उदयपूर

आदल्या उदयपूर संस्थानाची राजधानी आनी सद्याच्या राजस्थान राज्यांतल्या उदयपूर जिल्ह्याचें मुखेल ठिकाण. हें शार अहमदाबाद-हिंमतनगर-उदयपूर रेल्वेमार्गान अहमदाबाद सावन 297 किमी. अंतराचेर आसा. तेचपरी जयपूरसावन नैर्ऋत्य दिकेक रस्त्यान 336 चौ. किमी. अतंराचेर आसा. लोकसंख्या: 2,32,588 (1981). आवांठ 59.21 चौ. किमी.समुद्रथरासावन उदयपूर 762 मी. उंचायेचेर आसा. हांगाची हवा समशीतोश्ण आनी भलायकेक बरी. 1567 त तेन्ना अकबर बादशहान तिसरे फावट चित्तोडचेर चाल केली, तेन्ना महाराजा उदयसिंह हाणें चित्तोड सोडलें आनी चित्तोडचे अस्तंतेक साठ मैलांचेर अरवली पर्वतीचे मदीं पिचोला तळ्याचो देगेर आपलें नगर वसयलें. ताच्या नांवावेल्यानूच ह्या शाराक ‘उदेपूर’ वा ‘उदयपूर’ अशें नांव पडलें.

सतराव्या शेकड्यांत अमरसिंह, संग्रामसिंह आदी राजपुतांनी उदयपूरचे उदरगतींत भर घआली. अठराव्या शेंकड्यांत शिंदे, होळकर, पेशवे हांचे मदीं वेगवेगल्या कारणांक लागून झुजां जातालीं. 1817 वर्सा जेन्ना पेंढऱ्यांचें झूज सुरू जालें तेन्ना भीमसिंहान आपल्या वाठाराची राखण करचेपासत ब्रिटिशांचें मांडलिकत्व मान्य केलें. 1930 वर्सा, भूपालसिंह हो निमणो राजा उदयपूर संस्थानाचे सत्तेर आयलो. तेन्ना ताका ल कर्नल हो हुद्दो आशिल्लो. फुडें राजस्थान राज्यांतल्या हेर संस्थानांच्या विलीनीकरणावेळार उदयपूर संस्थानाचेंय विलीनीकरण जालें. ताचेउपरांत राजस्थान संघाची थापणूक जाली आनी 18 एप्रिल 1948 दिसा पंडीत नेहरू कडल्यान ताचें उक्तावण जालें. ह्या वेळार भूपालसिंग हो राजमुखेली आशिल्लो.

उदयपूर शार हें एक वेपारी केंद्र जावन आसा. हांगा हातमागावेले कपडे, ‘बांदणी’ हो साडयेचो प्रकार, कपड्यावेलें भरतकाम, भांगराच्यो आनी चंदीच्यो वस्ती, हस्तीदंती वस्तू, नश्रीकाम, हत्यारां, मूर्ती, कपडे, लांकडी खेळणू आदीचे तरेकवार उद्येग चलतात. चिकण मातयेचे कारखाने आनी सुती लुगटाच्यो गिरणीय ह्या शारांत आसात. नामनेचें उदयपूर विद्यापीठ ह्या शारांत आसा.

गांवाचे अस्तंतेक आशिल्लें नामनेचें पिचोला तळें चवदाव्या शतमानांत वंजारा लमाणान बांदलें अशें म्हण्टात. ताचो आवांठ 10.36 चौ. किमी. आसून तो सज्जनगढ दोंगुल्लेच्या मुळसाकडेन आशिल्ल्या उत्तरेकडल्या फत्तेसिंह तळ्याक कालव्यान जोडला. तळ्या भोंवतणी डांबरी रस्तो आसून तळ्यांत नौकाविहार करपाची वेवस्था आसा. पिचोला तळ्यांत दोन ल्हान जुंवे आसून तांचेर राजप्रसाद उबे आसात. दक्षिणेक जगंदीर राजवाडो आसून उत्तरेक जगनिवास राजवाडो आसा. ह्या राजवाड्यांतलें बागकाम आनी कलाकुसर ओडलायणें आसून सद्या ताचें रुपांतर हॉटेलांत केलां. पिचोला तळें सोडून उदयपूर शारांत स्वरुपसागर, रंगसागर हीं तळीं आसून तीं एकमेकांक जोडिल्ल्यान ह्या शाराक ‘राजस्थानचें व्हेनीस’ अशें म्हण्टात. धव्योफुल्ल इमारती आशिल्ल्यान ह्या शाराक ‘धवें नगर’ अशेंय म्हण्टात.

हांगाची ‘सहेलियों की बारी’ ही बाग आनी थंयचें वातावरण पळोवपासारकें आसा. हांगाच्या सज्जननिवास वा गुलाबबागेंत वस्तुसंगर्हालय, जनावरांचें संग्रहालय आनी ग्रंथसंग्रहालय आसा.उदयसिंहान बांदिल्ल्या महालाच्याजाग्यार महाराणा प्रतापसिंहाचो व्हड पुतळो आसा. तशेंच ह्या शारांतलें जगन्नाथाचें देवूळ, 23 किमी. चेर आशिल्लें एकलिंगजीचें देवूळ आनी 27 किमी. चेर आशिल्लें नाथव्दाराचें श्रीकृष्ण देवूळ हीं देवळां पळोवपासारकीं आसात.

From City palace
City palace
Water tower
Lake Pichola
Jagmandir palace
Jagdish temple
Women's garden
Lake Fateh Sagar