ईनिड

Manuscript circa 1470, Cristoforo Majorana

ईनिड लॅटीन भाशेतलें एक महाकाव्य. हें महाकाव्य व्हर्जिल हाणें आपल्या निमण्या दिसांनी बरयल्लें (इ.स.प. 30 ते 19). हें महाकाव्य अर्दकुटें आसून ताचे फकत बारा सर्ग मेळटात.

ह्या महाकाव्याचें कथानक अशें

ट्रॉय पडल्या उपरांत इनीअस हो ट्रोजनांचो मुखेल फुडारी जाता. नवी राजधानी वसोवपाखातीर बऱ्याशा वाठाराचो सोद घेवंक तो आपल्या सैन्या वांगडा एकवीस गलबतां घेवन दर्या-भोंवडेक वता. ताच्यावांगडा ताचो बापूय अंकायसीझ आनी पूत एस्कनियस हेवूय आसतात. भूंयमध्य दर्यांतल्यान सात वर्सां भोंवडी केल्या उपरांत ते अस्तंत सिसिलीचे देगेर येतात. थंयच अकांयसीझाक मरण येता.

ईनिडाच्या पयल्या सर्गांत सुर्वेक इनिअस सिसिलीच्या इटानीकडेन वता. तेन्ना ज्यूनो ही देवता ताचे वाटेंत आडमेळीं हाडूंक दर्यांत वादळां निर्माण करता. ट्रॉजन वंशापसून तिचे आवडीच्या कार्थेज शाराक भंय आसा हें तिका खबर आसता. वादळाक तोंड दिवन इनीअस कार्थेज शारांत येता. थंय कार्थेजची राणी डायडो ताका आलाशिरो दिता आनी व्हिनस देवतेचे येवजणे प्रमाण इनीअसाच्या मोगांत पडटा.

ईनिडच्या दुसऱ्या आनी तिसऱ्या सर्गांत डायडोच्या आग्ऱ्यावेल्यान इनिअस तिका ट्रॉयची हार आनी ताचे उपरांतच्यो घडणुको सांगता. चवथ्या सर्गांत इनीअस आनी डायडोच्या मोगाचें आनी वियोगाचें वर्णन आसा. ह्या सर्गाचे अखेरेक ज्यूपिटर देवाच्या फर्मानाप्रमाण इनिअस कार्थेज सोडून वता आनी देखून डायडो जीव दिता. पांचव्या सर्गांत इनीअस सिसिलीक परतो येता आनी थंय आपल्या बापायच्या मरणाचो दीस मनयता. त्या निमतान खुबशा प्रकारचे खेळ खेळटात. ह्या खेळांवरवीं चवथ्या सर्गांत निर्माण केल्लो भावनात्मक ताण खुबशा प्रमाणांत ल्हव जाता.

सव्या सर्गांत इनीअस इटालींतल्या क्यूमी वाठारांत वता. थंयच्यान तो पाताळांत भोंवडी करता आसतना ताका एलिझियम हांगा पुण्यात्मे रावतात ते सुवातेर ताचो बापूय मेळटा. ताचो बापूय ताका भविश्यकाळांतले कर्तृत्ववान रोमन वीर दाखयता. तातूंत रोम्यूलस ते स्वता ऑगस्ट आनी ताचो पुतणयो मार्लेलस मेरेनचे खूब जाण आसतात.

सातव्या सर्गांत टायबर न्हंयच्या कडल्यान भितर सरपी इनीअसाचे ट्रॉजन सेनेचें इटालीयन सेनेवांगडा झूज जाता. इतलेमेरेन कथेचो भाग आयला. ह्या झुजाचीं खुबशीं कारणांय ह्या भागांत आसात. राजकन्या लॅव्हिनिया हिच्या लग्नाची गजाल मुखेल आसा.

फुडल्या आठ ते बारा सर्गांनी इटालियन सेना आनी ट्रॉजन सेना हांच्या मदीं जाल्ल्या झुजाचीं विस्तारीत वर्णनां आसात. झुजाच्या निमाणें टर्नस आनी इनीअस हांचीं झगडीं जावन तातूंत टर्नसार मरण येता. फुडें ह्या सर्गांत इनीअस आनी लॅव्हिनिया हांच्या लग्नाविशीं आसा.झुजांतल्या बारीकसारीक गजालींनी देवदेवता लक्ष घालतात, अशें ह्या सर्गांनी दाखयलां.

ईनिडच्या पयल्या स सर्गांचेर ओडिसी (*) ह्या महाकाव्याचो प्रभाव पडला. उपरांतच्या स सर्गांचेर इलिअड (*) ह्या ग्रीक महाकाव्याचो प्रभाव पडला. तशें पळोवंक गेल्यार इलिअड आनी ईनिड हीं महाकाव्यां एकठांय हाडलीं जाल्यार इलिअडांतलीच कथा ईनिड महाकाव्यांत फुडें व्हेल्या अशें दिसता. पूण इलिअड आनी ओडिसी हीं महाकाव्यां आमच्या रामायणा सारकीं पवित्र महाकाव्यां आसात तर ईनिड हें कालिदासान बरयल्ल्या ‘रंघुवंशा’ सारके महाकाव्य आसा.

ईनिड महाकाव्यांत रोमन राश्ट्रवादाची तोखणाय आनी ऑगस्टसचे राजवटीचें समर्थन करपाचो यत्न जाणवता. हेचखातीर ईनिडाचो राश्ट्रीय महाकाव्य म्हूण गौरव जाला. इटली हें एकात्म राश्ट्र आशिल्ल्याची जाणविकाय ह्या महाकाव्यांतल्यान घडटा. मनशाचें दुख्ख आऩी यातना हांचेविशीं दिसपी काकुळट व्हर्जिलान ह्या महाकाव्यांतल्यान भोव बरी मांडल्या. ईनिड काव्यांत सुर्वेक निमाणेमेरेन एक प्रकारचो भावार्थीपण भरला.

ह्या महाकाव्यांतल्यान इनीअस, एस्कनियस, डायडो, टॅटिनस, लॅव्हिनिया, एमाटा, टर्नस आदींची जीं व्यक्तिचित्रां चितारल्यांत तातूंत जितेपण दिसना, तर तीं अमूर्त प्रतिकां कशीं दिसतात.युरोपीय साहित्यांत ईनिडाक खाशेली सुवात प्राप्त जाल्या, तशेंच युरोपीय साहित्याचेर ईनिडाचो व्हड प्रमाणांत प्रभाव पडिल्लो दिसता. 1952 वर्सा सेसिल डे ल्यूइस हाणें ईनिडचो इंग्लीश भाशेंतल्यान पद्यांत अणकार केला. 1956 वर्सा विल्यम फ्रान्सिस जॅकसन हाणें गद्यांत अणकार केला.