इन्क्विझिशन

इन्क्विझिशन किरिस्तांव धर्मांतलें धर्मीक न्यायमंडळ वा धर्मसमीक्षण सभा. तेराव्या शतमानांत युरोप खंडांत, लोकांच्या धर्माचाराचें निरिक्षण करपाखातीर एक मंडळ घडयल्लें. हें मंडळ जर एकाद्रो मनीस कॅथलिक धर्म-नीतीक पाळो दिना अशें दिसलें तर ताका ख्यास्त फर्मायतालें आनी ती ख्यास्त चलणुकेंत हाडटालें. हें कार्य करपी मंडळ वा सभा म्हळ्यार ‘इन्क्विझिशन’. धर्मीक समीक्षण सभेची व्याख्या विंगडविंगड लेखक विंगडविंगड तरेन करतात.कांय जाण आदाम ईव्हाच्या काळांत वचून देवाक धर्मसभेचो पयलो जाळवणदार मानतात.सिसिली देशाचो लेखक पारामो आपल्या ‘द ओरिजीन एट् प्रोग्रेस्यू इन्क्विझिशन’ ह्या पुस्तकांत म्हण्टा- ‘देव धर्मीक सभेचो पयलो जाळवणदार आसून ताणें आदान आनी ईव्हाक धर्मीक न्यायालयांत फर्मायिल्ली ख्यास्त न्यायलयीन प्रक्रियेची पयली घडण (model) आसली’.आदामाक दिल्ली ख्यास्त ‘धर्मीक’ आसली.

धर्मसमीक्षण सभेचें कर्तुप युपोर आनी क्रिस्ती धर्माच्या इतिहासांतलो एक भिरांकूळ काळखंड जावन आसा. प्रा.अ.का.प्रियोळकार आपल्या ‘इन्क्विझिशन’ ह्या ग्रंथांत फुडले तरेन म्हायती दिता.“क्रिस्ताच्या मरणाउपरांत ताचे कांय अनुयायी युरोपांत पळून गेले. तांच्यावांगडा किरिस्तांव धर्म थंय पावलो. यहुदी प्रदेशांतलेभशेन हांगाय तांचो खर छळ सुरू जालो. सुमार 250 वर्सां असो छळ आनी कश्ट सोसतकच तांका बरे दीस आयले. रोमाच्या कोंस्तांतीन राजाची चली क्रिस्ती अनुयायांच्या वखदान बरी जाली. ताका लागून ताणें किरिस्तांव धर्म आपणायलो. वयले घडणुकेक लागून किरिस्तांव धर्माक राजाश्रय मेळ्ळो, जे वरवीं हो धर्म युरोपभर पातळपाक लागलो. ह्या धर्मार किरिस्तांव धर्म म्हणपाचें सोडून ‘रेलिजिआंव कातोलिक आपास्तोलिक रोमान’ हें नांव मेळ्ळें. राजसत्तेची शक्त मेळिल्ले क्रिस्त धर्माचे अनुयायी हेर धर्मीयांचो खर छळ करपाक लागले, तशेंच हेर धर्मीयांक किरिस्तांव धर्माची दिक्षा दिवपाक लागले. पूण नव्या धर्माची दिक्षा घेतिल्ले नवक्रिस्ती लोक आपली पयलींची परंपराच फुडें चलोवपाक लागले. तेन्ना ह्या लोकांक ख्यास्त भागोवपाक ‘इन्क्विझिशन’ ह्या धर्मीक मंडळाची थापणूक 1229 वर्सा क्रिस्ती धर्मगुरू पोप 9 वो ग्रेगरी हाणें केली. उपरांत ताणें बिशप आनी आर्चबिशप हांची एक परिशद आपयली आनी तातूंत थाराव संमत केले. हे थाराव म्हळ्यार धर्मीक नमंडळाचे नेम.”

धर्मीक मंडळाचे नेम मानिनाशिल्ल्यान नास्तिक लोकांक, चेटूक, जादू करपी दादले बायलांक जिवीं जाळपाची वा गोळाक लावपाची ख्यास्त हें धर्मीक न्यायालय दितालें. फुडें इटली,फ्रांस, जर्मनी आनी स्पेन ह्या कॅथोलीक देशांतय हें संस्थेचो शेक सुरू जालो. ह्या देशांतल्या थळाव्या ज्यू लोकांक सक्तीन किरिस्तांव धर्माची दिक्षा दिली. पूण तें जेन्ना किरिस्तांव धर्माचे नेम पाळिनात अशें दिसून आयलें, तेन्ना इन्क्विझिशनचे अधिकारी तांका गोळाक लावपाक लागले. हे भिरांकूळ ख्यास्तीक भिवन जायते ज्यू पोर्तुगालाक धांवले. पूण थंय लेगीत तांकां किरिस्तांव धर्माचे नेम पाळपाखातीर इन्क्विझिशनान सक्ती केली. ह्या सगळ्या धर्मीक अत्याचारांक लागून लाखांनी ज्यू लोक सोंपले. फ्रांस देशांतली नामनेची झुजारी बायल ‘जॉन ऑफ आर्क’ (*) हिका चेटूक आनी जादू करपाचो आरोप दवरून धर्मसमीक्षण सभेन जिवी जाळपाची ख्यास्त फर्मायली. धर्मसमीक्षण सभा अशे तरेन आपल्या हितआड येवपी मनशाक सोंपयताली आनी आपलें व्हडपण गाजयताली.

पोर्तुगाल आनी इन्क्विझिशन

सन 1521 त दाँ मानियेलाक मरण आयल्या उपरांत, तिसरो दाँ ज्युआंव पोर्तुगालाचो राजा जालो. हो राजा खर धर्मनिश्ठ आसलो. पोर्तुगालाची जनता थळाव्या ज्यू लोकांचो दोन कारणाक लागून दुस्वास करताली. पयलें, क्रिस्तांव मारिल्ल्या काळासावन, किरिस्तांव लोकांक ज्यूविशीं व्देश आसलो. दुसरें, ज्यू वेपार-धंदो करून गिरेस्त जाल्ले. ज्यू लोकांची गिरेस्तकाय राजा जाणा आसलो. अशा वेळार धर्मसमीक्षण सभा (inquisition- इन्क्विझिशन) पोर्तुगालांत स्थापपाविशीं हितसंबंधियांनी राजाचेर चेपण हाडलें.मूळ स्पेनची राजकुंवरी आनी पोर्तुगालची राणी दॉना कातारीन हिणेंय धर्म समीक्षण सभा स्थपपाविशीं आगरो धरलो. तिकाय ज्यू लोकांची तिडक आसली. ह्या विंगडविंगड कारणांक लागून राजान, पोप सातवो क्लेमेंत हाचेकडेन धर्मसमीक्षण सभा नेमपाविशीं बुद्ध घेतली. 17 डिसेंबर 1531 ह्या दिसा पोपान पोर्तुगालांत धर्मसमीक्षण सभा नेमिल्ल्याचें जाहीर केलें. हे धर्मसमीक्षण सभेन उपरांत ज्यू लोकांचेर जबर अत्याचार केलें. ज्यू लोकांनी क्रिस्त धर्म आपणायल्या उपरांत लेगीत ताचेर मानसिक आनी शआरिरीक अत्याचार जाले. तांची संपत्ती सरकारान ताब्यांत घेतली. अशे तरेन पोर्तुगालचे ज्यू देशोधडीक लागले. धर्मसमीक्षण सभेचीं दुश्टपणां तेंगशेर पावलीं, तेन्ना पोप सातवो क्लेमेंत हाका आपली चूक समजली. 17 ऑक्टोबर 1532 दिसा एक फर्मान काडून ताणें धर्मसमीक्षण सभा (इन्क्विझिशन) रद्द केली. 7 एप्रिल 1533 दिसा एक फर्मान काडून ताणें सगळ्या ज्यू लोकांक रासवळपणान माफ केले, तशेंच नव क्रिस्तींचो छळ करपाचेर बंदी हाडली. कांय दिसा उपरांत पोप क्लेमेंती भायर पडलो आनी तिसरो पॉल पोपाचे गादयेर आयलो. ताणें राजा तिसरो दाँ ज्युआंव हाच्या आगऱ्यावेल्यान 23 मे 1536 ह्या दिसा धर्मसमीक्षण सभेची थापणूक केली. हे सभेन नवक्रिस्ती आनी ज्यू लोकांचेर भयंकर अत्याचार केले.

गोंय आनी इन्क्विझिशन

सन 1510 त, पोर्तुगेजांनी गोंयांत प्रवेश केलो. त्यावेळार तीस गांव आशिल्लो तिसवाडी तांच्या ताब्यांत आशिल्लो. सन 1542 मेरेन साश्ट आनी बारदेस म्हाल तांणी आपल्या शेकातळा हाडले. तिसवाडी म्हालांत सक्तीचें क्रिस्तीकरण करपाक 1540 त सुरवात जाली. फुडें नवक्रिस्त्यांक धर्माचें शिकप दिलपाच्या निमतान सेंट फ्रांसिस शाव्हियर गोंयांत आयलो, किरिस्तांव धर्माचो प्रसार गोंयांत करप सोपें जावंचें हेखातीर ‘धर्मसमीक्षण सभा गोंयांत आसची अशें ताका दिलें. 16 मे 1546 ह्या दिसा ताणें पोर्तुगालचो राजा दाँ ज्युआंव (तिसरो) हाका तेसंबंदी पत्र बरयलें. सेंच शाव्हियर हाची मागणी राजान आयकून घेतली ना, पूण ताच्या मपणाउपरांत पोर्तुगालांत गोंयांतय धर्मसमीक्षण सभा (इन्क्विझिशन) जावंची अशें मत तयार जालें. काळांतरान 1560 वर्सा,गोंयांत धर्मसमीक्षण सभेची थापणूक जाली. आलेक्स दियश फाल्कांव हो धर्मसमीक्षण सभेचो मुखेली जाळवणदार म्हूण गोंयांत आयलो.

एक फावट किरिस्तांव धर्म आपणायिल्ल्या लोकांनी आपलो धर्म सोडून आपल्या मूळ धर्मांत वचचें न्हय, हो धर्मसमीक्षण सभा गोंयांत स्थापपा फाटलो मुखेल हेत आसलो. तेभायर ही सभा किरिस्तांव धर्माचो कायद्याच्या रुपांत बळयां प्रसार करप ह्या ध्येयान चलताली.इन्क्विझिशनाची सत्ता गोंय जुंवो (तिसवाडी), बारदेस, साश्ट ह्या म्हालांचेर चलली. तांका ‘पोरन्यो काबिजादी’ म्हण्टात. गोंयचे हेर म्हाल पोर्तुगेजांच्या हातांत दोनशीं वर्सां उपरांत आयले.ताका लागून थंयच्या लोकांक इन्क्विझिशनाचो त्रास जालो ना. इन्क्विझिशनाची सत्ता पोर्तुगेज सरकारचे सत्तेपरस बळीश्ट जाली. ज्या मनशाचेर दुबाव घेवं येता ताची चवकशी करचे पारस आर्चबिशप आनी इन्क्विझिशन मुखेली पकड वॉरंट काडपाक शकतालो. ताची संपत्ती जप्त करून ती कोणाकडेनय राखपाक दवरताले. जर दुबावीत मनशाड गुन्यांव सिद्ध जालो तर ती संपत्ती नगरपालिकेक दिताले.

इन्क्विझिशनान नवकिरिस्तांवाचो लग्नसुवाळो, साकरपुडो आनी हेर धर्मीक सुवाळ्यांखातीर कडक नेम तयार केल्ले. गोंयांत रावपी हिंदू-मुसलमानांकय उपरांत ते नेम लागू जाले. सन 1613 त व्हिसिरेय दाँ जेरॉनिमू द आझेव्हेद हाणें एक हुकूम काडून हिंदूंक धर्मसमीक्षण सभेन दिसाचीं ज्या वेळार लग्नां करचीं ल्हय अशें सांगलां, त्या दिसा गांवाभायर वचून लेगीत लग्नां लांवचीं न्हय अशें सांगलें. हो हुकूम 1000 अश्रफींचो दंड करताले. गोंयची हिंदू संस्कृताय नश्ट जावंची आनी किरिस्तांव धर्माचो चडांत चड प्रसार लोकांमदीं जावंचो हो हे नेम करपाफाटलो हेत आसलो. वयल्या नेमांच्या भयान हिंदू तशेंच वनक्रिस्ती लोक आपली घरांदारां सोडून मद्रास, म्हैसूर, कोचीन, मंगळून आनी हेर वाठारांत गेले.

इ.स. 1770 त मार्केश द पाँबाल हो उदारमतवादी मनीस पोर्तुगालचो प्रधानमंत्री जालो. ताणें इन्क्विझिशनाची वायट कर्तुपां पळोवन 1774 त ताचेर बंदी घाली, तशेंच थंयच्या सगळ्या पंथांच्या मिशनऱ्यांक धांवडावन घाले. ह्या मिशनऱ्यांची संपत्ती सरकारान ताब्यांत घेतली.पाँबालच्या मरणाउपरांत दाँना मारीया ही पोर्तुगालची राणी जाली. सन 1779 त तिणें ‘इन्क्विझिशन’ परतें सुरू केलें. पूण तातूंत आदलो नेट नासलो. सन 1812 त मात ‘इन्क्विझिशन’ सासणाचें बंद केलें.

इन्क्विझिशनाची बंदखण आरोपीचो छळ करपाचें तशेंच मानसिक आनी शारिरीक त्रास दिवपाचें केंद्र आसलें. हो छळ करपाक खासा उपकरणां तयार केल्लीं. हे बंदखणींत दादल्या-बायलांक नागडीं करून तांच्या कुडींचेर अत्याचार करताले. ताका लागून जे निश्पाप आसले, ते लेगीत गुन्यांव कबूल करपाक लागले. उपरांत अशा गुन्यांवांचें वर्णन करपाखातीर धर्मीक न्यायालय चेपण हाडटालें, पूण तो वा ती गुन्यांवाचें वर्णन करूंक शकनासलें. तेन्ना तांचो आनीकूय छळ जातालो. डॉ. देलाँ ह्या फ्रेंच भोंवडेकारान ह्या छळाचीं वर्णनां सविस्तरपणान बरोवन दवरल्यांत. तो गोंयच्या इन्क्विझिशनाचे बंदखणींत आसलो. ताचें पुस्तक फ्रेंच भाशेंतल्यान 1684 वर्सा उजवाडाक आयले. डॉ. क्लॉडियस बूचनन हो सन 1808 त गोंयांत आसलो. ताचे ‘क्रिश्चन रिसर्चर्स इन इंडिया’ हें पुस्तक लंडनांत उजवाडाक आयलें. तातूंत पोर्तुगेजांच्या गोंयांतल्या इन्क्विझिशनाची माहिती मेळटा. सन 1812 त ताची पांचवी आवृत्ती उजवाडाक आयली. ह्या दोगांकय लागून संवसाराक ‘इन्क्विझिशन’ विशींचें कार्य कळ्ळें.गोंयचें इन्क्विझिशन हें गोंयांतल्या कॅथलिक किरिस्तांव संस्कृतायेचें त्या काळांतलें विकृत रूप आसले. तातूंत किरिस्तांव धर्माचें मनीसपण,शुद्धपण, मानवतावादी नदर नासली, तर क्रूरपण, खुनशीपण आनी विकृत मनोवृत्ती आसली.पाद्री साल्दान्य हाणें इन्क्विझिशनाक भयांकृत कोर्ट (Terriuel Tribunal) अशें म्हळां.इन्क्विझिशनाच्या हुकुमनाम्यांत गुन्यांवकारांक दिवपाक येवपी ख्यास्तीविशीं सांगलां तातूंतल्यो कांय ख्यास्ती फुडले तरेन आसात: सरकारी गलबतांचेर वर्सांची वर्सां कैदी जावन कश्ट करप, आफ्रिकेसारक्या जाग्यार बंदखंड भोगप, जिवो लासप, जिवो लासपाची ख्यास्त जाल्ल्या गुन्यांवकाराक किरिस्तांव धर्मांत मरपाची ङत्सा परगटायल्यार ताचो गळो दामून जीव घेवप.बंदखणींत गुन्यांवाचो निकाल लागचें आदीं जर एकाद्र्याक मरण आयलें, तक कसलोच धर्मीक विधी करिनासताना ताची कूड बंदखणीच्या वाठारांत पुरताले. खटल्याचे निकाल लागून जर गुन्यांव सिद्ध जालो जाल्यार गुन्यांवकाराचीं पुरिल्लीं हाडां उस्तून काडून तीं लासताले.

लिस्बन शारांचसे नॅशनल लायब्ररींत, जुआंव देल्लगादू फिगैर हाणें बरयिल्लें (Reporterio Geral) नांवाचें हातबरप आसा. ह्या हातबरपांत सन 1565 सावन 1615 मेरेन गोंयांत इन्क्विझिशनान चलयिल्ल्या 3800 खटल्यांची नोंद आसा.गोंयांतलें इन्क्विझिशन अशे तरेन सुमार अडेचशीं वर्सां चललें. ओल्ड गोवा हांगा बों जीझस इगर्जीफाटल्यान करमळी-दोंगरी गांवांत जो रस्तो वता, त्या रस्त्याचे कुशीक एक खांबो (Pelourinho Novo – पिलोरिन्य नोवो) उबो आसा ताका ‘हात कापोखांब’ (हात कापपाचो खांब)म्हण्टात. इन्क्विझिशनाच्या काळांत गुन्यांवकारांचे हात कापपाची ख्यास्त ह्या खांब्यार दिताले.