दोत्रिना क्रिस्ता

दोत्रिना क्रिस्ता हें फादर थॉमस स्टिफन्स हाणें बरयल्लें पुस्तक. .ह्या पुस्तकांत क्रिस्ती धर्माची मुळावी दोतोन आसपावल्या. हें पुस्तक 1622 ह्या वर्सा उजवाडाक आयलें.

गोंयांत क्रिस्ती भावार्थ

आमच्या गोंयात भावार्थ केन्ना परगट जालो ? दुसऱ्या उतरांनी क्रिस्ताक मानून घेवपाक केन्ना सुरू जालें? अशें विचार करतात तेन्ना जायते इतिहासकार आप आपल्या मता प्रमाणे जाप दितात. फादर कोज्म जुजे कोस्ता सांगता ते प्रमाणे गोंयात क्रिस्ती भावार्थ पयल्या शेकड्यांत पावलो हाचें कारण म्हळ्यार आगशे जुवारी न्हंयचे देगेक एक सिरीयन क्रॉस मेळ्ळा. हो खुरीस पयल्या शेकड्यातली खुणा. 1510 वर्सा पुर्तुगेजानी गोंय जिखलें. तेन्ना सावन तांणी भावार्थ दिवपाक सुरू केलो. तांचे बरोबर सुरवातेक सावन फ्रांसिसकान मिशिनारी आशिल्ले. ते आत्मीकतायेचें पसोण करपा खातीर तांचे बरोबर आसलें. तेन्नाच्या काळार असो समज आसलों “जो राजा राजवटकी चलयता, तो राजा आपलो धर्म प्रचार करतालो.” हेंच मनांत बाळगून क्रिस्ती धर्म प्रचार जालो अशें आमकां इतिहास सांगतां.कांय इतिहासकार अशेंय मानतात गोयांत सांत फ्रांसीस शावियर आयलो तेन्ना म्हळ्यार 1542 वर्सा क्रिस्ती भावार्थ सुरू जालो.ह्या भावार्था विशीं सांगपाक कारण आसा. “दोत्रिन क्रिस्ता” हे पुस्तक उजवाडा येवचे पयलीं कोंकणीतल्यान आनीकय पुस्तक आशिल्लें. जेन्ना सांत फ्रांसीस शावियर गोंयात पावलो तेन्ना ताणें दोतोन शिकवपाक सुरूवात केली. पयली पुर्तुगेज भाशेन दोतोन शिकोवपाक पुस्तक उजवाडाक हाडलें. तें म्हळ्यार “दोत्रिन क्रिस्तां” हे पुस्तक 1557 वर्सा छापलें. हाचे उपरांत हेंच पुस्तक गोंयकार कोंकणी उलोवपी विध्यार्थांनी कोंकणी भाशेन अणकारलें. सुमार 1556 ते 1561 ह्या वर्सां मदीं हाचो पुरावो लुईस फोअम हाची चीट दिता. ही चीट अ.दा सिल्वा रेगो हाणें पुर्तुगालाक 1952 वर्सा छापिल्ली मेळटा. (documentaro para a historia de paroada Portuguese no oriente, lisboa vol viii 1962, p. 415 ) हें पुस्तक कोंकणीतल्यान छापलें हाची खात्री आमी करून घेतली. ही जावन आसा. कोंकणी भाशेक एक खुशालकायेची गजाल. तेच बरोबर दुखाची खबर म्हळ्यार ह्या पुस्तकाची एक पासून प्रत हाताक सांपडना.

तिसरो धर्मप्रांतीक परिशद

गोंयांत धर्मप्रांतीक परिशद, 1583 वर्सा भरलो(third provincial council of goa). ह्या परिशदांत कांय म्हत्वाची गजाल जाली. ह्या परिशदांत अशें परगट केलें. “जी क्रिस्ती धर्माची मुळावी शिकवण आसा ती पुर्तुगेजींत तिचो संक्षेप करचो. हाचें कारण म्हळ्यार सगळें एकसारकेपणान जावचे खातीर. तशेंच हाचे फुडें ही मुळावीं सतां थळावी भाशेन अणकारपाची आनी दोतोन लोकांचे भाशेन तांकां शिकवची” हेंच मनांत बाळगून मुळावीं सतां अणकारपाचो वावर सुरू जालो, हातूंत कसलोच दुबाव ना.हाच्या उपरांत पयलो वावर जालो तो म्हळ्यार सगळी दोतोन पुर्तुगेज भाशेन संक्षेप करचो. ह्या वावरा उपरांत कोंकणीतल्यान अणकार जालो. जाणकारांच्या मतां प्रमाण हो अणकाराचो वावर 1585 ते 1552 वर्सा मदीं जालो. ह्या पुस्तकाचो वावर जालो खरो पूण पुस्तक रूपान येवंक ना. पयली ताची जायती तपासणी जाली. हो अणकार वावर सगळ्या कोंकणी मनशांक पावलो. ताची अशीं-तशीं बदल्पां जालीं. सुमार तीस वर्सां हो अणकार वावर तसोच उरलो. सगळ्या कोंकणी मनशांक ताचो भरपूर फायदो जालो. सगळीं कोंकणीतल्यान क्रिस्ती दोतोन शिकलीं. फादर थॉमस स्टिफन्स भायर पडल्या उपरांत 1622 वर्सा ही दोतोन पुस्तक रूपान छापून आयली.

दोत्रिना क्रिस्ता

दोत्रिना क्रिस्ता ह्या पुस्तकाचे मूळ नांव “Doutrina cristam em lingoa bramana canarim” कोंकणींत छापिल्लें पयलें पुस्तक अशें मानतात. ह्या पुस्तकाची लिपीं रोमीन आसा. रोमीन छापपाचें वेगळें कारण ना.तेन्ना छापखान्याचेर देवनागरी लीपी नासली.तशी आशिल्ली जायार तें पुस्तक देवनागरींत छापूंक कायच आडखळ आसची नासली. ह्या पुस्तकाक सगळीं मेळून 155 पानां आसात. वयर सांगलां ते भाशेन हें पुस्तक मूळ पुर्तुगेज भाशेन आशिल्ल्या “cartilha do padre mestre Inacio martins ” ह्या पुस्तकाचो अणकार आसा.हें पुस्तक चड व्हडा प्रमाणान छापूंक ना कारण त्या काळार कागदाचो उणाव आसलो. तशेच कागद हें तितलें बरें नासलें. ह्या कारणाक लागून पुस्तक छापलें खरें पूण थोड्या प्रमाणांत उजवाडा आयलें. चड करून इगर्जांनी आनी म्हत्वाच्या स्वातांचेर उपलब्द जालें. हे धर्मशिकवणेचो वापर सगळ्या जावंक लागलो.

फामाद आल्वारा (1681- 1686)

पुर्तुगेजांक एक भिरांत आसली ती म्हळ्यार आपली राजवटकी ना जयत म्हण. तांकां मना पासून दिसतालें की आपली भास आपले राजवटकेंत ते शिकले जाल्यार आमी कितें उलयतात आनी ते कितें उलयतात तें भेस बरें समजूंक येतलें. गोयांत समजुया तांची भास उलोवंक दिली जालार ते एका दिसा आमकां जाय तशे चलचे नात. वेळ येतलो आमका हांगाचे परतचें पडटलें. हेच विशी चिंता मनांत बाळगून भारताचो राजप्रतिनिधी कौन्द द आल्वर फ्रांसिस्को दे तावोरा हाणें 1684 वर्सा खर हुकूम परगट केलो:

• सगळ्यांनी पुर्तुगेंज भाशेन उलोवंचें आनी आपआपली आवय भास उलोवपाक वापरची न्हय.
• पाद्रिनी तशेच दोतोन शिकवप्यांनी दोतोन पुर्तुगेज भाशेन शिकोवंची.
• सगळ्यो जमाती पुर्तुगेज भाशेन चलोवच्यो.

हो हुकूम घालून पुर्तुगेज शिकूंक तीन वर्साचो वेळ दिलो . कोण आपणाक जाय ते भाशेन वागता ताका खर शिक्षा आसली. हाचे उपरांत जेन्ना आर्सेबिस्प लॉरेनसो दे सांता मारिया दे मेलो (1644-1750) आयलो तेन्ना होच हुकूम अदीक खर जालो.

आर्सेबिस्प आंतोन्यो तावेरा दे नेथवा ब्रुम सिल्वेराः (1750-1755)

आर्सेबिस्प आतोन्यो तावेरा दे नेथवा ब्रुम सिल्वेराः (1750-1755) ह्या आर्सेबिस्पान एक सोपेपण दिलें तें म्हळ्यार दोतोन कोकणीन शिकोकवची. जी दोतोन पुर्तुगेजीन आसा ती दर एक पाद्रीन अणकारची आनी पुस्तक रूपान काडून सगळ्यांक पावती करची. फिर्गजकांरा लागीं हें अणकार पुस्तक दिवचें. ताणी मागीर आपल्या चाकरांक दोतोन शिकोवची. अश्या वेळार सगळ्या पाद्रीनी अणकाराचो वावर केलो तातूंत मात पासून दुबाव ना. ह्याच काळांत वेगवेगळे तरेन केल्ले अणकार नदरेक पडटात.

जेजुइत पाद्रींक बंदी: (1759)

जेन्ना पुर्तुगलाचो द जुजे पयलो राजा आसलो तेन्ना द मार्कुवीस दे पँपाल मुखेल मंत्री आसलो. ह्या मुखेल मंत्र्यान एक खर हुकूम भायर घालो. सगळे जेजुइत पाद्री जे पुर्तुजलाक आनी पुर्तुगेजाच्या राज्यानी आसात तांकां भायर घातले. तांकां भायर घातले तेन्ना तांचें सगळें आशिल्लें नाशिल्लें आपल्या ताब्यात घेतलें. पुस्तकां पासून, अश्या वेळार पुस्तकां खंय पावलीं वा कितें जालें हाची आमकां खबर मेळना.आमी जाणात 1622 वर्सा दोत्रीन क्रिस्ता हें पुस्तक छापून आयिल्लें. तें पुस्तक चड काळ तगचें ना, अशें आमी आदीं फुडेंच उल्लेख केल्लो आसा, कारण कागद उण्या दरज्याचें आसलें. तशे आमी पळोवंक गेल्यार उणीच शंबर वर्सां जाल्लीं.आनीक वायट गजाल म्हळ्यार हाचें फुडें आर्सेबिस्प आयले तांणी कोकणी दोतोनीक म्हत्व दिलें ना. एके भाशेन आमच्यान म्हणपाक जाता, कोकणीचेर चेपण पडट रावलें. कोकणी दोतोनीची काळ परतून उदेलो.1820 वर्सा मानेल दा क्रुज हाणें मुंबय शारांत आनी 1860 वर्सा मिंगेल विन्सेंत दे आब्रेव हाणें कोकणी दोतोन जी लोक तोंड पाठ जाणा आसलो ती पुस्तकाच्या रूपान छापली. ह्या पुस्तकां उपरांत आनीकूय जायतीं पुस्तकां छापून आयलीं. एक मुखेल वस्त म्हळ्यार खंयच्याय पुस्तकांत थिमॉस स्टिफन्साचें नांव मेळना.आमी जाणात 1622 वर्सा ते 1820 वर्सा ह्या काळामदलो काळ पळयलो जाल्यार उणेच दोनशीं वर्सां जातात. आदीं मदीं आनीक वेगवेगळे आणकार नदरेक जळकळे पूण तांची प्रत सोदल्यार पासून मेलना.कांय प्रत फादर कायतान द क्रुज हांच्या research into the Konkani catechism ह्या पुस्तकांत उल्लेक केल्लो मेळटा.

बदळणी आनी विद्रुपां

फादर थॉमस स्टिफन हांचे प्रकरण पाचवें साल्वॉ रेजिना आतां आमी नमान राणीये ह्या नावांन वापर करतात. हें साल्वॉ रेजीना स्टिफन्सान, शेरण येतवं तुका राणये अशे भाशेन अणकार केल्लें. काळा प्रमाण नवीं पुस्तकां आयलीं तेन्ना जायतीं बदल्पां आनी विद्रुपां जाल्लीं पळोवंक मेळटात. फादर कायतान आपल्याक पुस्तकांत अशे भशेन नोंद करतात.

• XARNAETAM (शारनायतां) हें उतर शेरण येतांव तुका राणिये ह्या उतराच्या बदलाक आयलें. पुस्तक बरोवपी: फादर ए. एल .आय. दे रोजा. पुस्तकाचें नांव :क्रिस्तंवपणाची शिकवण, दोतोनीच्य येजामीक, नोवा गोवा, 1932 ह्या वर्सा, दुसरे खेप (reprint).
• SORONAETAM (सरनायतां) हें उतर मेळटा. पुस्तक बरोवपी: फादर जुजे दा. वी. पिन्टो लोबो, पुस्तकाचें नांव : पुस्तक क्रिस्तांव दोतोनीचें, तिसरे खेप, बास्तोरा, 1936, तशेंच फादर एफ. ए. सी नाजार, दामान 1955.
• SORV-VORNITAM (सर्व-वर्णीतां) हें उतर मेळटा. पुस्तक बरोवपी: फादर फ्रांसिस्को झेवियर, पुस्तकाचें नांव: केटेकीज्मो दा आर्कीदीवोसेज दे गोवा ऐं कोंकनी, बास्तोरा, 1948 तशेंच क्रिस्तांव दोतोनीची समजणी सर्गाची वाट, काराची, 1952.
• फूडें तशेंच सर्व-वर्णीतांचो वापर सेक्रेतारीयादो दा दोत्रिना क्रिस्तां पणजे, 1954, 1955,1956, 1965.

अशें तरेन “शेरण येतांत राणिये” ही उतरां गोयांत, मुबंय आनी मंगळूर बदलत आनी विदरूप जायत गेलीं. सर्व शेवटीं क्रिस्ती धर्म प्रगटणेचो केंद्र, व्हडलें गोंय (Diocesan centre for Catecheticm) आनी प्रदेशीक मळार शेरणा येतांव राणिये सोडून नमान राणिये वापरलें. पळे देवाच्या भुरग्यांची मागणीं(1973)

प्रकरण सवें: केंद्राच्यो अर्थु

गर्भिं संभवलो ह्या उतराचो वापर विद्रपान असो मेळटाः

• GORB SAMBAULO क्रिस्तांव दोतोनीचें पयलें पुस्तक, पणजे, 1968 संपादीत केलां, सेक्रेतारीयादो दा दोत्रिना क्रिस्तां.
• GORB SAMBAULO फादर जुजे दा वी पिन्टो कोबों, पुस्तक क्रिस्तांव दोत्रिनीचें, तिसरे खेप, बास्तोरा, 1936.
• GORB SAMBAULO फादर फ्रासिंस्को शावियर पिन्टो, केटेकिज्मो दा आर्कदिवोसेजन दे गोवा ऐं कोंकनी, बास्तोरा .
• GORB SAMBAULO कातेकिसमो दा आर्कीदीवोसीज दे गोवा एं कोंकनी, दुसरी क्लास, सिदादे दे गोवा, 1954, संपादपीः सेक्रेतारियादो दा दोत्रिना क्रिस्तां.
• GORB SAMBAULO फादर फ्रांसिस्को शावियर पिन्टो, क्रिस्तांव दोतोनीची समजुणी, सर्गाची वाट, कराची, 1954.

प्रकरण सवें हातूंत थॉमस स्टिफन्सान गर्भिं संभवलो हातूंत खूब अर्थ आसा, हाका लागून क्रिस्तां धर्म प्रगटणेच्या केंद्रान ही चूक सुदरायल्ली आसा. थॉमस स्टिफन्सान घेतिल्ल्या परीं सांबाळ्ळां. “गर्भिं संबवलो” तरी आसतना आजून पासून थोडो लोक चूकीच्यो उच्चार करतात. तो म्हळ्यार “गर्भ संभवलो” अशें तरेन.

समारप

आतां पासून आमी दोत्रिना क्रिस्ता ह्या पुस्तकाची फाटभूंय आनी कांय बदलपां आनी विदरूपां हाचेर आमचें लक्ष घातलें. फाटभूंय जाणून घेतना आमी पुस्तक खंयच्या संदर्भांत आंग घेवंक पावलें तें आमकां सहजपणान दिसून आयलें. पुस्तक उजवाडाक येवचे पयली थॉमस स्टिफन्सान जायतो मोलादीक आनी कश्टी वावर केला तो जाणवता. ताणें केल्लो अणकार वावर खूब अर्थपूर्ण आसा. हो वावर करतना ताणें बारकायेन अभ्यास केलो हातूंत मात पासून दुबाव ना.

थॉमस स्टिफन्सान जायत त्रास घेवन वावर केलो. सवकास- सवकास ताणें उजवाडाक हाडिल्लो पुस्तक वावर ना जायत गेलो. पुस्तकां नदरेक ना म्हणकटकच तोंडी परंपरां (दोतोनीची) चाल उरली. तोंडी परंपरा चालंत आसली तेन्ना जायती बदलपां आनी विदरूपां. हाची खबर उंच आमी केल्या. ह्या बदलपांची आनी विदरूपांची फकत दोन देखी ह्या लेखांत आमी जाणून घेतल्यांत. आनीक कितल्योच देखी आसात, तांचेर अभ्यास अदींक खोलायेन करूं येता.