारंक उबारुन राष्द्रीय एकमतेचो नवो अध्याय गोंयां मुखार उगडलो.
हे पांचूय गांव निमाणे जेझुईत पाद्रींक दिलें. पुर्तुगेजांच्या भंयान कितलेशेंच कुंकळ्ळेतले लोक फातोरपा ह्या लागशिल्ल्या गांवांत आपली मुख्य देवी शांतादुर्गा हिका घेवन पळून गेले. आयज सुध्दा कुंकळ्ळे रावपी सगळें लोक हे देवीची पुजा करतात. उपरांत जेन्ना कुंकळ्ळेत झूज जाल्लें तेन्ना वर्साचो सुवाळो जाल्लो. जातूंत तांचे देवीक फातोरपा सावन परत कुंकळ्ळे हाडिल्ली. श्री.शांतादुर्गा हिका “कुंकळ्ळेकान्न” अशें म्हणटात. तिका शेजारच्या गांवच्या देवळांत फातोरपा व्हेली. वर्सान एकदा कुंकळ्ळे गांवांत रावपी सगळें व्हडलो सुवाळो मनयतात. ह्या सणाक गोंयात “सत्र्याचें फेस्त” अशेंय म्हणटात.
कुंकळ्ळेची चळवळ खरें म्हळ्यार लोकांच्याच फुडारा खाला आसली. कुंकळ्ळेच्या, वेरोडेच्या, असोळणेच्या, वेळळीच्या आनी आंबेलीच्या लोकांक सगळें नांव आनी अभिमान वता. कित्याक तर तांणी पुर्तुगेज सरकाराचेर पयले झुज मांडले. कुंकळ्ळे, असोळणे, आंबेली, वेळ्ळी आनी वेरोडे गांवकार शत्रीय वा झुजपी आसलें. क्रिस्तांव धर्म शिंपडना जावंक ते सदांच आड वावुरले आनी पुर्तुगेज सरकाराक उगतेपणी आव्हान दिवपाक लागलें. निमाणें अशें म्हणटात “कुंकळ्ळकार मोगाक जीव दिवपी, रागाक जीव काडपी.”