युआन-शृ-खाय्

युआन-शृ-खाय्ः (जल्मः १८५९ श्यांग छंग्, हूनान; मरणः ६ जून १९१६).

प्रजासत्ताक चीनाचो पयलो अध्यक्ष, मुत्सद्दी आनी लश्करी फुडारी. एका जमीनदारी कुटुंबांत ताचो जल्म जालो. शिकता आसतना अभ्यासापरस ताचें लक्ष हेर राटावळी करपाकडेन चड आसतालें. ताचे शिटूक आनी संघटक वृतीक लागून उणें शिक्षण आसून लेगीत ताची कोरियेचो गव्हर्नर म्हणून नेमणूक जाली. ताणें कोरियेवयल्या चीनाच्या सार्वभौमत्वाचो हक्क प्रस्थापीत केलो. १८८५ वर्सा सोल शाराचो आयुक्त म्हणून ताची नेमणूक केली. फुडें चीनी-जपानी झुजांत सगळ्या वटांनी हार जाता आसतना ताणें आपल्या फुडारपणखाल स्वतंत्र सैन्य तयार करून बॉक्सर बंडांत चीनाची अब्रू राखपाचो यत्न केलो (१९००). हाका लागून त्सस्यी महाराणयेचो ताचेवयलो विस्वास वाडलो आनी तिणें ताका जृली प्रांताचो गव्हर्नर नेमलो. उपरांत ताणें आपलें लश्करी बळगें वाडोवपाचो यत्न केलो. त्या प्रांतांतल्यो शिक्षण संस्था, उद्देगधंदे वाडोवपाक सुरवात केली. रोखडोच ताका उत्तर चीनाचो लश्करी फुडारी म्हणून नामना मेळ्ळी. ताणें चीनाच्या आधुनीकीकरणाक सुरवात केली आनी सगळ्या मळांचेर नेटान उदरगत जाली. १९०८ वर्सा मांचूची महारणी मरतकच मांचू गादयेच्या कारभाऱ्यांनी ताका धांवडायलो. तेन्ना दुस्मानांनी सगळ्या वटांनी उठाव करून चीनी क्रांतीन खर रूप घेतिल्लें. अशे तरेन मांचू साम्राज्य संकश्टांत आसतना क्रांतिकारक आनी साम्राज्यवादी ह्या दोगांकूय, देशाचे एकात्मतेखातीर आनी शांतीकायेखातीर युआनाची प्रजासत्ताक चीनाचो अध्यक्ष म्हणून नेमणूक जाली (१९११) आनी डॉ. सन-यत्-सेन हाणें आपल्या तात्पुरत्या अध्यक्षपदाचो राजिनामो दिलो. अध्यक्ष जातकच ताणें राजेशायेक तेंको दिलो आनी क्वोमिनतांग (ग्वोवमिन्दांग) पक्षाचेर बंदी घालून त्या पक्षांतल्या फुडाऱ्यांक ख्यास्ती फर्मायल्यो.

युआन-शृ-खायच्या ह्या धोरणाक तोंड दिवपाखातीर सन-यत्-सेन हाणें यत्न करपाक सुरवात केली. पूण नानाकिंगच्या झुजांत ताचेर हार पडून सन-यत्-सेनाक चीन सोडून जपानाक पळून वचचें पडलें.

युआन-शृ-खाय् हाणें पार्लमेंट रद्द करून हातासकयल्या अधिकाऱ्यांची गव्हर्नर म्हणून नेमणूक केली आनी एका शासकीय मंडळाचो स्थापणूक केली. १९१६ वर्साच्या नव्या वर्सा दिसा ताणें आपणाक चीनाचो बादशाह म्हणून घोशीत केलो. पूण हाका लागून ताचे राजवटीआड चडशा प्रांतांनी बंडां जालीं आनी परदेशी सत्तांनी लेगीत ताका दिल्लो तेंको काडून घेतलो.