म्हणी,ओपारी

म्हणी ओपारीची वळख

म्हणी संस्कृत "भण" धातछ पासून "म्हण,म्हणणी" हे शब्द घडले. जें म्हणिल्लें वा जेंं म्हणटात तें, असो ताचो अर्थ. ज्यो गजाली लोकांच्या उलोवपांत परत परत येतात आनी ते गिन्यानी वाक्य जाता ती म्हणणी. पयलीं म्हणणीं आनी तांचे अनेकवचन म्हणण्यो, हींच उतरां घोळणुकेंत आशिल्लीं.कोंकणीत खोल अणभवान म्हणिल्यो म्हणण्यो जायत्यो आसात. शणै गोंयबाबांचें 'येवकार अध्यक्षालें उलोवपा' उपरांत म्हण आनी अनेकवचन "म्हणी" हीं उतरां रूढ जालीं."म्हण्यो" "म्हणियो" हीं रुपांय घोळणुकेंत आसात. ओपार: हें उतर खूब घोळणुकेंत आसा. पा. पेरैरान आपल्या म्हणींच्या संकलनाक "कोंकणी ओपारीचें भांडार" अशें नांव दिलां.ओपार ह्या शब्दाची फोड दिवंकना. कोंकणी शब्दकोशान अर्थ दिला, तो असो:ओपार(स्त्री) उपमा,नमुनो,म्हण. उदाहरण,देख. ओपार हें उतर सोळ्याव्या शेंकड्यांतलें म्हणून दिलां. ताचो अर्थ उपमा, ओपार, तुलना असो दिला. ओपार्यो, ओपारी अशीं अनेकवचनां घोळणुकेंत आशील्लीं दिसतात.

म्हण म्हळ्यार अणभवांची खण. अतिशय मार्मिकपणान, शक्य तितक्या मेजक्या उतरांनी ती विदारक सत्य प्रगट करता. तिका कोंकणींत, "आदगत","ओपार" अशींय नांवां आसात. म्हण आनी वाक्प्रचार ह्या दोनांय मदीं खूब लागींपण आसा. मात म्हणींत येवपी वर्णन वा घडणूक पूर्ण रुपांत मेळटा, तर वाक्प्रचारांत ती अपूर्ण आसता. सगल्या समाजाचो रासवळी अणभव व्यक्त जाल्लो आसता तें वाक्य, म्हळ्यार म्हण. अणभवांची आनी विचारांची रासवळ पायनेल म्हळ्यार म्हणी.

म्हणी फाटलो इतिहास

पुर्तुगेजांनी गोंयचेर साडेचारशें वर्सां शेक चलयलो. त्या काळांत कोंकणी भाशेचेर तरेतरांचीं अवर्शणां आयलीं. कोंकणी भास नश्ट करुन, त्या जाग्यार पुर्तुगेज भाशेचो प्रचार करपाचो जायते यत्न जाले. शाळा स्कुलांनी कोंकणी ना करून पुर्तुगेज आनी मराठी भाशेंतल्यान भुरग्यांक शिकप दिवंक लागले. पूण कोंकणी भाशेची तांक येदी व्हड, ती कशीच मेली ना. गोंयच्या घरा-घरांतल्यान गोंयकारांचे जिबेर ती घोळटाली. आमच्यो आज्ज्यो-पणज्यो, तिचें समृद्ध साहित्य आपले जिबेर खेळयताल्यो. कांय आज्ज्यो चलता-भोंवतनाच ओपारी मारून उलयताली.

आमगेलो लोकवेद, कोंकणी लोक उलोवंक लागलो तेन्नाच्यान एक सारको घोळत आयला. तो चड पोरणो. लोकगितांं, काणयो, म्हणी, उमाणी हीं ताची एकमेकांकडेन संबंद आशिल्लीं आंगां. तोंडी रचलेलें आनी तोंडी प्रसार जाल्लें साहित्य. केन्ना काणी लोकगितान पावल्या, जाल्यार केन्ना काणयेंतल्यान म्हण आयल्या. उमाण्याची म्हण जाल्या अशेंय घडलां. देखीक, हेंं उमाणें आनी कंवसान दिल्ली जाप पळयात,"मारूंक व्हेल्यार रडटा आनी पोसूंक व्हेल्यार रडटा." तांचे वयल्यान "धुकर मारुंक व्हेल्यारुय रडटा,पोसूंक व्हेल्यारूय रडटा." अशी म्हण जाल्ली मेळटा.

म्हण ही म्हालगड्यांच्या अणभवाच्या अर्काची कॅप्सूल. थोडींंच उतरां, पूण तांच्या गर्भांंत उपाट अणभव भरिल्लो आसता. एकच वाक्य, पूण ताचे फाटल्यान एक पुराय घडणूक, एक काणी उरता. म्हालगड्यांच्यो तो अणभव वैश्विक आनी अस्सल देखुनूच म्हणी फकत जिबेर घोळत आसल्यो तरी तिगून उरल्यात. खंयचीय म्हण फट वा उरफाटी थारना. काळ बदलला, परिस्थिती बदलल्या, पूण मनीसजातीचो स्वभाव बदलूंक ना. ताका लागून त्या सभावाच्या चलणुकेचेर आदारिल्ल्या म्हणींतलेंं सत्य उणें जावंक ना. वेळा काळा प्रमाण कांय म्हणींचो उपेग करपाची संद घडये मेळना जायत, पूण म्हणीं फाटलें तत्वगिन्यान फाटीं पडूंक ना. कोंकणीभाशी समाजांत घोळटात त्यो म्हणी म्हळ्यार कोंकणी भाशेचे सोबीत अलंकार, कोंकणी दायजांतल्या गिरेस्त अणभवाचे खेरीत वझरे.

तें तिगोवन दवरूंक जाय.संस्कृतीचें खूबशें धन आमी शेणयलां वा वगडायलां, तशें म्हणीं संबंदान घडूंक फावना. म्हणी तिगून उरतल्यो जाल्यार आमी उलयतना आनी बरयताना तांचो उपेग करूंक जाय. आमचीं जाणटीं तें सहजतायेन करतालीं. तांचे भाशेक एक अप्रूप अशी रूच आसताली. ती रूच परतून हाडपाचो हावेस कठीण दिसूं येता, पूण भाशेची उदरगत करतनाच तिची मूळची गोडी तिगोवन दवरप ही आमची लागणूक थारता. म्हणींचो उपेग करतले जाल्यार तांचो अर्थ सारको बरो मतींत आसूंक जाय. तो कळटलो जाल्यार दर एके म्हणी फाटलो अणभव, घडणूक वा जे घडणूकेंतल्यान म्हणीचो जल्म जालो तो अणभव वा ती घडणूक पुराय तरेन म्हणीच्या अर्थाचें आनी म्हणीचे दर्शन आमकां घडयता. म्हणी फाटलो इतिहास सोदून काडपाची गरज उप्रासता ती ह्याच संदर्भांत.

उलोवपाचे भाशेवेल्यान पावंक नाशिल्लो साप्प अजाण मनीस लेगीत म्हणीचो वापर करता. ग्रामीण वाठारांत म्हणीचो वापर चड आसता अशें म्हणूं येता. बरपाक्षरी कळना जाल्ल्यान तांची शब्द संपत थोडी आसता. आपलो विचार वा मुद्दो बरे तरेन मांडपाक म्हणींचो उपयोग करप बरें पडटा. बायलांमदीं म्हणींचो वापर चड आसता अशेंय लक्षात येता. कोंकणी म्हणी पुंजावपाचें काम बांयलांनीच चड केला.