मोरपिर्ला
मोरपिर्ला हो गांव दक्षिण गोंय जिल्ह्यांच्या केपें ह्या तालुक्याच्या पश्चिम घाटाच्या मुळसांत वसला.
भूगोल
[बदल]मोरपिर्ला हे 15o00”-20o15” उत्तर आनी 73o50”-74o15” दक्षिणेक स्थित आसा. मोरपिर्ला हो गांव पांचवेचार रानाच्या मदीं वसलां. ह्या गांवांत बारा वाडे आसात जशे काजुवाडो, बोरीगोटो, केणीबाग,गाली, वयलावाडो, मधलोवाडो, सकलावाडो, कीदमकारवाडो, वेळीपवाडो, वैजावाडो, नवे वाडो आनी ढाबें. ह्या गांवाचे क्षेत्रफळ 14.32 चौरस कि. मी.
इतिहास
[बदल]पयलीच्या काळांत असो विश्वास आसलो, हो गांव मोराचे आनी देवाचे घर म्हण मानताले.. मोरपिर्ला गांवाक मोरपिर्ला हें नांव कशें पडलें हाचे फाटल्यान असो समज आसा, एक दीस सप्तकोटेश्वर देव मोरार बसून ह्या गावांत आयलो म्हूण ह्या गावांक मोरपिर्ला हे नांव पडलें.
एका आख्यायिके प्रमाण, 1365-1370 A.D तुर्क आनी अरब शासनकर्त्यांनी उत्तर गोयंच्या देवळांची लूट चालू दवरली. त्या झगड्या वेळार सप्तकोटेश्वराच्या भक्तांनी सप्तकोटेश्वर जो ऩार्वे (दिवचल) आसलो ताका दक्षिणेच्या भितर अडंग्या रानांत व्हरुन बसयलो. मागीर ह्या गांवांत गोयंच्या वेगवेगळ्या भागांतल्यान लोक येवन रावपाक लागले.
हांगा सगळ्यांत पयली गांवडोंगरी (काणकोण) जे मल्लिकार्जुन देवाक पुजताले ते रावपाक आयले. तांच्या फाटोफाट कुंकळ्ळीचे लोक जे रामनाथ, सातेरी आनी चंद्रेश्वर भूतनाथ देवाक पुजताले ते आयले. तांच्या उपरांत बाळ्ळी आनी फातर्पा साकून लोक आयले जे शांतादुर्गा बाऴ्ळीकरीण,अडणे आनी मोगाळे देवीक पुजताले..
येरादारी
[बदल]मोरपिर्ला हे मडगांव शारा सावन पंचवीस कि. मी. अंतरार आसा. ताच्या शेजराक बाळ्ळी आठ कि. मी., फातर्पा सात कि. मी. आनी बार्शे दोन कि. मी. अंतरार हे गांव आसात. बाळ्ळी आनी कुंकळ्ळी हे लागींचे बाजार. बाळ्ळी हे लागीचे रेल्वे स्थानक गांवा पासून सात कि. मी. ह्या अंतरार आसा. राष्ट्रीय महामार्ग 17 जो मडगांव आनी कारवार साकून वता तो ह्या गांवाक जोडिल्लो आसा. ह्या गांवांत पायलट स्थानक,टॅक्सीच्यो सुविधा ना. लोकांक आपलें सामान बाजारांत विकपाक आपलीच गाडी घेवन वच्चें पडटा.
लोकसंख्या
[बदल]लोकगणना 2011 च्या प्रमाण मोरपिर्ला गांवची पुराय लोकसंख्या 2857 आसा. तातूंत 1480 दादले आनी 1377 बायलो आसात. ह्या गांवचे लिंग प्रमाण 930 आसा. ह्या गांवांत चडशे हिन्दु लोक रावतात. आनी जाती प्रमाणे पयली वेळीप, गांवकार, च्यारी आनी निमाणे मडवळ वा धोबी आसात.
साक्षरता
[बदल]लोकगणना 2011 च्या प्रमाणे मोरपिर्ला गांवचे साक्षर लोक 1924 आसा. तातूंत 1058 दादले आनी 866 बायलो आसात. हांगा असाक्षरतेचे प्रमाण 933 आसा. तातूंत 422 दादले आनी 511 बायलो आसात. ह्यां गांवचे साक्षरता प्रमाण 67.34% आसा.
सरकारी कार्यालय
[बदल]मोरपिर्ला गांवांत एक पंचायत घर आनी एक टपाल खात्याचें ऑफिस आसा. मोरपिर्ला पंचायत 1997 ह्या वर्साक स्थापन जाली. हांगां आदर्श कॉ-ओपरेटिव बॅंक नांवाची बॅंक आसा.
वेवसाय
[बदल]ह्या गांवचे लोक चडशें शेतकामती. जायती वर्सां पयलीं ते कुमेरी शेत करताले. पूण आतां गोंयची वाडिल्ली लोकसंख्या आनी झाडां कातरपाचेर बंदी आयिल्ल्यान, ते शेत रोवपाक लागले. हांगाचे शेतकामती खूब तरेचें पीक रोयतात. हालीं सरकारी सुविधाक लागून हांगाच्या लोकांक सरकारी कार्यालयांत नोकरी मेळ्ळ्यात. चडशे लोक क्लार्क, प्यून आनी मामलेदार जाल्यात. बाकीचे धंदे म्हळ्यार काजुचो सोरो तयार करप, बांबू पसून विणकाम करप, बेकरी, खाण वेवसाय जो ह्यां दिसा बंद आसा. आनी हालींच एक धाकलो कारखानो उघडला आनी तो काजुच्यो बियों उपलब्ध करुन दिता.
शेतकाम
[बदल]ह्या गांवाच्या लोकांचो मुखेल धंदो म्हळ्यार शेतकाम. चडशे लोक वर्सभर शेता रोवपाचे, काजु रोवपाचे आनी फेणी काडपाच्या कामात गुल्ल आसतात.हांगां लोक शेतां कसपाक पारंपारिक वस्तुचो उपयोग करतात. ह्या गांवचे मुखेल पीक म्हळ्यार नाचणे, तांदुळ. कुळागराचे मुखेल पीक म्हळ्यार नाल, काजु, सुपारी आनी उस. हांगां वांयगण सुद्दा रोयतात. तातूंत वेगवेगळी भाजी रोयतात.
दुसरी माहिती
[बदल]सरकारी अहवाला प्रमाण मोरपिर्ला गांवांत 500 घरां आसात. तातूंतली 382 घराब्याची जोड़ ₹12000 दर वर्सा, गरीबी शीमेच्या सकयल आसा. राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार योजने अंतर्गत कार्डा आशिल्या मनशांची संख्या आसा 250 घरां. ह्या गांवांत 30 आपवावुरपी गट आसात. हांगां बायलो तरेतरेच्यों खावपाच्यो वस्तु करतात. जशें पापड़, लाडु, चकरी. उपरांत ह्यो वस्तु ती कुंकळ्ळी, आसोळणा, नावेली आनी मडगांव बाजारांत व्हरुन विकतात.
मोरपिर्ला गांवांत दोन नोंदणी केल्ले खेळ पंगड आसात. तातूंतलो "सेवन स्टार युथ क्लब आनी सांस्कृतिक मंडळ" हो एक, जाचो मुखेली जावन आसा श्रीकांत काटो गांवकर. "सेवन स्टार युथ क्लब आनी सांस्कृतिक मंडळ" पंदरा वर्सा पयलीं स्थापन केले. हे वांगडी जायती नाटकां,मेळावे,क्रिडासत्र,राष्ट्रीय दीस सुवाळो, धालो आनी फुगडी सर्त शाळेच्या थळार घडोवन हाड्टा. दुसरो क्लब म्हळ्यार "सप्तकोटेश्वर खेळ पंगड" तो पूण जायत्यो नाटकां आनी हेर कार्यक्रम गांवच्या लोकां खातीर घडोवन हाड्टा.
पर्यटन थळां
[बदल]मोरपिर्ला गांवांत किल्लो, सोबीत न्हंय वा दर्या असले कांयच ना, पूण मोरपिर्लांत आशिल्ली झाड़ा-पेड़ा, सोबीत डोंगर, देवळां तातुंकच सोबीतकाय भरलेली आसा. हांगांचे मुखेल देवळां आसा ती म्हळ्यार देव सप्तकोटेश्वराचे आनी देव चंद्रेश्वराचे देउळ जे पर्यटकांक पळोवंक मेळटा.
वसाहत
[बदल]मोरपिर्ला गांवाचो लोक चडtच गरीब आशिल्यान हांगां ल्हान घरां आसात. एक दोन कुडीची व्हडली घरा थोडी आसात. घरा बांदपा खातीर चडशे चिरो, सिंमेट,वीटो आनी नळ्यचो उपयोग जाता. जे खुब गरीब आसात तांची शेणाची आनी मातीयेची घरा आसात.
भलायकी केंद्र
[बदल]मोरपिर्ला गांवांत ल्हान प्राथमीक भलायकी केंद्र आनी परिवार योजना केंद्र आसा. कोणूय चड बरो ना जाल्यार बाळ्ळीच्या भलायकी केंद्रान व्हरतात. ह्यां गांवाच्या लोकांक चडशी झाड- पाल्याचे आनी आयुर्वेदीक वखदा घेवपाची सवय आसा.
शिक्षणीक संस्था
[बदल]गोंय स्वातंत्र्य जावचे पयली ह्या गांवांत एकुय शाळा नाशिल्ली. उपरांत 1971 वर्साक दोन प्राथमिक शाळा उकत्यो जाल्यो. आतां मोरपिर्लांत पांच बालवाडी, चार प्राथमीक शाळा, दोन विद्यालय आनी एक उच्च माध्यमीक विद्यालय आसा.
जिवीत आनी सांस्कृताय
[बदल]जेवण
[बदल]हांगाचें फामाद जेवण म्हळ्यार शीत, हुमण आनी नुस्तें. श्रावण म्हयन्यांत हिन्दू लोक नुस्तें खायनात ते चडशे तांबडी भाजी, दुदी, मुळ्याची भाजी खातात.
परंपरा आनी सण
[बदल]ह्या गांवचे लोक चडशे हिन्दू जाल्यान तें शिगमो, चवथ, दिवाळी, वडा पुनव, सप्तकोटेश्वराची जात्रा आनी दिवजां हें सण मनयतात.
ह्या गांवचे लोक तांची आदली परंपरा आनी सण आजुन पासुन राखुन दवरपाक सफळ जाल्यात.तांच्या शास्त्राची सुरवात हिंदु कालगणने प्रमाण शिगम्याक धरुन ते शिगम्या उपरांत लेगीत चालु आसता.
सगळ्या पयली गुडी पाडव्यातल्यान तांच्या सणांची सुरवात जाता.तांचो मुखेल सण म्हळ्यार शिगमो. शिगम्याच्या दिसा तांच्या देवळातल्यान महत्वाच्या शास्त्राची सुरवात जाता.आंब्याची होळी हो तातूंतलो एक भाग.त्या दिसा ह्या गांवचे खेळगडे तोणयांमेळ हो नाच करतात.तांचो शिगमो पांच दीस चलता. तांची मुखेल वाद्या धोल आनी ताशे. गुड्डुलो ही एक परंपरा थंय शिगम्या वेळार जाता. तातूंत तरणाट्या चल्याक आबोल्याचो मुकुट आनी बाम्बुची बडी दिवन नाचपाक लायता. मागीर पांचव्या दिसा तांची दिवजां जातात आनी सप्तकोटेश्वराच्या जात्रेची सुरुवात जाता.
कार्तिक म्हयन्याक धालो हो नाच गांवच्यो बायलो गांवांत नाचतात. माटोवली आनी थेल ही तांच्या लग्नाची परंपरा जावन आसा. न्हाण ही एक परंपरा भुरगें जल्मतकच आवय आनी भुरग्या खातीर आसता. ह्या परंपरे प्रमाण आवय घरा भितर येवपाक शकना. जेदो म्हळ्यार मडवळ तिचो आनी भुरग्याचे कपडे धुवून, तांकां न्हावून ताका नवे कपडे घालपा दिना. सटी ही आनीक एक परंपरा भुरगे जल्मतकूच थंय मनयतात.
गुडुलो, वडापुनव, बार्शे पुनव अश्यो हेर परंपरा ह्या गांवांत मनयतात.
संदर्भ़ः
[बदल]- N.N Sawant and Gaonkar U, Socio-Economic status of the Velips: A case study from the village of Morpilla, Goa
- भारत जनगणना(2011), लोकसंख्या विभाग, पणजी
- Land and Survey Department, Panjim Goa