पेणें

देवळाकडेन संबंदीत असो गोंयांतलो एक कलाप्रकार. पेणें म्हळ्यार प्रवासाच्या दोन वांट्यांमदलो विसवाचो काळ. हांगासल्ल्या पेण्यांचीं पंदराव्या शेंकड्याआदलीं चित्रां रोमाक आसात अशें सांगतात.

उत्सवा वेळार देवाची पालखी वा रथ थरावीक सुवातींनी थारता आनी थंय पालखेमुखार बायलो नाच करतात, ताका पेणें नृत्य अशें म्हण्टात. ह्या नाचापासत खास वेगळो भेस करीनात.

देवदासी (भावीण) समाजांतल्यो बायलो आनी चलयो हें नृत्य करतात आनी त्याच समाजांतले दादले तांकां संगिताची साथ करतात.

पालखी थांबतकच 'झुलवा' ह्या स्तोत्र प्रकारान पेणें नृत्याक सुरवात जाता. झुलवा सोंपतकच देवदासी कुटुंबांतल्यो चार-पाच बायलो वळीन उब्यो रावतात आनी नाचतात. ह्या नृत्याचे दोन वाचे आसतात. सुरवेक खंयचेय शास्त्रीय गायकीच्या थाटांतलें गीत म्हण्टात. तेन्ना नाच नासता. उपरांत गिता वांगडा नाचय करतात. ह्या नृत्य प्रकारांत फकत पावली मारप आनी हात हालोवप हाकाच चड म्हत्व दितात. तोंड आनी दोळ्यांच्या अभिनयाची चडशी गरज नासता. वाटकुळींच उबीं रावन चार-पांच ते धा मेरेन कितल्याय बायलो हो नाच करतात.

ह्या नृत्याचे वेगवेगळे प्रकार आसात. 'कोरवा' आनी 'फुलभोंवरो' हे तातूंतले प्रकार. वेगवेगळ्या देवस्थानांचे वेगवेगळे प्रकार आसतात. केरवा हो कथ्थक नृत्याचोच एक प्रकार अशें जाणकार मानतात.

आदल्या काळांत गोंयांत चडश्या देवस्थानांनी पेणें नाच जातालो पूण ल्हव-ल्हव करून आतां तो उणो जायत चलला. बरेचकडेन आतां देवदासी समाजांत समाजीक परिवर्तन जाल्ल्यान ह्या समाजांतले लोक पेणें नाचाखातीर मुखार येवंक तयार जायनात.

-कों. वि. सं. मं.