पिंतोंचें कारस्थान

देवनागरी

पिंतंचें कारस्थान, वो दूसऱ्या नांवान गेंचें कारस्थान, पिंतचें बनड वो पिंतो कारस्थान आनी पुर्तुगेजिंत आ चंजुराçãओ दस पिंतस, एक पुर्तुगेज राज्वटकेचेर १७८७ वर्सांतलें बनड आसलें. हें कारस्थान रचपी पुर्तुगेजां आड गवाय दिवंक रचललें. ताचे फुडारी तीन नांवलवकीक गेंचे पाद्री पिंतो कुटुंबांतले वो कुळियेंतले आसले जे बार्देज तालुक्यांतल्या कांदळी गांवचे आसले आनी ह्या खातीर अशें नांव ताका दिलां.

मुखेल पात्रां

प्री. जसé चुसतóदियो दे फारिया, जाका आब्बé फारिया म्हण वळखतात, एक भार्तिपुर्तुगेज मटवाशी आसलो जो भुलविदियेचो पयलो विन्यानीक आसलो. ताचें नाटियोरूप पात्र एक 'पिसो' मटवाशी चâतेाव द'ईफ हांगा कयदी केल्लो म्हण, आलेशांद्रे दुमास हांच्या थे चवंत अफ मंते च्रिसतो नवल्काणियेंत आस्पावता.
प्री. चाेतानो वितरिनो दे फारिया - फुडारी
प्री. चाेतानो फ्रांचिसचो दो चवतो
प्री. जसé आंतóनियो गनçआलवेस (दिवाडेचो)
नितिदार जसé दा रचा दांतास ए मेंदनçआ, गेंच्या उंचल्या निाय्ालय्याचो नितिदार आनी कारस्थान कायद्यान चवकशी कर्पी

कारणा

ह्या कारस्थानांक स्फुर्ती दिवपी फ्रेंच बनडाचे येवजण्यो जावन आसल्यो आनी सार्कें सांग्तलो जाल्यार राजकी चळवळेचो प्रचार ज्या उदेशीं फ्रेंच बनड जावंक पावलें, हो जावन आसा.

जसé आंतóनियो आंद चाेतानो हाणीं आपणांक बिस्प नेमुंक मागणें करुंक रमांक आनी पुर्तुगालाक भेट दिली पूण तांचें मागणें मांदून घेवंक ना. ह्या न्हयकाराक लागून ताणीं आबे फारिया वांगडा कारस्थान रचलें. ह्या कामांत, त्रास भगपी क्रिसतांव सयनिकांची तशेंच पाद्रिंची तांकां भुज्वण मेळ्ळी.

कारस्थान रचप्यानीं तिपू सुल्तान, ह्या मयसुर्च्या जागो बळकावप्या कडे उलवणी केलीं आनी जेन्ना गें अवेवस्थेंत पावतलें तेन्ना घुरी घाल आनी आंचो हेतू शार्ती पावय, अशें ताका सांगलें. हें, येवजिलल्या पर्मणें घडललें जाल्यार क्रिसतांवपण (आनी घडियेक खात्रेन हिंदू धर्मूय) तिपू सुल्तान निसनटन कर्तलो आसलो, जशें ताणें मुंगळुर्च्या कंकणी क्रिसतांवांक तशेंच मालाबार्च्या हिंद्वां सवें केललें तशें.

हें कारस्थान एकल्या रचप्यान सडून दिलल्या कारणान गें, तिपू सुल्तानाच्या घुरिंतलें वाटवलें.

पुर्तुगालाचे मिसियोनारानीं (दमिनिकान, फ्रान्सिसकान आनी जेजुयत) इगर्जो आनी सर्कारी सेवा १८व्या शेकड्याचे आखरेक आपल्या शेका खाला दवरलल्यो, हो मूळ मतभेद, हें कारण जावन आसलें.

थळाव्या क्रिसतांवांक (जांकां पयले धर्मांतर केल्ले) म्हत्वाचे वो जबाब्दरेचे जागे दिवपांत दुरलक्ष कर्ताले. ह्या गेंकार पाद्रिंक कुशीन दवरून दक्षीण भार्ताच्या सांत थमााच्या पाद्रिंक (चड करून बिस्प कारियाटील) रिकांया जालल्या च्रांगानरे आनी म्यलापरे जाग्यां खातीर, तांकां लागीं कर्ताले.

प. कामात हिणें ह्या विशय्या वयर अभ्यास केला. तिच्या पर्मणें पुर्तुगेज अधिकाऱ्यां वयर ह्या पाद्रिंचो निशेध आपल्या खासगी मागज्ञांचो आसलो. ह्यो मागण्यो म्हणचे तांच्या वयर वंवशाचे भेदभाव आनी कार्भारांत वायट वागणूक जावन आसले.

ही नाखुशी पुर्तुगेजानीं गेंकारांक वायट वागणूक दिली देखुनूय आसली चड करून जेन्ना पुर्तुगेज जागे- दामांव आनी वसय १७३९ वर्सा मराठ्यां कडे हारवले तेन्ना. ह्या वागणुकेक लागून गेंकारानीं पुर्तुगेजांचे उदेंत आफ्रिकेच्या सयनिकांच्या झुजांत भाग घेवंक ना.

हाका लागून गेंच्या पुर्तुगेज विचेरय हाणें १७६० वर्सा वठुकूं काडलो आनी खापरी वो चाचर्रो (सुणें) थयंच्या रावतल्यांक म्हणपाक आडवारलें.

उपरांतलें परिणां

हें कारस्थान लागू जातल्या अधिकाऱ्यांक थावें जालेलें आनी तें आदीं फुडेंच वाटावपाक खूब प्रयत्न केले. थडे कारस्थान कर्पी ब्रिटीश जाग्यांचेर भेस बदलून पळून गेले. पूण अधिकारानीं तांकां अटक केले आनी ४७ जणांक खासत लायली जांतुंत १७ पाद्री आनी ७ सयनीक अधिकारांचो समावेश आसलो.

पणजेच्या मुखेल तपाल घरा भंवतणच्या जाग्याक सांव थमे म्हण वळखतात. सद्द्याचें हें तपाल घर, पयलीं धुंपटेचें घर आसलें आनी ताच्या उज्व्याक सर्कारी तांक्साळ आसली. जाग्याचे उज्वे वाटेन पणजेची आदली गळफाशी आसली जंय सभेमाजार फाशी दितालेत. हांगासर, ह्या फिसकटलल्या बनडाच्या १५ कारस्थान रचप्यांक फाशी दिलेली.

फ्र. गनçआलवेस हाणीं ब्रिटीश राज्यांत पळापळ काडली आनी आपलें उरललें जिवीत एक लिपललो इंगलीश शिकवपी म्हण कल्कातांत काडलें. आब्बे फारिया, फ्रेंच बनड्खऱ्यां वांगडा आसलो आनी नितिदारांचे पंगडा सांगाता बनड्कऱ्यानीं कातल्क इगर्ज मातेचें क्रूर जुलूं फ्रान्स आनी हेर कडेन चलयलो,तांतुंत वानटो घेतललो.

तिपू सुल्तानाच्या फुल्त्या कार्किदिंत, ताणें मुंगळुर्च्या कंकणी क्रिसतंवांक बळजबरीन धमांतर केले वो जिवे मारले. हे क्रिसतांव आदले गेंकार जावन आसले. फ्रेंच बनड्खरी राज, तिपू सांगाता रावून ताणीं इंगलीश झुजच्या कयद्यांक तिपू कडेन सुवादीन केले जांकां तिपून बळान धर्मांतर केले वो न्हयकार दितल्यांक जिवेशीं मारले.हें सगलें फ्रेंच गपचूप पळेत आसले. प्री फारिया, एक वयभवी गेंकार देसभक्ती आसून आनी फ्रेंच बनडाच्या राज्याचो पाटलावदार आसून, ह्या वंवश हत्याचाराचेर ताणें निशेध मारुंक ना.

दसकांचीं दसकां, ह्या कारस्थानाचो फायदो घेवून, गेंकार मिसियोनारांक आनी ब्रिटीश इंदियेंतल्या पाद्रिंक तांचे विरधी, बदनां कर्ताले आनी उणेपनांत लेख्ताले कारण गेंकार पाद्रादो पक्षाचे आसले. ब्रिटीश सर्कारांत आनी ब्रिटीश इंदियेंत, गेंकार अविस्वाशी, बनड्खर आनी दुस्माना (तिपू सुल्तान) थांय तड-जड कर्पी म्हण हे घडणेची देख दिवून सादर कर्ताले . ही गेंची काळी दंत्कथा जावन आसा.

संदर्भ

Rivara, Joaquim Heliodoro da Cunha. Goa and the Revolt of 1787, New Delhi: Concept Publ. Company, 292 pgs., 1996. (Author was the Portuguese Chief Secretary of the Goa Government from 1855 to 1877)
Borges, C. J. Goa and the Revolt of 1787, 1996, 290 pgs. $22 ISBN 81-7022-646-5
Kamat, P. Some Protesting Priests of Goa, in T.R. de Souza (ed.), Essays in Goan History, New Delhi, Concept Publication Co., 1989 : 103-117.