उत्तररामचरित

भवभूती हाणें हरयल्लें एक संस्कृत नाटक. हें नाटक अंकांत आसा आनी तातूंत रामकथेचो निमाणो भाग रंगयला. रामान ध्येय, निश्ठा हांका लागून सीतेचो केल्लो त्याग, शंबूक हाका मारपाखातीर रामाचें पंचवटींत येवन, सीतेचो जीव दिवपाचो यत्न, भागीरथान तिचो जीव वाटावन उदकांत जाल्ल्या तिच्या दोन जुंवळ्या पुतांचो जल्मदिसा निमतान धर्मीक सांबाळ करून घेवप, फुडें बारा वर्सांनी पुतांच्या जल्मादिसा निमतान धर्मीक कार्य करपाखातीर सीतेचें रामाकडेन जाल्ली भेट, तिच्या खर उतरांनी तशेंच वळखीचे प्रसंग दोळ्यांमुखार येवन रामाचो शोक, सीतेच्या त्यागान रामाक जाल्लो पश्टाताप, रामान धाडिल्ल्या अश्वमेध घोड्याक राखपाक आयिल्ल्या चंद्रकेतूकडे लवाचें जाल्लें खर झूज, रामान आनी लवकुशाची भेट, वाल्मीकीन बरयल्ल्या नाटकाचो अयोध्येच्या प्रजेमुखार खेळ, निमाणें रामसीता एक जावप असो हे नाटक-कथेचो विस्तार आसा.

रामायणांतले कथेचेर हें नाटक बरयतना भवभूतीन जायते बदल केल्यात; हातूंत केल्ले हे बदल फकत नाटक सोपें जावंचें म्हूण न्हय, सीतेचो त्याग ते रामसीतेचें मेळप ही वाटचाल फकत काव्याक घुंवडावन नाटकाचो सुखांत सादचो म्हूण न्हय, तर सगळ्यो घडणुको एका सुत्रांत घालपाखातीर केल्यात. हे रचणुकेंत दरेक दुव्याक नाट्यप्रयोजन आसा. हातूंत रामाची वासंतीकडेन अचकीत भेट जाता, ह्या आनी तेन्नाच दवरिल्ल्या रामाच्या व्हड मनाचें दर्शन घडटा.

फउडल्या प्रसंगांत सगळ्या व्हड मनशांक वाल्मिकीच्या आश्रमांत एकठांय हाडल्यांत.हाचेवरवीं रामाविशीं आशिल्लें तांचे मत उक्तावचेखातीर ही येवजण आंखल्या हें स्पश्ट जाता.फुडें लवकुश मेळटात तें दाखयलां. उपरांतच्या प्रसंगांत देव आनी हेर पळोवप्यांच्या वांगडा अयोध्याचे प्रजेकूय गंगा न्हंयचे देगेर घाल्ल्या व्हड माटवांत आपोवन अप्सारांकडल्यान वाल्मिकीन रामकथेचेर रचिल्लें गर्भनाटक दाखयलां. ह्या प्रयोगावरवीं कल्पक रचनेचो खेळ दोळ्यांमुखार उबो रावता.

नाटकांतल्या कथानकाची सुंदर तरेन केल्ली मांडावळ आनी काव्यमय वातावरणाची निर्माणी हांकांलागून हें नाटक जैतिवंत थारलां. पयल्या अंकांत चित्रदर्शनाच्या निमतान रामसीतेच्या मोगाचें दर्शन जाता. तशेंच फुडें जात्या विरहाची पयलींच सुलूस लागता. दुसऱ्या आनी तिसऱ्या अंकांत बार व्रसां उलगल्याचें सैम, मोर आदींच्या वर्णानांतल्यान कळटा. तशेंच दंडकारण्यात दिसपी सैमाचें भयांकृत रूप, लव आनी चंद्रकेतुच्या झगड्यांतले वीरभाव,आश्रमांतल्या भुरग्यांची (लव कुश) निरागस मस्ती हीं वर्णनां. तेचपरी अश्य जाल्ली सीता आनी राम, लव आनी चंद्रकेतु, कुश, लव आनी राम हांचे मदले नाटकी भाव हांणी उत्तर रामचरित्राची कलात्मकता चड खोल केल्या. भावनांची बारीकसाण विस्कटावन दाखोवपाचें काम भवभूतीन बरेतेरन केलां. रामाच्या खर दुख्खाचें वर्णन करतना भवभूतीचे भाशेची तांक दिश्टी पडटा.

राम आनी सीतेचो एकमेकांवेलो मोग अक्षय आसा हें दाखोवंक तिसऱ्या अंकांत तीं दोगांय मेळटात अशी येवजण आंखल्या. तशेंच लोकांचो एकमतान आदर करपी रामाक राजा हो प्रजेचो खेळ करपी न्हय, जाल्यार एक खर आनी नि:पक्षपाती न्यायाधीश आसता हाची जाणविकाय जनकाचो राग आनी लवाच्या उपहासान जाता. ह्या नाटकांत मोगाच्या आदर्शावांगडा घोव बायलेची अमर्याद प्रेमनिश्ठा, कर्तव्याक पाळो दिवप होच मुखेल आशय आसा.

भवभूतीच्या वर्णानांतल्यान वस्तू वा भाव हांचे बेस बरें वर्णन मेळटा. ताणें व्यक्तीदर्शनापरस रसदर्शनाचेर चड भर दिला. कांय टिकाकारांच्या मतान ह्या नाटकांत उलयल्ले भशेपरस देखावी भाशा चड आसा. तरीय पूण रामकथेक नव्या अर्थाचो साज चडोवन भवभूतीन जें नाट्यकाव्य बरयलां, ताका खूब नामना मेळ्ळ्या.