प्रायश्र्चित्ताध्याय

प्रायश्र्चित्ताध्याय हातूंत निमाणे संस्कार, सुयेर-सुतक, आपदधर्म, वानप्रस्थधर्म, यतिधर्म, कर्मविपाक, वेगवेगळ्या पातकांखातीर प्रायश्र्चितां ह्या विशयांचो आस्पाव आसा.

मनुस्मृती आनी याज्ञवल्क्यस्मृतींत जरी एकसारके विशय जायते आसले तरी याज्ञवल्क्यस्मृतींत ते बेसबरे तरेन मांडिल्ले आसात. मनुस्मृतिचो विस्तार २,६८४ श्लोकांचो आसा. याज्ञवल्क्यस्मृतींत मनुस्मृतिंच्या विशयांचो संक्षेप १,००३ श्लोकांनी केल्लो आसा.

याज्ञवल्क्यस्मृतींत आशिल्लीं गणपतिकल्प, ग्रहशांति; तुला, अग्नि, उदक, विख आनी कोश हीं पांच दिव्यां; तशेंच गर्भांतल्यो अर्भकाच्यो अवस्था, शरिराचे भेद आनी अवस्था हे विशय सविस्तर वर्णन केल्ले आसात. मनुस्मृतींत ते तितले विस्तृत प्रमाणांत नात. तरी संवसाराचे उत्पतीचें विवेचन याज्ञवल्क्यस्मृतींत ना जें मनुस्मृतींत बरे तरेन दिलां.

हे स्मृतींत याज्ञवल्क्यावांगडाच मनु, आत्रि, विष्णु हारीत, उशनस्, अंगिरस, यम,आपस्तम्ब, कात्यायन, व्यास, गौतम, शातातप, वसिष्ठ आदि वीस ऋषींचो धर्मशास्त्राचो प्रवर्तक म्हणून उल्लेख केला. पुर्विल्लीं गृह्यसुत्रां, धर्मसुत्रां, कौटिल्याचें अर्थशास्त्र आनी मनुस्मृती हांचो नियाळ हे स्मृतींत घेतिल्लो आसा.

वर्णधर्म, आश्रमधर्म, स्त्रीधर्म, राजधर्म, चातुर्वणर्यवेवस्थेंतले त्रैवर्णिकांची चड करून ब्राह्मणवर्णाची खाशेली सुवात, अधिकार आनी कर्तव्यां, अनुलोम - प्रतिलोम लग्नावरवीं तयार जाल्ल्यो अम्बष्ठ, निषाद, पाराशर,सूत, वैदेहक, चण्डाल, क्षत्ता, अयोगव, रथकार ह्यो जाती हांचें विवेचन तेन्नाच्या समाजाचें दर्शन घडयता. मानवी मनाचो धर्म, तांच्यो आशा, आकांक्षा ह्यो गजाली चड करून वेव्हार आनी प्रायश्र्चित ह्या अध्यायांतल्यान कळटात. ह्या स्मृतीग्रंथाचेर विश्र्वरूप, विज्ञानेश्र्वर, अपरार्क आनी शुलपाणी हांच्यो टिका प्रसिद्द आसात. हातूंत विज्ञानेश्र्वराची मिताक्षरा ही टिका सर्वश्रेश्ठ आनी प्रमाणभूत मानतात.