दैववाद

दैववाद म्हळ्यार देवदेवता वा दैवी शक्तींनी मनशाच्या जल्मा वेळारूच ताच्या जल्मासावन मरणामेरेनचें भविश्य थरयल्लें आसता, अशें मानपाची वृत्ती. नवग्रह, नखेत्रां, राशी, राशीस्वामी हांकांय दिव्य शक्तीन संपन्न अशो देवता मानतात. ह्या देवतांची बळीश्ट शक्त म्हळ्यार दैव. संवसारातल्यो सगळ्यो घडामोडां ही दैवी शक्त नियंत्रीत करता अशें दाववादी लोक मानतात. नैतिक वा बुध्दीगम्य वेवस्थेंतल्यान आनी कार्यकारण नेमांवरवीं भोंवतणच्या घडणुकांचें नियंत्रण जाता, अशें तें मानिनात.

जेन्ना सगळ्यांत व्हड अशें मनशांचें यत्न निर्फळ थरतात, अकस्मात मरण येवप वा एकाद्री विलक्षण घडणुक अनपेक्षीत पणान घडटा तेन्ना दैववादी मनशांचो दैवावयलो भावार्थ आनिकूय घट जाता. खासकरून मनशाचो जल्म, लग्न, भलायकी, मरण आदी घडणुको दैवाक लागुनूच घडटात अशें मानतात. हे दैवच मनशाक प्रगती वा अधोगतीकडेन व्हरता. खंयच्याय शाराचें, समाजाचें वा राश्ट्राचें भविश्य दैवान निश्चित केल्लें आसता. जें जावपाचें आसता अशें दैवान थरयल्लें आसा, तें जातलेंच आनी जें जावंचें न्हय अशें थरयल्लें आसा, ते केन्नाच जावंचें ना; तशेंच खेळ, झुंज वा हेर मळांवयलें येसअपेस हें दैवाधीन आसता, अशें समज आसतात. मनशांच्य़ा जल्मावेळारूच ब्रम्हदेवांन ताचें भविश्य ताच्या कपलाचेर बरयल्लें आसता. हिंदू धर्माप्रमाणूच संवसारातल्या हेर धर्मांनी संस्कृतायांनी खंयच्यानाखंयच्या रूपांत दैववादाक सुवात आसा. दैवबलवत्तर आसा, ह्या अर्थाच्यो म्हणी चडश्या भाशांनी सांपडटात. सादारणपणान दादल्यांपरस बायलांमदीं दैववादी प्रवृत्ती चड दिश्टी पडटा. दैववादावयल्या ह्या विस्वासाक लागुनूच पयलींच्या काळांत राजा लोकांच्या दरबारांत राजज्योतिशी आसतालें.

दैवान पयलींच थरयल्ल्यो भविश्यातल्यो घडणुको प्रत्यक्ष घडून येवंचे पयलींच जाणून घेवपाचें कांय मार्ग आसात, अशें मानप ही दैववादी लोकांची एक म्हत्वाची प्रवृत्ती. हें प्रवृत्तीतल्यानूच भविश्य सांगपी शकून विद्या, फलज्योतिश, शरीरलक्षणविद्या, हस्तसामुद्री हीं शास्त्रां तयार जालीं. जल्मावेळावयलीं ग्रहस्थिती उपरांत वेळोवेळ ग्रहांची स्थित्यतरां, ग्रहयोग, गिराणाउल्कापात, धुमकेतू हांकां भविश्यसूचक अशें मानतात. दोळ्यांच्यो पापण्यो, हात, मांडयो आनी कुडीचें हेर अवयव पिटपीटप हें शुभ-अशुभाचें सुचक आसा अशें मानतात. कसल्याय कामाक वतना विधवा, सवायशिणी, बोडको मनीस, शिंदळकी करपी मुखार येवप हें सुचक अशें मानतात. शिंकप, खोरजप, माजर आडवें येवप, पाल चुकचुकप वा आंगार पडप, घुघूम, सुणें रडप, कावळो आंगार बसप वा आड्डप हे शकून शुभाशूभ सूचक अशें मानतात.

हाताच्या तळव्यार आशिल्ल्यो ओळी आनी उंचवटे हांच्या स्वरूपावयल्यान तशेंच कपल, नाक, ओंठ, खाडकी, कान, नाखटां, पापण्यो, भुंवयो, कानावयलें केंस हांचे रचणुकेवयल्यान वा कुडीच्या लक्षणांवयल्यान भविश्य सांगतात. कुडींवयलीं पद्म, शंख, चक्र आदी चिन्नां सूचक मानतात. तिथी, वार, म्हयने, हांचेवयल्यान काडिल्ले म्हूर्त भविश्याचे नदरेन म्हत्वाचें मानतात. कांय खाशेल्या आंकड्यांक शुभ वा अशुभ अशें म्हण्टात. फाशें, घुलो, कौल, दिव्य नदर, संमोहन विद्या, प्लँचेट हांचोय भविश्य जाणून घेवपाखातीर उपेग करतात. जल्मपत्रिका, स्फटिक वा खाशेल्यो कंवळ्यो हातूंत पळोवनूय भविश्य सांगतात.

घडपाआदींच कळिल्लें भविश्य प्रतिकूल दिसता आसत जाल्यार तें अनुकूल करून घेवपाची इत्सा बाळगप, ही दैववादी लोकांची आनीक एक प्रवृत्ती. दैवान भविश्याची आंखणी केल्ली आसता, तरी तातूंत अनुकूल वा प्रतिकूल गजाली मनशाच्या करण्यांक लागुनूच भरतात वा दैवाचो संकेत बदलता, अशें कांय जाण मानतात. ग्रहदेवतांची आराधना, पुजा, साधना, तपश्चर्या, मंत्रतंत्र, जादू, धर्मीक कृत्यां, तावज, आंगवण, मुदयेंतले खाशेले खडे, गिऱ्यांचीं रत्नां हांचेवरवीं भविश्य अनुकूल करून घेवपाचे यत्न करतात. जांचो दैवाच्या अपरिवर्तनीय स्वरूपाचेर पक्को विस्वास आसता ते मनीस दैवाक लागुनूय उजो, हुंवार, धामींचे रोग, दुकळ वा वैयक्तिक जिवितांतलीं संकश्टां येतात अशें मानतात आनी तांचो प्रतिकार करिनासतना निश्क्रीय रावतात. तांच्या मतान देवाकूय दैवाची आज्ञा मोडप शक्य ना, तेन्ना मनशान बदलपाचो यत्न करप व्यर्थ आसा.

हिंदू धर्माच्या तत्वगिन्यानाप्रमाण, ज्या पूर्वकर्माक लागून हो जल्म प्राप्त जाता आनी जाका लागून ह्या जल्मांतल्यो बऱ्यो वा वायट घडणुको घडटात, तें पूर्वकर्म म्हळ्यार दैव. हाका 'कर्मवाद' अशें म्हण्टात. पूण हो कर्मवाद कार्यकारण नेमाचेर अधिष्ठित आशिल्ल्यान हिंदूंक दैववादी म्हणचेपरस कर्मवादी म्हणप चड समा जातलें. आतां तत्वगिन्यानाप्रमाण जरी हिंदू कर्मवादी म्हणप चड समा जातलें. आतां तत्वगिन्यानाप्रमाण जरी हिंदू कर्मवादी आसले, तरी वेव्हारांत तांचेमदीं कितल्याश्याच तरांनी दैववाद दिश्टी पडटा. घडपी सगळ्या घडणुकांच्या पांच कारणांमदलें दैव हें पांचवें कारण अशें गीतेंत म्हळां. महाभारताच्या अनुशासन पर्वांत यत्न हो जमनीसारको आनी दैव हें बिजांसारकें मानलां. महाभारताच्या अनुशासन पर्वांत यत्न हो जमनीसारको आनी दैव हें बिजांसारकें मानलां. कांय पिडा दैवाच्या प्रभावाक लागून जातात, अशें सुश्रुता, सारकिल्यांना वैजकी शास्त्रांत म्हळां. 'योगवसिष्ठ' ह्या ग्रंथात मात दैव हो फकत एक भास, अशें म्हळां. दुबळें मनीसूच दैवाचेर विस्वास दवरतात. दैवाचेर पातयेवपी मनीस उदकांत उडयल्ल्या मडक्याप्रमाण नश्ट जाता, हीं दैवविरोधी मतांय दिश्टी पडटात.

बौध्दांच्या खंयच्याय पंथांत मुळावें तत्व म्हणून दैवाक सुवात नाशिल्ली. बुध्दान व्यक्तीक मोक्षाखातीर यत्न करपाक सांगलां. ताका लागून दैव कल्पनेक ताच्या उपदेशांत सुवात ना. पूण कर्मवाद ह्या अर्थान बौध्द आनी जैनूय दैववाद मानतातूच. ह्या अर्थान शीख हें तर कट्टें दैववादी(कर्मवादी) अशें मानतात.

ग्रीकांनी 'मॉरॉस' ह्या नांवाची देवता कल्पिली. मनशाच्या जल्मावेळारूच ताचें भविश्य सांगपाचें काम मॉरॉस करता, अशी तांची धारणा आशिल्ली. खूब खेपें मॉरॉस शब्द 'मीरी' असो भोववचनी वापरून त्यो तीन देवता आशिल्ल्याचें मानतात. होमरच्या 'इलिअड' आनी 'ओडीसी' ह्या महाकाव्यांतूय दैवाचो प्रभाव सगळ्यांक दिसता. ग्रीक साहित्यातल्यान शोकांतिकांनी दैववैद खूब प्रमाणांन आसून तांतून मनीस म्हळ्यार दैवाच्या हातांतलें खेळणें अशें म्हळां. खूबदां झ्यूससारकें श्रेश्ठ देवूय दैवाधीन आशिल्ल्याचें मानलां.

मुसलमान लोक कट्टें दैववादी अशें मानलां. 'इस्लाम' शब्दाचो अर्थूच 'अल्लाक शरण वचप' असो आसा. कुराणांत दैववाद दिश्टी पडटाच. हें लोक किस्मत वा नशिबूच सगळ्यो गजालीं नियंत्रीत करता अशें मानतात. तांच्या कादीरी आनी जबरी अशें दोन पंथ आशिल्ले. पयल्या पंथातलें लोक मनशांच्या यत्नांक सुवात आसा अशें मानतालें जाल्यार दुसऱ्यां पंथातलें लोक देवाची इत्साच सगळें किंदें आसता, अशें मानतालें. सगळ्या अंधश्रध्दाळू लोकांप्रमाणूच केल्टिक लोकूय दैववादी आशिल्लें.

क्रिस्तांव धर्मांत दैववाद ना, अशें म्हण्टात आसलें, तरी तांची कांय चिन्नां दिश्टी पडटात. ज्यू लोकांचें हिब्रू भाशेंत सुर्वेक दैव ह्या अर्थाचो शब्दूच नाशिल्लो अशें म्हण्टात. पारशी धर्मांतूय सुर्वेक दैवाक सुवात नाशिल्ली. पूण उपरांत दैव हें पारशी धर्माचें एक म्हत्वाचें आंग जालें. बॅबिलोनियांत दैवाची स्वतंत्र देवता म्हणून मानवीकरण करूंक नाशिल्लें. थंयच्या लोकांच्या मतांप्रमाण एकदां थरयल्लें भविश्य वज्रलेप नाशिल्लें. तातूंत बदल जावंक शकतालो. थंयच्या आख्यायिकांनी देवांचें आनी मनशांचें भविश्य थरोवपी गुळ्यांची (tablets of fate) चर्चा आसून त्यो जाचेकडेन आसात, तो सगळ्यांचें नियंत्रण करता, अशें मानताले. ईजिप्तांत दैवाचें 'शाई' हे देवतेच्या रूपान मानविकरण केल्लें. सुर्वेक ती हानीकारक देवता अशें मानताले. पूण काळांतरांन ती उपकाराक आनी सोरपाच्या रूपांतलीं एक लोकप्रिय देवता अशें मानूंक लागले. चीनी भाशेंत दैवाक 'मिंग' म्हण्टात. चीनी लोक अपरिवर्तनीय दैवाचेर विस्वास प्रगटायतात आनी तरी ताचेपसून निसरपाची शक्यताय उलोवन दाखयतात. मरण निश्चीत आसा अशें मानून शरणागतीचें भावनेन ते मरणाची ख्यास्त मानून घेतात.

दैवानूच मरण थारायिल्ले आसा. भावनेन सैनीक जिवाचेर उदार जावन, निर्भयपणान झुजतात. तशेंच जिवातांत घडिल्ल्यो दुख्खाच्यो घडणुको ह्या दैवाक लागुनूच घडल्यो, अशें मानून समाधानी रावपाची प्रवृत्ती ह्या लोकांमदीं दिसता. पूण दैववादी मनीस यत्नाचें म्हत्व खबर नाशिल्ल्यान आळशी आनी निश्क्रीय जातात, हो दैववादाचो एक दुश्परिणाम. आर्विल्ल्या काळांत बुध्दीवादाचो वाडटो प्रभाव, विज्ञानिक प्रगती, कार्यकारण नेमांचें आकलन, मनशांच्या यत्नांवरवीं जिवीतातल्यो घडणुको नियंत्रीत करूं येतात, हो अणभव. हांकां लागून दैववादाचो प्रभाव उणो जायत चलला.