ಮಂಗ್ಳುರ್

Romi

ಕನ್ನಡ್

ಮಂಗಳೂರು' (ತುಳು: ಕುಡ್ಲ; ಕನ್ನಡ್: ಮಂಗಳೂರು; ಬ್ಯಾರಿ: ಮೈಕಾಲ; ಇಂಗ್ಲೀಷ್: ಮ್ಯಾಂಗಲೋರ್; ಮಲಯಾಳಂ: ಮಂಗಲಾಪುರಂ) ಭಾರತಾಚ್ಯಾ ಪಶ್ಚಿಮ್ ಕರಾವಳೆರ್ ಅರ್ಬಿ ದರ್ಯಾಚ್ಯಾ ತಡಿರ್ ಆಸ್ಚೆಂ ಮಂಗ್ಳುರ್ ಶಹರಾಚೆ ಉದೆಂತಿಕ್ ಪಶ್ಚಿಮ್ ಘಾಟ್ ಆಸಾತ್.

ಮಂಗ್ಳುರ್ ಕರ್ನಾಟಕಾಚ್ಯಾ ದಕ್ಷಿಣ್ ಕನ್ನಡ್ ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಚೆಂ ಆಡಳ್ತೆಂ ಕೇಂದ್ರ್. ಅರ್ಬಿ ದರ್ಯಾಚೆಂ ಬಂದ್ರ್ ಜಾವ್ನ್ ಆಸ್ಚೆ ಮಂಗ್ಳುರ್ ಬಂದರ್ ಭಾರತಾಚ್ಯಾ ಪ್ರಮುಖ್ ಬಂದ್ರಾಂ ಪಯ್ಕಿ ಏಕ್. ನೇತ್ರಾವತಿ ಆನಿ ಗುರುಪುರ್ ನ್ಹಂಯಾಂಚ್ಯಾ ತಡಿರ್ ಆಸ್ಚೆಂ ಹೆಂ ಶಹರ್ ಭಾರತಾಚೆಂ ೭೫ ಠಕ್ಕೆ ನಿರ್ಯಾತ್ ಸಾಂಬಾಳ್ತಾ.

ಮಂಗ್ಳುರ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ದಿವ್ಲಾಂಕ್, ಶಿಕ್ಪಾ ಸಂಸ್ಥ್ಯಾಂಕ್, ದರ್ಯಾ ತಡಿಕ್ ಆನಿ ಕಾರ್ಖಾನ್ಯಾಂ ಪಾಸತ್ ಫಾಮಾದ್ ಜಾಲಾಂ. ಹಾಂಗಾಚ್ಯೊ ಪ್ರಮುಖ್ ಭಾಸೊ ತುಳು, ಕೊಂಕ್ಣಿ, ಕನ್ನಡ್ ಆನಿ ಬ್ಯಾರಿ. ಹಾಂಗಾಸರ್ ದಿಸ್ಚಿಂ ಮಾಡಾಂ-ತೊಟಾಂ ಆನಿ ಚಿರ್ಯಾ ಫಾತ್ರಾಂನಿ ಬಾಂದ್ಲೆಲಿಂ ನಳ್ಯಾಂಚಿಂ ಘರಾಂ ಮಂಗ್ಳುರ್ಚಿ ವಿಶೇಷತಾ.

ನಾಂವಾಚೊ ಮೂಳ್

ಸ್ಥಳೀಯ್ ದೇವತಿ ಮಂಗಳಾದೇವಿ ಥಾವ್ನ್ ಮಂಗ್ಳುರ್ ಮ್ಹಳ್ಳೆಂ ನಾಂವ್ ಆಯ್ಲಾಂ. ಮತ್ಸ ಇಂದ್ರನಾಥ್ ಮ್ಹಳ್ಳೊ ನಾಥ್ ಪಂಗ್ಡಾಚೊ ಮುಕೆಲ್ ಮನಿಸ್, ಪ್ರೇಮಲಾದೇವಿ ಮ್ಹಳ್ಳ್ಯಾ ಕೇರಳಚ್ಯಾ ರಾಯ್‌ ಕುಂವರ್ನಿ ಸಾಂಗಾತಾ ಹಾಂಗಾಸರ್ ಆಯ್ಲೊಲೊ. ತಾಣೆಂ ರಾಯ್ ಕುಂವರ್ನಿಕ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ಪಂಥಾಕ್ ಮೆಳವ್ನ್ "ಮಂಗಳಾದೇವಿ" ಮ್ಹಳ್ಳೆಂ ನಾಂವ್ ದಿಲೆಂ. ಥೊಡ್ಯಾ ತೆಂಪಾನ್ ಮಂಗಳಾದೇವಿ ಮರಣ್ ಪಾವ್ಲೆಲ್ಯಾನ್ ತಾಕಾ ಆಪ್ಲೆಂ ಪಯ್ಣ್ ಮುಕಾರ್ಸುಂಕ್ ಜಾಲೆಂ ನಾ. ತಶೆಂ ಜಾಲ್ಲ್ಯಾನ್ ತಿಚ್ಯಾ ನಾಂವಾರ್ ಬೋಳಾರಾಂತ್ ಏಕ್ ದೀವ್ಳ್ ಬಾಂದ್ಲೆಂ. ಉಪ್ರಾಂತ್ ಕ್ರಿ.ಶ. ೯೬೮ಂತ್ ಅಲೂಪ ರಾಯ್ ಕುಂದವರ್ಮ ಹಾಚೆ ಥಾವ್ನ್ ದೀವ್ಳಾಚೆಂ ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರ್ ಜಾಲೆಂ.

ಹ್ಯಾ ಶ್ಹೆರಾಚ್ಯಾ ಪುರ್ವಿಲ್ಯಾ ಉಲ್ಲೇಖಾಂ ಪಯ್ಕಿ ಏಕ್ ಪಾಂಡ್ಯ ರಾಯ್ ಚೆಟ್ಟಿಯನ್ ಹಾಣೆಂ ದಿಲಾಂ. ತಾಣೆಂ ಕ್ರಿ.ಶ. ೭೧೫ ಇಸ್ವೆಂತ್ ಮಂಗ್ಳುರಾಕ್ ಮಂಗಲಾಪುರಂ ಮ್ಹಣೊನ್ ಆಪಯಿಲ್ಲೆಂ. ೧೧ವ್ಯಾ ಶತಮಾನಾಂತ್ ಅರ್ಬಿ ಪಯ್ಣಾರಿ ಇಬ್ನ್ ಬತೂತ ಹಾಣೆಂ ಮಂಗ್ಳುರಾವಿಶಿಂ ಮಂಜರೂರ್ ಮ್ಹಣೊನ್ ಉಲ್ಲೇಖ್ ಕೆಲಾ. ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೫೨೬ ಇಸ್ವೆಂತ್ ಪೋರ್ಚುಗೀಸಾಂನಿ ಮಂಗ್ಳುರ್ ಆಪ್ಲೆ ಅಧೀನ್ ಕೆಲೆಂ. ಹ್ಯಾ ವೆಳಾರ್ ಮ್ಯಾಂಗಲೋರ್ ಮ್ಹಳ್ಳೆಂ ನಾಂವ್ ಅಧಿಕೃತ್ ಜಾಲೆಂ. ಉಪ್ರಾಂತ್ ೧೭೯೯ ಇಸ್ವೆಂತ್ ಬ್ರಿಟೀಷಾಂಚೆಂ ಅಧೀನ್ ಜಾತಾನಾ ಹೆಂ ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್ ನಾಂವ್ ಇಂಗ್ಲೀಷ್ ಭಾಷೆಂತ್ ಭರ್ಸಾಲೆಂ.

ಮಂಗ್ಳುರ್ ಶ್ಹೆರಾಂತ್ ಲೋಕ್ ಜಾಯ್ತ್ಯೊ ಭಾಸೊ ಉಲಯ್ತಾ ಆಸೊನ್, ಹ್ಯಾ ಶಹರಾಕ್ ಜಾಯ್ತಿಂ ನಾಂವಾಂ ಆಸಾತ್. ಹಾಂಗಾಚೆ ಮೂಳ್ ನಿವಾಸಿ ತುಳ್ವ್ಯಾಂನಿ ಉಲಂವ್ಚ್ಯಾ ತುಳು ಭಾಷೆಂತ್ ಮಂಗ್ಳುರಾಕ್ ಕುಡ್ಲ ಮ್ಹಳ್ಳೆಂ ನಾಂವ್ ಆಸಾ. ಕುಡ್ಲ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ಸಂಗಮ್ ಮ್ಹಣ್ ಅರ್ಥ್ ಜಾತಾ. ನೇತ್ರಾವತಿ ಆನಿ ಫಾಲ್ಗುಣಿ ನ್ಹಂಯೊ ಹಾಂಗಾಸರ್ ಮೆಳ್ತಾತ್ ಜಾಲ್ಲ್ಯಾನ್ ತುಳ್ವೆಂತ್ ಕುಡ್ಲ ಮ್ಹಣೊನ್ ಆಪಯ್ತಾತ್. ಕನ್ನಡ್ ಭಾಷೆಂತ್ ಮಂಗಳೂರು ಮ್ಹಣ್ತಾತ್. ಸ್ಥಳೀಯ್ ಬ್ಯಾರಿ ಸಮುದಾಯಾಚೆ ಬ್ಯಾರಿ ಭಾಷೆಂತ್ ಮಂಗ್ಳುರಾಕ್ ಮೈಕಾಲ ಮ್ಹಣೊನ್ ಆಪಯ್ತಾತ್. ಮೈಕಾಲ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ಇಂಗ್ಳೊ ಮ್ಹಣೊನ್ ಅರ್ಥ್. ಆದಿಂ ನೇತ್ರಾವತಿ ನ್ಹಂಯ್ ತಡಿರ್ ಇಂಗ್ಳೊ ತಯಾರ್ ಕರ್ತಾಲೆ ಜಾಲ್ಲ್ಯಾನ್ ಶ್ಹೆರಾಕ್ ಹೆಂ ನಾಂವ್ ಆಯ್ಲಾಂ ಮ್ಹಣ್ತಾತ್. ಕೇರಳಾಚೊ ಲೋಕ್ ಮಂಗ್ಳುರಾಕ್ ಮಂಗಲಾಪುರಂ ಮ್ಹಣ್ತಾತ್.

ಇತಿಹಾಸ್

ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣಾಂ ಪರ್ಮಾಣೆಂ ಆತಾಂಚೊ ಮಂಗ್ಳುರ್ ಪ್ರದೇಶ್ ಪರಶುರಾಮ ಸೃಷ್ಟಿಚೊ ಏಕ್ ಭಾಗ್. ಮಹರ್ಷಿ ಶ್ರೀ ಪರಶುರಾಮಾನ್ ದರ್ಯಾ ಥಾವ್ನ್ ಪಾಟಿಂ ಘೆತ್ಲೊಲೊ ಕರಾವಳಿ ಪ್ರದೇಶ್ ಪರಶುರಾಮಾಚಿ ಸೃಷ್ಠಿ. ಉಪ್ರಾಂತ್ ಪರಶುರಾಮಾನ್ ವಿಕ್ರಮ್ ಮ್ಹಳ್ಳ್ಯಾ ರಾಯಾಕ್ ಹಾಂಗಾಚ್ಯಾ ಪಾಟಾಕ್ ಚಡಯ್ಲೊ. ಹೆರ್ ಪುರಾಣಾಂ ಪರ್ಮಾಣೆಂ ರಾಮಾಯಣಾಚ್ಯಾ ವೆಳಾರ್ ಶ್ರೀರಾಮ್ ತುಳುನಾಡಾಚೊ ರಾಯ್ ಜಾವ್ನಾಸ್ಲೊ. ಮಹಾಭಾರತಾಚ್ಯಾ ಕಾಳಾರ್ ಪಾಂಡವಾಂ ಪಯ್ಕಿ ನಿಮಾಣೊ ಸಹದೇವ್ ಹಾಂಗಾಚೊ ರಾಜ್ಯಪಾಲ್ ಜಾವ್ನಾಸ್ಲೊ. ಆಜ್ಞಾತ್ ವಾಸಾಚ್ಯಾ ಕಾಳಾರ್ ಬನವಾಸಿಂತ್ ಆಸ್ಲೆಲ್ಯಾ ಪಾಂಡವಾಂನಿ, ಮಂಗ್ಳುರಾ ಲಾಗ್ಶಿಲ್ಯಾ ಸರಪಾಡಿಕ್ ಭೆಟ್ ದಿಲ್ಲಿ. ಪಾರ್ಥಸಾರಥಿ ಅರ್ಜುನ್ ಗೋಕರ್ಣಾ ಥಾವ್ನ್ ಕಾಸರಗೋಡು ಲಾಗ್ಶಿಲ್ಯಾ ಅಡೂರಾಕ್ ಪಯ್ಣ್ ಕರ್ತಾನಾ ಮಂಗ್ಳುರಾಚಿ ಭೆಟ್ ಕೆಲ್ಲಿ ಮ್ಹಳ್ಳಿ ಪಾತ್ಯೆಣಿ ಆಸಾ. ಮಹರ್ಷಿ ಕಣ್ವ್, ವ್ಯಾಸ್, ವಶಿಷ್ಠ್, ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ್ ಹಾಣಿಂ ಹಾಂಗಾಸರ್ ಧ್ಯಾನಾಂತ್ ದೀಸ್ ಸಾರ್ಲೆಲೆ.