मोरारजी रणछोडजी देसाई
देवनागरी
|
|
मोरारजी रणछोडजी देसाई भारताचो चवथो प्रधानमंत्री. ताची आवय मणिबेन ही निरक्षर आनी बापूय प्राथमिक शिक्षक आशिल्लो. ताचें मुळावें शिक्षण बलसाडाक जालें. तो 15 वर्सांचो आसतनाच ताच्या बापायक मरम आयलें. घराब्यांत तोच व्हड आशिल्ल्यान कुटुंबाची जबाबदारी ताचेर पडल. त्याच वर्सा ताचें गजराबेन हिचेकडेन लग्न जालें. ताका एक चलो आनी एक जली आसा. 1912त तो मॅट्रीक जालो आनी ताणें मुंबयच्या विल्सन म्हाविद्यालयांतल्यान बी. ए.ची पदवी मेळयली. 1918त तो त्या काळांतल्या मुंबय प्रांताचो उपजिल्हाधिकारी जालो.
फुडें 1930त ताणें उपजिल्हाधिकारी पदाचो राजिनामो दिवन गांधीजीचे सविनय कायदेभंगाचे चळवळींत वांटो घेतलो, जाका लागून ताका फुडें तीन फावट बंदखण भोगची पडली. 1931-37 ह्या काळांत तो गुजरात काँग्रेस कमिटीचो सचीव आशिल्लो. उपरांत ताणें 1937-39 ह्या काळांत मुंबय प्रांताचो महसूल, सहकार, शेती आनी जंगल खात्याचो मंत्री म्हणून काम केलें. ताणें 'भारत छोडो' आंदोलनांत वांटो घेतलो. ह्या निमतान ताका 1945 मेरेन परत बंदखणींत वचचें पडलें. 1946-52 ह्या काळांत तो मुंबय प्रांताचो मुखेलमंत्री म्हणून काम पळेलें. ह्या काळांत ताणें पयलेंच खेपे जमीन महसुलांविशीं सुदारणा केली आनी मुंबय प्रांताची प्रशासन वेवसेथा कार्यक्षम केली. उपरांत तो 1956-58 ह्या काळांत केंद्रीय मेत्रीमंडळांत वेपार आनी उद्देग मंत्री जालो. जायत्या देशांनी भोंवडी करून ताणें भारताक रीण मेळोवपाक हातभार लायलो. 1958 उपरांत अर्थ मंत्री आसतना ताणें स्वित्झर्लंड. अमेरिका आनी जपान देशांची भोंवडी केली. तेचपरी 1955त राश्ट्रकूल परिशदेंत तशेंच 1960त संवसारीक बँक आनी आंतरराश्ट्रीय चलन निधी परिशदेंत ताणें वांटो घेतिल्लो. उपरांत ताणें कामराज येवजणे प्रमाण आपल्या पदाचो राजिनामो दिलो. मार्च 1966-67 ह्या काळांत ताणें प्रशासकीय सुदारणा आयोगाचीं सुत्रां सांबाळ्ळीं. 1967त तो इंदिरा गांधीच्या मंत्रीमंडळांत अर्थ मंत्री आनी उपप्रधान मंत्री जालो. प्रधानमंत्री इंदिरा गांधी हिचेकडेन मतभेद जाल्ल्यान ताणें 1969त उपप्रधान मंत्रीपदाचो राजिनामो दिलो आनी तो संघटना काँग्रेसीचे लोकसभेंतलो फुडारी जालो. 1962, 1967 आनी 1971 ह्या वर्सांनीतो लोकसभेचेर वेंचून आयिल्लो. तेभायर गुजरात विदयापिठाचो कुलगुरू, नवजीवन ट्रस्टाचो अध्यक्ष, हिंदी प्रचारसभेच्या सल्लागार मंडळाचो वांगडी, अखिल भारतीय सोरोबंदी परिशदेचो वांगडी, गांधी स्मारक निधी, गांधी शांतताय प्रतिश्ठान आनी कस्तुरबा ट्रस्ट हांचो विश्वस्त आदी नात्यांनी ताचो जायत्या विधायक, संस्कृतीक आनी समाजीक संस्थाकडेन लागशिल्लो संबंद आयलो. पाकिस्तान देशाचो 'निशान-इ-पाकिस्तान' हो पाकिस्तान देशाचो व्हडलो किताब ताका फाव जालो (1992). तशेंच भारत सरकाराचो 'भारत रत्न' हो सर्वोच्च किताब ताका मेळ्ळो (1991).
25 जून 1975 ह्या दिसा पुराय देशांत आणीबाणी जाहीर केली आनी तेच रातचो ताका अदक केलो. उपरांत 18 जानेवारी 1977 दिसा लोकसभेच्या वेंचणुको घेवपाविशींच्यो घोशणा जाहीर जातकच ताची सुटका केली. उपरांत संघटना काँग्रेस, भारतीय जनसंघ, भारतीय लोकदल आनी समाजवादी पक्ष आदी चार पक्षांचें विलीनीकरण जावन 23 जानेवारी 1977 ह्या दिसा जनता पक्षाची स्थापणूक जाली. ह्या पक्षाचो पयलो अध्यक्ष म्हणून ताका वेंचून काडिल्लो. मार्च 1977त जनता पक्ष भोवमतान वेंचून आयलो आनी ह्या पक्षाचें केंद्र सरकार स्थापन जालें. तेन्ना 81 वर्सां पिरायेचेर प्रधानमंत्री म्हणून ताका वेंचून काडलो. फुडें 1979त जनता पार्टींत फूट पडटकच ताणें प्रधान मंत्री पदाचो राजिनामो दिलो. भांगर नियंत्रण कायदो, सत्तेची बचत येवजण, सोरोबंदी कायदो अशे कांय वादग्रस्त निर्णय ताणेंआपले कारकिर्दीत घेतले आनी ते यशस्वीपणान अंमलात हाडले.
जबर आत्मविश्वास, निर्भय वृत्ती, तत्वांकडेन तडजोड ना करपाची प्रवृत्ती, सत्य आनी नैतिकता हे मोरारजी देसायचे खाशेले गूण आशिल्ले. शिवांभू पध्दतीचें आचरण करपी पुराय शाकाहारी ह्या वादग्रस्त फुडाऱ्याक पिरायेच्या 99 व्या वर्सां मरण आयलें.