एकनाथी भागवत

महाराष्ट्रांतलो एक व्हड म्हापुरूस संत एकनाथ (सुमार, १५३३-१५९९) हाणें भागवत पुराणाच्या एकादशस्कंधाचेर जी मराठी भाशेंत होवयेंत गुंथून टिका बरयली, तिका ‘एकनाथी भागवत’ म्हूण नामना मेळ्ळी. संत एकनाथाच्या साहित्यांतली ही एक सगळ्यांत व्हडली रचना आसा. ह्या ग्रंथाची रचणूक १५७० ते १५७३ ह्या काळांत जाली. ह्या ग्रंथांतल्या वट्ट होंवयांचो आंकडो सुमार १८,८०० आसून तातूंत पुराय अध्याय ३१ आसात. आपलो गुरू जनार्दन स्वामी आनी साक्षात् दत्तात्रयाच्या फाटबळाक लागून हो ग्रंथ आपूण बरोवंक पावलो, अशें एकनाथान म्हळां.

संत एकनाथान ह्या ग्रंथाचे पयले पांच अध्याय पैठणांत बरयले. एकनाथाच्या एका भक्तान हे अध्याय काशीक व्हेले. भागवत ग्रंथाचें हें प्राकृत रूप पळोवन काशीच्या कर्मठ आनी सनातनी ब्राह्मणांक संताप आयलो. तांणी तेसंबंदान जाप विचारपाखातीर संत एकनाथाक आपोवणें धाडलें. संत एकनाथ भिनासतना जाप दिवपाखातीर गेलोच, त्याच वांगडा ताणें ग्रंथाचे उरिल्ले २६ अध्याय बरयले आनी विव्दानामुखार दवरले. काशीच्या मणिकर्णिका घाटाचेर ताणें हो ग्रंथ बरोवन पुराय केला. जेन्ना काशीच्या पंडीतांक ग्रंथाचें म्हत्व पटलें तेन्ना तांणी व्हड मनान ह्या ग्रंथाची मिरवणूक काडली. संत एकनाथ हो वारकरी संप्रदायांतलो विठ्ठलाचो भक्त आसलो.वारकरी संप्रदाय म्हळ्यारच अभ्यास केलो. फक्त कवित्व बरोवचेपरस, भागवत धर्माच्यो परंपरा, वारकरी संप्रदाय म्हळ्यारच अभ्यास केलो. फक्त कवित्व बरोवचेपरस, भागवत धर्माच्यो परंपरा,ग्रंथाक धर्मग्रंथाचें रूप मेळ्ळां. भक्तीच्या योगान परमार्थ मेळोवपाचो सोंपो मार्ग प्रापंचिकामुखार दवरप, हो ह्या ग्रंथाचो मुखेल हेत आसलो. संत एकनाथ भागवत धर्माचें सार फुडल्या उतरांनी सांगता:

मनें करावें हरीचें ध्यान। श्रवणें करावें कीर्तिश्रवण।

जिव्हेनें करावें नामस्मरण। हरिकीर्तन अहर्निशीं।।

करीं करावें हरिपूजन। चरणीं देवालयगमन।

घ्राणीं तुलसी आमोदग्रहण। जिहीं हरिचरण पूजिले।।

वाढतेनि सदभावें जाण। चढतेनि प्रेम पूर्ण।

अखंड ज्यासी श्रीकृष्णभजन। त्यासी भवबंधन असेना।।

भागवत धर्माचिये स्थिती। बाळीं, भोळीं, भवाजच्ध तरती।

सुखोपायें ब्रह्मप्राप्ति। होय निश्चित सकाळिकां।।

संत एकनाथान ज्ञानेश्वराच्यो कितल्योश्योच कल्पना, दिश्टावे, विचार आनी विशय ताणें सोप्या उतरांनी सांगला. सामान्यांतलो सामान्य मनीस आपलो करपाची तांक ताच्या उतरांनी आसा.

संत एकनाथाच्या भागवत धर्माचो आपरोस असो आसा: कलियुगांत राजा लोकांनी अधर्म वाडीक लायलो. धर्म आनी नीत तांणी सगळ्यांनी सोडून दिली. प्रजा नागवली. हो अनर्थ भगवंताच्यान पळोवं नज जालो. म्हूण धर्माची राखण करपाक, ह्या यूगांत ताणें विठ्ठलाच्या रूपान जल्म घेतलो.

भगवंताच्या अवताराच्या योगान जजो धर्म तरतरून वयर आयलो, तो यज्ञिकांचो धर्म नासून ‘भागवतधर्म’ जावन आसा. भगवंतान आपल्या विंगडविंगड भक्तांक ह्या धर्माचो सोपे रितीन उपदेश केलो. ह्या धर्मांत संकश्टांत पडपाचो धोको ना. भोळो-बाबडो भक्त संकश्टांतल्यान तरताच, पूण तेचपरी ब्रह्मप्रापतीय मेळ्यता. भक्ती करपी भक्त सगळीं कर्मां अहेतूक करीत आसता. स्वधर्माचें आचरण करप, हें परमेश्वराचें शुध्द भजन जावन आसा. ह्या भजनान परमेश्वर प्रसन्न जाता. निश्काम कर्मयोगान समेस्तांभितर समानता आनी भगवदभाव जागरूक जातकच ऊंच-उणाक हो भेद उरना.

वयले वृत्तींत भक्त पुराय तरेन विरगळ्ळो म्हण्टकच ताका ‘जनी जनार्दना’ चो अणभव येता. हो प्रत्यय सगळ्या उपनिषदांचें सार जावन आसा. गिन्यान हें ह्या प्रत्ययापरस वेगळी गजाल न्हय. हे अवस्थेंत नामरूपातींत सतत्त्वाकडेन भक्त एकरूप जाता. गिन्यानी भक्त स्वताच्या उध्दारान संतुश्ट जायना. गरीब दुबळ्यांचो उध्दार केलेबगर तांचे काम पुराय जायना, लौकीक कर्मां करूनय तो कर्मबंधनांत बांदून उरना. प्रपंच करूनय तो प्रपंचातीत आसता, म्हळ्यार ताचो प्रपंच परमार्थरूप आसता.

मरदेह हो परम पावन जावन आसा. ताचो उपेग विषयसुखाखतीर करपाक जायना, तर परमार्र् साधनेखातीर करपाक जाय. भागवतधर्मान स्वधर्म आनी स्वकर्म हांचो एकवट सादला, देखून भागवत धर्माचे संत, आश्रमधर्माचें पालन करतात. ते कर्म करतात, पूण ते कर्मठ न्हय. ते कर्मा आसतात. ते स्वधर्मकर्मांतच ब्रह्मप्रतीतीचो अणभव घेतात.