आज्ञापत्र

शिवाजीच्या कालळांत राजनीतीचो नियाळ घेवपी अप्रुप असो मोलादीक ग्रंथ. राजाराम आनी राजसबाई हांगेलो चलो श्रीराजा शंभु छत्रपती वा दुसरो संभाजी सत्तेर आसतना (१७१४) ताचे आज्ञेवेल्यान रामचंद्र पंडीत आमात्य हुकुमतपन्हा हाणें हें आज्ञापत्र बरयलें (१७१५-१६). ह्या आज्ञापत्राक शासनपत्र, राजाज्ञापत्र वा लिखित आज्ञा अशेंय म्हणटात. दुसऱ्या संभाजीन आपल्या पुताक राजनीत शिकोवपा खातीर हो ग्रंथ बरोवपाची सुचोवणी केल्ली अशें ह्या ग्रंथाच्या आरंभाक म्हळां.

आज्ञापत्रांत णव प्रकरणां आसात. पयल्या दोन प्रकरणांत शिवाजी, संभाजी आनी राजाराम हांणई स्वराज्य घडोवपाक आनी सांबाळपाक काडिल्ल्या कश्टांतीं वर्णनां आयल्यांत. तिसऱ्या प्रकरणांत राज्यांतलें धर्मीक लोक, पुजारी, यती, बैरागी, तपस्वी, गवय, नाचपी, पाखंडी, देवळां, मठ, तीर्थां,समाधी आनी हेर संस्था हांचे विशींचीं राजाचीं कर्तव्यां, पयशांचो खजिनो, सैन्य,शस्त्रां हांचेविशीं राजाक कशी जतनाय घेवपाक जाय तेविशीं केल्लो उपदेश आस्पावला. चवथ्या प्रकरणांत प्रधान आनी हेर अधिकारी हांका कशें वेचून काडचे, मनशाची पारख कशी करची, ताका आपलो कसो करचो ह्या संबंदान वर्णनां आसात. पांचव्या प्रकरणांत धंदो-वेव्हार करपी, सावकार हांचे म्हत्व सांगला. ब्रिटिशां सारक्या वेपारी वर्गा कडेन जतनाय घेवन वेव्हार करपाची शिटकावणी केल्या. सव्या प्रकरणांत देशमुख, कुळकर्णी सारक्या गिरेस्तांक कशे तरेन सांबाळून घेवंक जाय हेविशीं सांगलां. निमण्या तीन प्रकरणांत आदल्या काळा सावन चलत आयिल्ल्यो वृत्ती, गड किल्ल्याचो बंदोबस्त, नाविक दळाचें म्हत्व हेविशीं उपदेश केला.

आज्ञापत्रांत शिवाजीच्या अष्टप्रधानाचो उल्लेख ना. हें आज्ञापत्राचें आगळें खाशेलेपण जावन आसा. जमीन कोणाकय अशेंय आज्ञापत्र म्हणटा. आज्ञापत्राच्या बरपांत संस्कृत आनी फार्सी उतरां मेळटांत. विशय पुरायपणान समजावपा खातीर ह्या उतरांचो वापर जाला. राजनिती संबंदीचे म्हत्वाचे आसय सोप्या आनी सुटसुटीत वाक्यांत हरयल्यात. मराठीशाहींतल्या गद्य लेखनाची 'आज्ञापत्र' ही आगळीवेगळी देख जावन आसा.