पुर्तुगेज मिशनरींनी रचिल्लें साहित्य

विकिपीडिया कडल्यान

पुर्तुगेज मिशनरींनी रचिल्लें साहित्य 25 नोव्हेंबर,1510 वर्सा पुर्तुगेजांनी गोंय जिकलें. तांचो उद्देश वेपार (Trade)करप, शेक गाजोवप आनी धर्माचो प्रसार करप हो आशिल्लो. सुरवेक धर्मीक स्वरुपाचें साहित्य चडशें ना नपश्यात करपाचो यत्न केल्लो. पुण उपरांत तांच्या पाद्रींक कोंकणी भास शिकोवचेखातीर तांच्या जाळवणदारांनी गोंयां 1565 च्या सुमाराक), रायतुरा 1576 च्या अदमासाक,चोडणा 1565 च्या भोवतणी, म्हापश्यां ह्या सुवातींनी शाळा उगडल्यो. देखून तांचे सांगाता जेजुइत, दोमिनीकन, कार्मेलायट अशे विंगड विंगड धर्मपंथांचे मिशनरी क्रिस्ती धर्माचो प्रचार आनी प्रसार करपाक आयिल्ले.

6 सप्टेंबर,1556 ह्या दिसा गोंयांत भारतांतलो तसोच पुराय आशिया खंडातलो बसयलो आनी तांतूंतल्यान छापिल्लीं पयलीं वयलीं पुस्तकां कोंकणीतल्यान जालीं. पुर्तुगेज मिशनरीनीं 3 स्वरुपाचें साहित्य कोंकणी भाशेंत रचलें. मुखेलपणान तांणी धर्मीक, व्याकरणीक आनी निखळ ललित साहित्य रचलें. कोंकणी भाशेक ते कानारी ह्या नांवान पाचारताले.

हेर मिशनरी पाद्रींक कोंकणी भास शिकोवपापासत तांणी जायतीं व्याकरणां,शब्दकोश आनी उतरावळी रचल्यो.

जेजुईत मिशनरींनी रचिल्लीं व्याकरणां, शब्दकोश, उतरावळी[बदल]

थॉमस स्टीफन्स

ह्या इग्लेज जेजुइत मिशनरीन कोंकणी भास बेस बरी शिकून घेतली. तांचो पयलो ग्रंथ 'क्रिस्त पुराण' 1614 वर्सा हातबरपा रुपान उजवाडा आयलो. 1616 वर्सा तो छापिल्ल्या रुपान उजवाडाक आयलो. तांचें कोंकणींत बरयल्लें पुस्तक म्हळ्यार 'दौत्रीन क्रिस्ता' जें 1622 वर्सा उजवाडाक आयलें. तांणी कोंकणीत ध्वन्यात्मक रोमी लिपयेंत व्याकरण रचलें जें तांणी 1568 ते 1617 मेरेन बरयल्लें पुण तें तांच्या मरणा उपरांत 1640 वर्सा 'आर्त द लिंग्वा कानारी' ह्या नांवान उजवाडाक आयलें. हें पयलें वयलें कोंकणींतलें व्याकरण अशें मानतात.

मिंगेल द आल्मेद

हे जेजुईत मिशनरी मदले एक व्हड कोंकणी गद्यकार. मिंगेल द आल्मेद हांणी 52000 उतरांची नोंद आशिल्ली तीन भासांनी उतरावळ 'Vocabularium Nostri Benedicti Perera e Linguam Concanim Conversum' रचली जांतूंत कोंकणीचोय आसपाव आशिल्लो. 1658-59 वर्सा तांचो 'वनवाळ्यांचो मळो' हो फामाद ग्रंथ उजवाडाक आयलो. हो ग्रंथ पांच खंडानीं उजवाडाक आयिल्लो. १६व्या आनी १७व्या शेंकड्यांत कोंकणीच्या भांगरा काळातलो उत्तम ग्रंथ म्हळ्यार वनवाळ्यांचो मळो.

आंतोनियो साल्दाना

हे जेजुईत मिशनरी मदले दुसरे एक खांपे बरोवपी. ते एक कुशळ गद्यकार आनी प्रवचनकार आसले. तांणी 'वॉकेबुलारियो द लिंग्वा द जुन्ता' (Vocabulario da Lingua da Junta) नांवाची एक उतरावळय रचली. 1975 वर्सा ती पुर्तुगालच्या हे संस्थेन फोटो प्रती काडून सांबाळून दवरल्या. तशेंच तांची आनीक दोन पुस्तकां म्हळ्यार 'सांत आंतोनिची अचर्या' आनी 'जिवीत रूखाचीं अमृत फळां'.

इनासियो आर्कामोनी

ते एक इतालियन मिशनरी. तांणी ‘सगल्या वरुसांचें वांजेल’ हो गद्य ग्रंथ 1667 वर्सा रचलो. बायबलाच्या खंयच्याय वांट्याचो भारतीय भासांभितरलो कोंकणीक लाबिल्लो हो पयलो वयलो अणकार. ‘वांजेल’ म्हळ्यार गॉस्पॅल (Gospel) वा शुभ वर्तमान बायबलाच्या नव्या कराराचेर (New Testament) आदारिल्लें आसा. तांची आनीक एक भोव म्हत्वाची कृती म्हळ्यार ‘जानुआ इंदिका सिवे प्रो कोंकानिका इदेक्कानिका लिग्वीस’ जो व्याकरणाचेर उजवाड घालता.

दियोग रिबैर

हांणी 1626 वर्सा 'व्हाकाबुलारियु द लिंग्वा कानारी' ह्या नांवान ‘कोंकणी-पुर्तुगेज' आनी ‘पुर्तुगेज-कोंकणी’ असो म्हत्वाचो उतरावळ रचपाचो वावर केला. तांच्या कोशांत 15,500 उतरांची नोंद आसा. तशेंच तांणी 'देक्लारासांव द दौत्रीन क्रिस्ता' हें 1632 वर्सा जाणट्यांखातीर क्रिस्ती धर्मतत्वांची शिकवण दिवपी कोंकणींत पुस्तक बरयलें.

जुआंव द पेद्रोज

'देवाची एकाग्र बोलणी' हो तांचो ग्रंथ जो स्पेनीश भाशेतल्यान कोंकणींत अणकारून 1660 वर्सा उजवाडाक हाडलो. तशेंच तांचें आनीक एक फामाद पुस्तक म्हळ्यार 'आंकवारी मारी'.

फ्रान्सीसकन मिशनरींनी रचिल्लें साहित्य[बदल]

फ्रान्सीस्कन मिशनरींनीय कोंकणी भाशेंत विपूल साहित्यरचना केल्ली म्हणपाची रुजवात मेळटा. 'कार्तील्य दे दौत्रीन क्रिस्ता' हें पुस्तक तांणी क्रिस्ती धर्माची शिकवण शिकोवपाक तयार केल्लें. कांय फ्रान्सीसकन मिशनरी अशे आसात-

फ्रेय आमादोर द सांत आना

तांणी रचिल्लो सगळ्यांत चड मोलादीक आनी व्हड आकाराचो ग्रंथ म्हळ्यार 'फ्लोस सांक्तुरम' (Flos Sanctorum). ताचो अर्थ संतांचीं फुलां असो जाता.हो ग्रंथ कानदेवी कन्दवी लिपींत निवळ पुण बारीक अक्षरांत बरयल्लो आसा. हो ग्रंथ 1607 वर्सा रचिल्लो.

जुआंव दे सांत मातियश

ह्या पाद्रीन ‘क्रिस्ताची जीण’ आनी ‘सीबॉलू फिदाय’ म्हळ्यार भावार्थाचें प्रतीक हीं लाती भाशेंतलीं पुस्तकां कोंकणींत भाशांतरीत केल्यांत.

गाश्पार द सा मिंगेल

हांकां तांच्या हुशारकायेक लागून अख्खलीत गिन्यानाचो शिंसो म्हूण पाचारतात. तांणी ‘क्रिस्ताची यातना’ वा ‘पांयशाव’ ह्या माथाळ्याखाला १२ पुस्तकांनीं रचिल्लें तीन हजार वळींचें खंडकाव्य रचलां. ‘विवेकमाळ’ हें स हजार वळींचें काव्य तांणी रचलां. तांच्या ‘पट्टशिश्य आनी संतांचें जिवीत' नांवाच्या ग्रंथांत आठ हजार काव्य पंक्ती आस्पावतात. तांणी ‘Synthexis Copiosissima’ तशेंच ‘Vocabulario concani-portuguese आनी Vocabulario portuguese-concani’ अश्यो उतरावळी रचल्यो. ‘Grammatica de lingua Brahmmana que corre na illna de Goa e a Comarca’ हें तांणी बरयल्लें गोंयच्या जुंव्यार आनी ताच्या सत्तेतळा आशिल्ल्या गांवांनी चालू आशिल्लें ब्राह्मण व्याकरण.

क्रिश्तोवांव दे जेजूस

तांणी ‘आर्त ग्रामातिकाल द लिंग्वा कानारीन' तशेंच ‘Gramatica de lingua Bramana’ अशें कोंकणी व्याकरण रचलें.

मानुयेल दांतीश्त आनी मानुयेल लादु

ह्या दोनूय पाद्रींनीं कोंकणीत क्रिस्ती धर्माचीं प्रार्थनेचीं पुस्तकां रचलीं.

मानुयेल दे बान्न हांणी एक कोंकणी उतरावळ तयार केल्ली.

संदर्भ[बदल]