कार्नीवाल

कार्नीवाल

कार्नीवाल, कार्नेवाल, कार्नावाल, कार्नोवाल हीं कार्नीवाल दबाज्याचीं वेगवेगळीं नांवां. सादारणपणान ‘कार्नीवाल’ हेंच नांव वापरतात आनी लॅटीन भाशेंत ताचो अर्थ कार्नीवाला उपरांत मांसाहार सोडप, असो जाता. म्हळ्यारूच किरिस्तांवांचो ४० दिसांचो उपास-काळ ‘लेंट’ येवचेपयलीं मजा करप. उपासाचो म्हयनो येवंचे पयलीं खोस परगटावप आनी मनीसपणाचें लक्षण दाखोवपाची थोड्या भोव प्रमाणांत तयारी करप. उपासाचो म्ह्यनो येंवचे पयलीं मांस, लोणी, चीज, दूद, तांती, चरबी, बेकन ह्यो वस्तून घरांत हाडप बंद करप. ते खातीर ‘ॲश वेनस्डे’ (‘लेंट’ मोसमाचो पयलो दीस) येवचे पयलींच घरांत सांठ्याल्लें उंची अन्न खातात. कार्नीवालाच्या वेळार खोस मनोवन ऊंची अन्न आनी वस्ती लोकांक वाटून सोंपयतात.

जाणकाराचे मत

नव्या कार्नीवालाचें मूळ, एकसारकेपण १४ व्या शेंकड्याचे कार्नीवालाचे परंपरेंत रिगिल्ले आसा. कार्नीवालचे उत्पत्तीविशींचो निश्र्चित इतिहासीक पुरावो मेळना. नव्या वर्साचे सुरवातीक आनी सृश्टीचे सोबायेन शिंरगारिल्ल्या सैमाक येवकार दिवपाखातीर मनोवपांत येवपी एका मूळ पूर्विल्ल्या सणा-परबेंतसून कार्नीवालाचो जल्म जाला आसूंये, अशें कांय जाणकारांचे मत आसा.

कार्नीवाल दबाज्याचो पयलो दीस राष्ट्रा-राश्ट्राप्रमाण थंयचे थळाचे परंपरेक अनुसरून थारायल्लो आसता. म्हुनीच (बॅव्हेरिया) हांगाचो कार्नीवाल एपीफनीच्या फेस्तादिसासावन म्हळ्यार ६ जानेवारी सावन सुरू जाता. कोलोन हांगाचो कार्नीवाल ११ नोव्हेंबराक सकाळच्या ११.११वरांचेर (इकरावो म्ह्यनो, दीस, वर आनी मिनिट) सुरू जाता. अमेरिकेंत ‘न्यू ऑर्लीयन्स’ शारांत कार्नीवालाची परब व्हडाअ दबाज्यान मनयतात. थंयचो कार्नीवाल ‘बारावे राती’ (जानेवारी ६) सावन सुरू जाता आनी ‘इरोव च्यूसडे’च्या धा दिसा पयलीं म्हळ्यार ‘मार्दी ग्रा’ मोसमामेरेनचलता.

फ्रेंच भाशेंतलो ‘मार्दी ग्रा’ (‘इरोव च्यूसडे’ वा ‘फॅट च्यूसडे’) म्हळ्यार लेंट मोसम सुरू जावंचे पयलीं मांस खावपाचो निमाणो दीस. नातलां ते लेंट म्हणसर ‘मार्दी ग्रा’ काल उरता. ज्या वेळार शेतांत चड काम उरिल्लें नासता, खेड्यांनी वेपार- धंद्याचेंय काम कमी आसता, तोच वेळ भोंवडी करपाचो, फेस्त मनोवपाचो आसता. ह्या वेळार लोक आपले त्रास विसरून खोस मनोवपाचो, धूंद जावपाचो यत्न करतात. फ्रांसांत कार्नीवालाचो उत्सव ‘इरोव च्यूसडे’ सावन ‘मीकारेमी’ मेरेन म्हळ्यार लेंट मोसमाच्या तिसर्याो सप्तकांतल्या बिरेस्तारामेरेन मनयतात.

इटलींत कार्नीवालाक ‘कार्नावालारे’ अशें म्हण्टात. तो शब्द इटालीयन ‘आवालोर’ शब्दवयल्यान आयला. म्हळ्यार वर्साच्या त्या वेळार अती मांस भक्षण करप. ह्या फेस्ताक ‘कार्नालिया’ अशेंय ‘सॅटर्नालिया’ वयल्यान म्हण्टात. ‘सॅटर्नस’ हो शेतांचो देव, जाचें फेस्त दर वर्सा डिसेंबर म्हयन्यांत जाता. कार्नीवालाचो उत्सव रोमन लोक व्हडा दबाज्यान मनयताले. पर्यटकांचें ह्या वेळार चड प्रमाणांत येवप आसतालें. आदल्या काळांत रोमचो कार्नीवाल उत्सव सबंद संवसारांत नामनेक पाविल्लो. उपरांत कांय काळाखातीर सत्तेर आयिल्ल्या पोप आनी ताच्या वांगड्यांनी कांय बदल करून सामान्य मनशाखातीर करमणुकीच्यो कार्यावळी घडोवन हाड्ल्यो. अशें म्ह्ण्टात, की पूर्विल्ल्या काळांत रशियांतल्या जिल्ह्यांच्या वाठारांनी ‘मासलियानिस्टा’ (लोणयाची देवता – Butter Goddess) सोबीतपणान शिंगारताले. कार्नीवालाच्या दिसा देवतेक बर्फाचेर निसरून वचपी गाड्येर सगळयाक भोंवडायताले. शेतकामती खाशेलीं गीतां गायताले. सप्तकाच्या निमाण्या दिसा तिका लासताले आनी खोशयेचो इस्टर ते म्हणसर निरोप घेताले. कार्नीवालाच्या माध्यमावरवीं पारंपारीक लोककला, लोकगीतां आनी लोकनृत्यां हांची उदरगत जायत गेली.

गोंयचो कार्नीवाल: पोर्तुगेज राजवटींत सुरू जाल्लो कार्नीवाल गोंय सुटके उपरांत गोंयांत चालू उरलो. गोंयकार शिगम्यावांगडाच कार्नीवाल दबाज्यान मनोवंक लागले. सुटके उपरांतच्या गोंयांत कार्नीवाल म्हयनोभर मनयताले, त्या वेळार लोक एकामेकांचेर वचून फाटले दुस्मानपण आसल्यार, तें विसरून खोस मनयताले. नाचाच्यो आनी गायनाच्यो सर्ती आसताल्यो. पोरन्या आनी नव्या वाद्यांच्या संगीताच्या तालार लोक उर्बेन आनी उमेदीन कार्नीवाल मनयताले. तरेकवार रंगांनी भरील्ल्यो ‘कोकाती’ (रंगाच पिठो भरिल्ल्यो कागदाच्यो पुडयो) लोक एकामेकांचेर आनंदान मारताले. बाजारांत त्या वेळार मेळपी चॉकलेटी, पेपरमिंटाचोय जाण्ट्या- नेण्ट्यांचेर पावास पडटालो.

१९६७ सावन गोंयांत, सरकारी थरार पर्यटन खात्यान कार्नीवाल मनोवपाक सुरवात केली. गोंयचो कार्नीवाल फेब्रुवारी म्ह्यन्यांत येता. त्या वेळार पणजे पालिका बागेंत पयलीं किंग मोमोची मिरवणूक येता. ‘किंग मोमो’ फोगेट्यांच्या आवाजांत पणजे शारांत प्रवेश करता आनी आपल्या तीन दिसांच्या राज्याचो (कार्यावळीचो) जाहिरनामो वाचता. ह्या जाहीरनाम्यांत ‘खायात, पियात, मजा करात’ असो तीन दिसांखातीर संदेश आसता. ह्या तीन दिसांत वेगवेगळ्यो संस्कृतीक कार्यावळी, नाच आनी फॅन्सी ड्रेस सर्ती जातात. गोंयच्या विंगड-विंगड वाठारांतलीं पथकां, रोमटां मेळ सर्तींत वांटो घेतात. ‘किंग मोमो’ सगळ्या पथकांचे मुखेलपण करता. गरीब-गिरेस्त, सुशिक्षित-अशिक्षित, जात-पात धर्म विसरून सगळे लोक एकठांय जातात आनी तीन दीस कार्नीवालाची परब व्हडा दबाज्यान आनी खोशयेन मनयतात. गोंयचें खाशेलें आकर्शण ‘कार्नीवाल’ पळोवपाक कितलेशेच देशी-विदेशी भोंवडेकार गोंयांत येतात. कार्नीवालाचो आनंद समेस्त गोंयकारांक मेळचो, ह्या हेतान हालींच गोंयांत शिगमो-कार्नीवाल उत्सव समितीची थापणूक जाल्या. कार्नीवाल हो मुळांत अस्तंतेकडेन दबजो आशिल्ल्यान आनी त्या वेळार रस्त्यार जावपी नाचांची भारतीय संस्कृतायेक सोबना अशीं चल्या-चलयांची आंगमोडणी आनी भेस हांकां हरकत घेवपी लोकमत तयार जाल्ल्यान सरकारी पातळेवेल्यान जावपी कार्नीवाल १९८६ वर्सा सावन बंद जालो.