चिदंबरम्

ह्या क्षेत्रांत नटराज शिव कसो प्रगट जालो, ह्या संबंदान एक कथा प्रचलित आसा, ती अशीः

पूर्विल्ल्या काळांत तिल्लई (चिदंबरम्) हें वाममार्गी शाक्तांचे केंद्र आसलें. ह्या लोकांचे उपासनेंत जायत्या वायट गजालींची भरसण जाल्ली. ताका लागून ह्या वाठारांत अनाचार वाडिल्लो.अशा ह्या वायट चालीच्या शाक्तांसावन भौसाक राखपाक शिव थंय प्रगट जाली. शिवाक पळोवन वाममार्गी भिले नात, वयल्यान ते शिवाआड झुजपाक उबे - चिदंबरम् कुरुप मोटवो मनीस अग्नीकुंडांतल्यान भायर काडली. ते तीगूय जाण फाटीर नाचली. हें सगळे पळोवन शाक्त भिले आनी शिवाक शरण गेले.

त्या जाग्यार शिव येवचेपयलों सावन पार्वती थंय रावताली. शिवाचे थंय येवपतिका आवडलें ना. तिणे शिवाक आपल्या वांगडा नाचाची सर्त लावपाचे आव्हान दिलें आनी हे नाचाचे सतींत हरल्यार हो जागो सोडून वचचो पडटलो, अशी अट घाली. शिव ही अट मान्य करून पार्वतीवांगडा नाच करपाक लागली. नाच करता आसतना शिवान विंगड विंगड र्मुद्रा दाखयल्यो, ज्यो पार्वतीक बायल आशिल्ल्यान करून दाखोवप जमलेंना.

व्याघ्रपद आनी पतंजली नांवाचे दोन शिवभक्त ह्या वाठारांत कथा चलता. पूर्विल्ल्या काळांत बौध्द लोकांनी ह्या क्षेत्राचेर आपलो ताबो चोळ राजा परांतक (पयलो इ.स. ९०७ ते ९५३) हाणे हांगाचे नटराजमंदिर बांदिल्ले, हें थंय आशिल्ल्या फातरापटधावेल्यान समजता, फग्र्युसन ह्या वास्तुशास्त्रज्ञाच्या मतान हें देवूळ मूळ रुपांत धाव्या पेटले तेन्ना ह्या क्षेत्राक म्हत्व आयले. हैदरअलीन हांगाच्या देवळाच्या आवारांतूच सैन्य दवरिल्ले.

सर आयरकूटान १७८१ त ह्या देवळाचेर घुरी चिदंबरम् हांगाच्या शिवमंदिरान सुमार १६ हेक्टराचो वाठार व्यापला. देवळाच्या कोटाभोंवतणी १८ मी. रुंदायेचो रस्तो आसा.

देवळाच्या आवारांत चित्सभा, कनकसभा, नृत्यसभा, देवसभा आनी राजसभा अशा नांवांचीं पांच व्हड भवनां आसात. चित्सभा हें मुखेल देवूळ आसून, तातुंतूच आकाशमय शिवलिंगाची पूजा करतात.

ह्या देवळाचे पाखें नटराजमूर्त आसा. पार्वतीचें गर्वहरण करतना शिवान नाचाची जी अवस्था घेतिल्ली, त्या नाचाचे अवस्थेत ही मूर्त थंय कोरांतल्या. हे नटराजमूर्तीच्या पांख्याचेर भांगराचे पत्रे आसात. हे मूर्ती भाँवतणी आशिल्ल्या जाग्यांत नकसूद शिल्पकाम केल्ले ५६ पाशाणी खांबे आसात. मुखेल देवळाचे एके कुशीक देवसभा हें लहानशे देवूळ आसा. हांगा देवाच्यो उत्सव-परबो मनयतात. राजसभा ही भव्य वास्तू शिवगंगा तळ्याचे देगेर आसा. हिची लांबाय १०४ मी. आसून रुंदाय ५८ मी. आसा. राजसभेक १,००० पाशाणी खांबे आसात. ह्या जाग्यार वसाँतल्यान दोन फावट नटराजाची मूर्त हाडून बसयतात आनी तिका महाभिषेक करतात.

ह्या शिव देवस्थानाच्या चारूय दिकांक चारुय महाद्वारांचेर मूर्तिशिल्पान भरिल्ली अशीं चार ऊंच गोपुरां आसात.

अस्तंतेवटेनच्या गोपुरांचेर भरतनाट्यांतल्यो १०८ मुद्रा दाखोवपी सुंदर मुर्ती आसात. गोपुरांचेरूच न्हय तर पुराय देवळाच्या वण्टीचेर विंगड विंगड नाचाचे प्रकार आनी पुराणिक आख्यानां हेविशींचे शिल्पकाम केल्लें आसा. चिंदबरम्चें शिवगंगा तळे ४६ मी. लांब आनी ३१ मी. रुंद आसा. हें सोपणां आसात. चिंदबरमांत गणेश, विष्णू, अम्मन (पार्वती) आनी सुब्रह्मण्य हांचीय देवळां आसात.

चिपळयो-चिबूड़ (चिबड) आकाशलिंग आसा, असो समज आसा. ह्या देवळाचो पुजारी गर्भकुडींत वण्टीमुखार हुमकळायिल्लो पड्डी मुखावेली जात्रा भरता. भारतांतले तशेंच श्रीलंकेंतले हजारांनी लोक त्यावेळार हाजीर रावतात. हे जात्रेक येवपी लोकांक रावपाक हांगा जायते मठ आनी धर्मशाळा आसात.

- की. वि. सं. मं.