फ्रॉयड, सिग्मंड
देवनागरी
|
फ्रॉयड, सिग्मंड रोचता (जल्म: ६ मे १८५६, पर्झीबोर, चेकोस्लोव्हाकिया; मरण: २३ सप्टेंबर १९३९ लंडन).
आर्विल्ल्या मानसशास्त्राचो जनक तशेंच मनोविश्र्लेशण प्रक्रियेचो संस्थापक स्क्लोमो सिगिसमंड फ्रॉयडा हें ताचें मूळ नांव. सिगिसमंड हें उतर ज्यू लोकांक चाळोवपाखातीर व्हिएन्नांत वापरताले आनी सिग म्हळ्यार जैत. देखून १८७० वर्सा उपरांत ताणें सिग्मंड हें जर्मन अवतरण वापरपाक सुरवात केली.
सिग्मंडाचो बापूय जेकब हो मध्यम वर्गांतलो ज्यू आनी आवय आमाली नाथानसन ही जेकबाची दुसरी बायल.
तल्लख बुद्ध, अभ्यासांतलें सातत्य, कसलेंय उच्च कोटीचें काम करून दाखोवपाची आंतरीक इत्सा, विज्ञानिक जिज्ञासा, विचार स्वातंत्र्याचो कितलेंय मोल दिवन पुरस्कार करप हें गूण भुरगेपणांतूच ताचे भितर आशिल्ले.
विद्यार्थीदशेंत ताचेर टिंडोल, हक्सले, लायल, डार्विन, थॉमसन लॉकियर ह्या शास्त्रज्ञांचो तशेंच शेक्सपियर, गॅथ आनी दोतोवस्की ह्या नामनेच्या साहित्यिकांचो प्रभाव पडलो. तशेंच तत्वज्ञान आनी संस्कृतायेच्या इतिहासाची आवड ताचे भितर उत्पन्न जाली. जॉन स्टुअर्ट मिलाचो एक ग्रंथ ताणें जर्मन भाशेंत अणकारीत केलो. सुरवातेक ताका रसायनाशास्त्रांत आवड आशिल्ली. पूण उपरांत तें सोडून तो शरिररचनाशास्त्र आनी शरिरकार्यशास्त्र (Anatomy आनी Physiology) ह्या क्षेत्रांत भितर सरलो. १८८१ वर्सा ताणें वैजकी शास्त्राची एम्. डी. ही पदवी व्हिएन्ना विद्यापिठांतल्यान घेतली आनी १८८३ वर्सा सावन थंयच तो अध्यापन करूंक लागलो. ताचो सगळो कल संशोधनाकडेनूच आशिल्ल्यान त्या काळांतले संवसारीक नामनेचे शास्त्रज्ञ हेमलोल्त्झ, द्यु बोआ, रेमो आनी रूदोल्फ फर्को हे ताचे गुरू आशिल्ले. कांय तेंप ताणें अर्नेस्ट ब्रुक हाचे प्रयोगशाळेंत तशेंच मेंदूरचनाशास्त्रज्ञ मेयनर्ट हाच्या मानसोपचार केंद्रांत काम केलें. १८८५ वर्सा पॅरिसाक शार्को ह्या नामनेच्या शास्त्रज्ञाकडल्यान ताणें मानसिक रोगांविशीं गिन्यान मेळयलें. अर्थीक अपरिस्थिती बरी नाशिल्ल्यान ताका संशोधन सोडून न्यूरोलॉजिस्ट म्हणून प्रॅक्टीस सुरू करची पडली.
१८८८ वर्सां तो मार्था बार्नेस हिचेकडेन लग्न जालो. ताका ३ पूत आनी ३ धुवो आशिल्ल्यो. ताची निमाणी धूव आना फ्रॉयड ही एक नामनेची मानसशास्त्रज्ञ जाली. फ्रायडाचे घरकान्नीन बरे तरेन ताचो संवसार सांबाळून ताच्या संशोधनाक सदांच उत्तेजन दिलें.
१८८५-१८८७ ह्या दोन वर्सां मदीं ताणें दोन म्हत्वाचीं पुस्तकां बरयलीं.
१) सान भुरग्यांचो अर्धाग
२) वाच्या धरप (ॲफेझिया).
व्हिएन्नांतलो नामनेचो दोतोर जोसेफ ब्रुअर हाचेकडेन फ्रॉयडाची वळख जाली आनी तेन्ना सावन ताचे जिणेक वेगळेंच मोडण मेळ्ळें. ब्रुअरान ‘आना ओ’ नांवाचे हिस्टेरिया जाल्ले बायलेक संमोहनाच्या प्रभावाखाला आसतना पयलींच्यो यादी, याद करून उक्तावपाक लायल्यो आनी हे प्रक्रिये उपरांत तिचें दुयेंस कशें बरें जालें रें फ्रॉयडाक सांगलें. हे तरेचीं आनीक कांय प्रकरणां एकठांय करून ताणीं १८९५ वर्सा स्टडीस इन हिस्टेरिया हो ग्रंथ उजवाडायलो.
हाचे उपरांत संमोहनशास्त्राची वाट सोडून फ्रायडान ‘फ्री असोसिएशन’ हे रितीचो सोद लायलो आनी सिद्ध केलें की मनोविश्र्लेशण करपाचे प्रक्रियेंत दोन गजाली केंद्रभूत आसात. त्यो म्हळ्यार दुयेंतीची आंतरिक आडखळ (रेझिस्टन्स) आनी दुयेंतीचे ॲनालिस्टाकडेन भावनिक संबंद (ट्रान्सफरन्स).
फ्रॉयडान स्वताचेंय मनोविश्र्लेशण केलें. ताणें संशोधन करून सिद्धांत मांडले ते अशे –
१. सुप्तमनांत चलिल्ले प्रक्रियेचो जागृत मनाचेर आनी मनशाचे वागणुकेचेर परिणाम.
२. मनांतले आंतरिक प्रवृतिंच्या झुजाचो सर्वसादारण मानसिक घडणेचेर तशेंच मनोविकार हाडपांत वांटो.
३. व्यक्तित्वाची घडण.
४. उपजत प्रवृत्तिंची कर्म करपाकडेन धांव (काम प्रवृत्ति आनी हिंसक प्रवृत्ति).
५. बाल्यावस्थेंत अस्थित्वांत आशिल्ली कामुक प्रवृत्ति (इन्फंटायल सॅक्शुअलिटी).
‘द इंटरप्रिटेशन ऑफ ड्रिम्स’ (१९३०) हें पुस्तक आपलें सगळ्यांत व्हड पुस्तक अशें फ्रॉयड मानतालो. साहित्य प्रकारांक तशेंच मानववंशशास्त्र आनी धर्मपंथांकूय ताणें मनोविश्र्लेशणाची चावी लावन तेविशीं स्पश्टीकरण करपी ग्रंथ बरयले. तातूंतल्या कांय ग्रंथांचीं नांवां अशीं आसात – द सायकोपॅथॉलॉजी ऑफ एव्हरीडे लाइफ (१९०४), थ्री एसेस ऑन द थिअरी ऑफ सँक्शुअलिटी (१९०५), टोटेम अँड टाबू (१९१३), लिओनार्दो दा विंची (१९१६), बियाँड द प्लॅझ्यर प्रिन्सिपल (१९२०), एगो अँड द इड (१९२३), सिविलिझेशन अँड इट्स डिसकण्टेट्स (१९३०), न्यू इंट्रोडक्टरी लॅक्चर्स ऑन सायकोअॲनालिसिस (१९३३), मोझेस अँड मॉनाथीइझम (१९३९).
जेम्स स्ट्रॅची हाणें चोवीस खंडांनी संपादीत केल्ल्या ‘द स्टँडर्ड एडिशन ऑफ द कम्प्लीट सायकॉलॉजिकल वर्क्स ऑफ सिग्मंड फ्रॉयड’ (१९५३-६४) हातूंत फ्रॉयडाचें सगळें मानसशास्त्रीय लिखाण आयलां.
फ्रॉयडाच्या सिद्धांताक त्या काळांत खूब विरोध जालो. ताचे सिद्धांत जेन्ना अमेरिकेन उबारून धरले तेन्नाच ताका व्हिएन्ना विश्र्वविद्यालयांत प्रोफेसराचें पद मेळ्ळें. १९३० वर्सा ताका साहित्याखातीर आशिल्लो गटे (Goethe) पुरस्कार मेळ्ळो. १९३६ वर्सा रॉयल सोसायटीचेर ताची नेमणूक जाली.
१० वर्सां मनोविश्र्लेशणाचेर एकल्यानूच काम करतकच १९०६ वर्सा ताका खूब वांगडी मेळ्ळे. उपरांत आंतरराष्ट्रीय मनोविश्र्लेशणतज्ञांचो संघ स्थापन जालो.
६७ वर्सांचे पिरायेचेर ताका तोंडाचो कॅन्सर जालो आनी साबार शस्त्रक्रिया करून घेवंच्यो पडल्यो. पूण ताचें कार्य थांबलेंना. ताणें निमाणो ग्रंथ पिरायेच्या ८३व्या वर्सा, मरणाआदी कांय म्हयने पयलीं बरयल्लो.