धर्मशास्त्र

धर्मशास्त्र शब्दकोशांत धर्म ह्या शब्दाचे साबार अर्थ दिल्लें आसात. मुखेलपणान धर्म हो शब्द आज्ञा, रूढी, कर्तव्य, अधिकार, न्याय, नीती, गूण, बरीं कर्तूबां आनी कर्म अशा साबार अर्थान वापरतात. धर्मशास्त्र हें खाशेले नांव मुखेलपणान हिंदू समाजाक जें नेम लागू जातात, त्या नेमाचें शास्त्र अशा अर्थान वापरतात. हिंदूधर्मशास्त्र हें मुखेलपणान वेद, स्मृती आनी पुराणाचेर आदारिल्लें आसा. हिंदूधर्मशास्त्रावयलें ग्रंथ इ. स. पयलीं सुमार 600 ते 300 वर्सासावन चलत आयल्यात आसुंये अशें मत आसा. ह्या ग्रंथाक 'धर्मसूत्र' वा 'स्मृती' अशें म्हण्टात. हिरण्यकेशी आनी बौध्दायन हांचे गौतम आनी आपस्तंब ग्रंथ, तशेंच उपरांतचे वसिष्ठ आनी विष्णु हांचे ग्रंथ सगळ्यांत पोरणें. स्मृतीकारांत मनू, याज्ञवल्क्य, पराशर, नारद, कात्यायन, बृहस्पती हांची नामना आसा.

धर्मशास्त्र ही मनशाचें जिणेंतलें सगळें नेम घालून दिवपी संहिता. मनीस ह्या नात्यान, मनशाचे सगळें वेव्हार तसोच तो समाजाचो घटक म्हणून ताचे समाजांतल्या हेराकडेन आनी सैमाकडेन संबंद, दैवी आनी भौतीक क्षेत्रातलें वेव्हार ह्या सगळ्यांचो आस्पाव संहितेच्य़ा क्षेत्रांत जाता. वर्णाश्रम धर्म, राजधर्म, जातीधर्म, लग्नाचे संस्कार, वारसाहक्क, दत्तक, रीण घेवप वा दिवप, शिमो आनी हेविशींचे नेम, तशेंच गुन्यांव, ख्यास्त, गवाय, न्यापद्दती आवनी न्यायालयांतल्या हेर प्रमाणांचो विचार, पाप-पुण्य अशें साबार तरेचे विधीनिषेध धर्मशास्त्रांत सांगल्यात. हिंदू विधीप्रमाण मुसलमानी आनी जुहू हांचे विधी तशेंच सण परबोय ह्यो धर्म तशेंच रूढींचेर आदारिल्ल्यो आसात. दोगांयची भुमिका एकूच. धर्मान घालून दिल्लें आचरण देवाक मान्य आसा आनी ताचे प्रमाण वागप हातुंतूच मनशांचें चशेंच समाजाचेंय हीत आसा. हिंदू आनी मुसलमानी विधीधर्माकडेन अकरूप आसात आनी तांचे भितर फरक दाखोवप खूब कठीण. मुसलमानी विधी हो मुखेलपणान कुराणाचेर आनी प्रेषीतान केल्ल्यो कृती आनी ताची वचनां हांचेर आदारिल्लो आसा.

अस्तंती राश्ट्रांनी मध्ययुगाच्या सुमाराक धर्माचो सामाजीक जिणेंतलो प्रभाव जसो उणो जायत गेलो, तशें धर्म आनी विधी हें एकमेकांसावन पयस जायत रावले. युरोपान धर्म आनी विधी हांच्यातलें वेगळेंपण धर्म सुदारणा आंदोलना उपरांत घडून आयलें. रोमी विधी हो मुळांत धर्म आनी रूढी हांचेर आदारिल्लो. मुखार रोमी साम्राज्याची वाड जालें उपरांत आनी वेपाराच्या निमतान तांचो ग्रीसी संस्कृतायेकडेन तसोच तत्त्वगिन्यानाकडेन संबंद आयलो. हाकालागून उपरांत रोमी विधींचें स्वरूप बदलत रावलें. स्टॉयक तत्त्वगिन्यानाचो रोमी न्यायशास्त्राचेर व्हड परिणाम जावन, हातूंतल्यानूच इहवादी जस जेनशियम हाचो उदय जालो. सादारणपणान मानवी वेव्हाराक लागून पडपी विधीनिषेध ह्या अर्थान जस जेनशियम ही संज्ञा रोमी काळांत चालंत आशिल्ली.

धर्मनिश्ठ कायद्याचो मुळावो आदार म्हळ्यार रूढी. पारंपारिक समाज हो रूढीमोगी आशिल्लो. जसोजसो समाज बदलत रावलो, तशें रूढींचें म्हत्व उणें जायत गेलें. धर्म आनी रूढीं हांची बंधनां उणी जालेउपरांत कायदे मंडळांकडच्यान कायदे करपाचें प्रक्रियेक नेट आयलो. पूण आयजलेगीत धर्म आनी रूढी हाचें व्हडपण विधिनेमांचेर आदारिल्लें आसा हें दिश्टी पडटा. आयज लेगीत सगळ्या धर्मांत लग्न ग्राह्य थरोवपाखातीर धर्मप्रणीत विधी करचो पडटा.