पेरणी जागोर
देवनागरी
|
पेरणी जागोर गोंयच्या लोक संस्कृतीतल्या लोक नाट्याचो एक प्रकार. दक्षिण गोयांत फकत पैंगीणीत हो प्रकार पळोवंक मेळटा. तोंडार मुखटी घालून ,सवंग नाटोवन लोकांची करमणूक करपाचो प्रयत्न या जमातीन सुरू केला.
पैंगीण गांवात पेरणी जागर करप्यांचे एकच कुटुंब आसा. बाराबलुत्यांपैकी एक असो हो समाज. सादारणपणान १८८१ ते १८९२ सालांत पयले पावटी आयले. ह्या समाजाचो मूळ पुरूस मोलू दुलबा पेरणी आनी सदाशिव पेरणी. हांचो वारस सुपुल्लो पेरणी आनी सुपुल्यालो वारस पाको पेरणी. ही मूळ कथा. सवंगा नाचोवन लोकांचे काम.[1]
पेरणी ही जमात सवंगा नाचयता हाचो लाब घेवन त्या वेळावेल्या देवाल्याच्या मेहालगड्यांनी पेरणी जमातीक देवाल्यानी काम करपाक आपयले. त्या वेळार मनरिजवणीचें दुसरें साधन नाशिल्लें आनी पेरणीक पोट भरपाचें सादन नाशिल्यान पेरणी जमातीन देवाल्यांक जागर करपाचे मान्य केलें. आनी पैंगीणच्या श्री वेताळ देवालय बरोबरच, श्री परशुराम, श्री.दुर्गा देवी तेचभाशेन खोतीगांव, गांवडोंगरी, श्रीस्थळचें मल्लिकार्जुन देवस्थान, खोलचें बेताळ देवस्थान तेभायर बार्शें सारकेल्या गावांत लेगीत पेरणी जागर सद्याक चलता.
पैंगीणच्या श्री वेताळ देवळाकडेन जो गडयांच्या जत्रेचो उत्सव जाता त्या उत्सवात्या निमतान पेरणी जागर चलता. ही जमात एके पेटयेंत घालून संवगा (मुखटी) हाडटा. आनी रातच्या सादारपणान अकरा ते बारा वरांच्या मदेंगत जागराक सुरवात जाता.[2]
पेरणी जागराक पुरातन मानला. सरस्वतीचे नमन, आदिमातेचे नमन, धवो पडदो, दिवली, तांबड्या पिटकुळेची फुलांची माळ, म्हातारी, घोडो हें घडये देव देवतांक, संतुष्ट करपाखातीरच चलयील्लें. पैंगीणीक जो जागर जाता तातूंत पयलीं गणपती येता, त्या उपरांत सरस्वती, आनी शंकर येता. महादेव कमराक 'लींग' बांदून नाचपाक येता. हांगा गणपतीची पुजा जायना. जाल्यार शंकराची पुजा जाता. मूळ जो पेरणी आसता तो सगळ्या कार्यावळीचें सूत्र संचालन करता. ते उपरांत माधू, किटू या राक्षसांबरोबरच 'जालिमन' नांवाचो राक्षस येता आनी तेन्ना महिषासुराच्या आख्यानाक सुरवात जाता. राक्षसांचे बळगें वाडलां, देवाले बळगें उणें जालां. तेन्ना सर्पाचो चाबूक , वागाचो घोडो करून लाढायेक वचूया आनी राक्षसांक मारून उडोवया अशी आख्यानां सुरू जातात.[3]
ह्या राक्षसाक मारपा खातीर देवी येता आनीं हें काम दादले करतात. त्या दादल्याक लांब पायभर देवतेले कापड न्हेसयतात.
साता समुद्रा मदे महिषा सूर राज्यकरी दैत्याचे बळे उंदड ढाले. देवाचे वळे मोडले वाघाचा करू रे घोडा सर्पाचो करू रे चाबूक हाती घेवून खडगवाटी लागले दैताच्या पाठी एक दैत्य मृंदंभ झाला. रक्ताचा थेंब पडला दैत्यराज मारिले. देव राज्य केले आटखट पाचावले. सर्व संतोषी जाले
त्याच भशेन शेंसर भरतास्ताना जे एक पद म्हणटात ते लेगीन वैशिष्ट्य पूर्ण अशेंच आसा.
आरा मंडळ बारा | गावा अंतर तेरा गावाची आडापीडा |रजवयाची नीडा आपुलियांचा वडौनी कैसा | घागरियांचा ताळा अळसा देवी मळसा देवी | पिवळा देवी, सैर पाच ऐसे मिळोनी या | गांव देती शेंस गावाची आडापिडा | इजवायाची नीडा एक मूळ व्होविल्यार | सहस्त्र कुंभ पीक एक घुणिया भर हात धुणिया | सहस्त्र गुणियापाट
तकलेर मुकुट, हातांत खडग, घेवन देवतेच्या रुपांत हो दादलो मनीस येता तेन्ना ताच्या आंगाक देवी संचारिल्ली आसता. ताचेर भार येता. ताका दोनी वटेन दोग जाण धरतात अशा स्थितींत ही देवी दैत्यांकडेन लढाय करता. माधू,किटू जालिमन राक्षसांक मारता. ह्या वेळार पेरणय्चो मुखेली घोडयाचो मुखवटो घेवन येता. जागर सोंपता.
रातच्या सादारण अकरा-बारांच्या मदें जागराक सुरवात जाता. मुखेल पेरणी ढोलकें घेता .दुसऱ्याच्या हातांत झांज आसता. देवळाच्या मंडपाक मुखेली दिवली पेटयचा. दिवलेक पिटकुळ्यांच्या फुलांचो हार घालता. पेरण्यांबरोबर सांगाताक आयिल्ले दोन मनीस एक धवो पडदो भायर काडता दोनी वटेन हो पडदो धरतात. आनी जागराक सुरवात जाता.
पयले नमन करू सरस्वती माये सरस्वती शारदा रंगे आयली माये||
गणपतीच्या खेरीज अन्य देवदेवताची नावा घेवन झाले उपरांत कमराक मोराचो मुखटो बांधून सरस्वती येता.पयलीं हे संवग एक कुमारिका करताली. आतां परिस्थती बदल्ल्या. सगळीं कामां मुखेल पेरणीच करता.
पैंगीणच्या पेरणी जागराक मुखेल पात्र म्हळ्यार म्हातारी. आदिमाया पातली गा अशे म्हणत तोंडार म्हातारेलो मुखटो, हातांत एक बडी घेवून म्हातारी मांटवात येता. पेरणी जागरातले म्हातारी हे जे पात्र आसा तें विनोद करपाचें, एकामेकांची फकाणा मारपाचे पात्र. 'साता समुद्रा पेल्यात पांच मजली बंगलो बांधून शेवटच्या मजल्यार सूत काडपाक बशील्लीं हांव तुमचें मन रिझोवपा खातीर आयल्या'. अशें सागूंन म्हातारी पयलेच गावकऱ्यांक हांसयता. ह्या वेळार म्हातारेक गांवचे मुखेल जे मांटवाक बशील्ले आसतात ते नाना प्रश्र्न विचारतात. तुका भांगर कोणे दिल्ले? . तिका घर कोणे बांदून दिल्ले? तेन्ना म्हातारी एकाद्या मुखेल गांवकऱ्यांचे नाव तांतूक गुंतून म्हणता 'म्हाका भांगर मरे ...... दिल्लें.
पेरणी जमात ही देवदासी समाजासारखीच. या समाजातल्या चल्यांची पयली लग्ना जायना आशिल्लीं. शेंस घालपाची' पद्धत चलताली . कारण चल्यांक घरा दवरली म्हळ्यार जागराक उपयोगी पडटालीं. पेरणी जागराच्या खेरीज पैंगीणीक दैत्यांचो जागर, दिवजांचो जागर, चोरांचो जागर हे उत्सव चलतात. गड्यांच्या जत्रेच्या निमतान सुरू आशिल्या या उत्सवाक वेगळे शास्त्र आनी वेगळो विधी लेगीत आसा. पेरणी जागर करपी समाजाक देवस्खानात शेत जमीन सोडिल्ली आसा. परंपरेन चलपी ही कला सद्याक तरी नामशेष जावपाच्या मार्गार आसा. एकतर पेरणी समाजातली भुरगीं हेर धंद्याक लागलीं. जाण्टेलीं जीं आसात तीं फक्त एक विधी म्हणून देवळाच्या धर्मीक उत्सवाच्या वेळार कांय प्रमाणाक जागोर करतात. पूण पयलीं जशे तालुक्याच्या हेर वाठारांक लेगीत जागोर चलतालो ती पद्दत सद्याक तरी बंद पडत गेल्ली आसा. पेरणी जागराची मुखटी जी आसात ती पोरणी जायत गेल्यांत. तीं परत तयार करपाच्या दिकेन प्रयत्न जाल्लो दिसना. एके वटेन सुष्टी उत्पती पैलींची कथा,पिटकोळेच्या फुलांचो आस्पाव आशिल्ल्या याउत्स्वाक आज फक्त भोगावळ, विधी इतलोच संबध उरला. गोंयच्या लोकनाट्याचे एक मुखेल आंग आशिल्लो पेरणी जागर सोंपत आयला.