युग

युग एक काळमाप वा प्रमाण. खंयचेय घटनेची परत परत आवृत्ती जाता तेन्ना तिच्या पर्यायाक जो काळखंड लागता ताका युग अशें म्हण्टात. युग हें उतर युज् = जुळप ह्या धातूपसून जालां, देखून ताचो अर्थ ‘एक थरावीक काळखंड’ असो जाता. वेदांत ह्या अर्थान युग हें उतर जायतेकडेन आयिल्लें आसा. पूण थंय युगाचें थरावीक काळमान सांगिल्लें ना.

वैदिक साहित्यांत चार वर्सांचें एक युग (चतुवर्षात्मक युग) मानिल्लें दिसता. तैत्तिरिय ब्राह्मण आनी तांडय ब्राह्मण हातूंत संवत्सर, परिवत्सर, इदावत्सर आनी अनुवत्सर हीं चार वर्सनांवां दिल्लीं आसात. एका युगांतलीं तीं चार वर्सांचीं नांवां आसुंये.

वेदांगज्योतिशांत पांच वर्सांचें युग (पंचवर्सात्मक युग) मानिल्लें आसा. संवत्सर, परिवत्सर, इदावत्सर आनी इद्वत्सर हीं तातुंतल्या पांच वर्सांचीं नांवां. वेदांगज्योतिशांत जरी तीं सांपडनात तरी गर्गादिकांनी हींच नांवां दिल्लीं आसात. ह्या युगांतल्या पांच वर्सांमदीं ६२ चांद्रमास आनी १८३० दीस येतात. म्हणजेच एका युगांत दोन चडीत म्हयने जातात. चार वर्सांचें युग मानलें जाल्यार सौर आनी चांद्र वर्सांचो असो मेळ घालपाक येना. देखून वेदांगकाळांत पंचवर्षात्मक युगपद्दत सुरू केली. हे युगपद्दतीचो उल्लेख महाभारतांत कांय सुवातींचेर आयिल्लो आसून विराट पर्वांत भीष्मान दुर्योधनाक पांडवांच्या वनवासाचो काळ सांगतना पांच वर्सांनी दोन चडीत म्हयने धरिल्ले आसात. वायू पुराणांतूय पंचवर्षात्मक युगाचो उल्लेख सांपडटा.

पुराणांत कृत, त्रेता,द्वापार आनी कलीं हीं चार युगां मेळून एक म्हायुग मानिल्लें आसा. ताका दिव्य युगय म्हणटात. अशीं १००० म्हायुगां म्हणजे ब्रह्मदेवाचो एक दीस जाता. ताका कल्प म्हण्टात. तातुंतल्या वर्सांची मेजणी अशी करतात-

कृतयुग- ४८०० दिव्य वर्सां (संध्या आनी संध्यांश धरून)

त्रेतायुग- ३६०० दिव्य वर्सां (संध्या आनी संध्यांश धरून)

द्वापारयुग- २४०० दिव्य वर्सां (संध्या आनी संध्यांश धरून)

कलियुग- १२०० दिव्य वर्सां (संध्या आनी संध्यांश धरून)

वट्ट १२०० दिव्य वर्सां म्हणजेच एक म्हायुग. देवांचें एक वर्स म्हणजेच मनशांचीं ३६० वर्सां. देखून म्हायुगाचीं १२००० दिव्य वर्सां = १२०००×३६० मनीस वर्सां = ४३२०,००० मनीसवर्सां.

देवांचें युग आनी मनशांचें युग हांचो उल्लेख ऋग्वेदांत सांपडटा. युगमानांतलीं दिव्य वर्सां आनी मानवी वर्सां ही कल्पना पुर्विल्ल्या काळापसूनची अशें कांय पंडीत मानतात.

पुरांणांत चतुर्युगांतलीं १२००० वर्सां दिव्य वर्सां मानल्यांत. विष्णु पुराणांतलो हे विशींचो श्र्लोक असो आसा-

दिव्यैर्वर्षसहस्त्रैतु कृतत्रेतादिसंज्ञितम्।

चतुर्युगं द्वादशभिस्तद्विभागं निबोध मे।।

चत्वारि त्रीणि व्दे चैकं कृतादिषु यथाक्रमम्।

दिव्याब्दानां सहस्त्राणि युगोष्वाहुः पूराविदः।।

तत्प्रमाणैः शतैः संध्या पूर्वा तत्राभिधीयते।

संध्यांशश्चैव तत्तुल्यो युगस्यानन्तरो हि सः।।

कृंत त्रेता द्वापरश्च कलिश्चैव चतुर्युगम्।

प्रोच्यते तत्सहस्त्रं च ब्रह्माणो दिवसं मुने।।

अर्थ- हे मुने, बारा दिव्य वर्ससहस्त्रांनी कृतत्रेवादी चार युगां जातात. कृतयुगांत चार दिव्य वर्ससहस्त्रां, त्रेतायुगांत तीन दिव्य वर्ससहस्त्रां, व्दापारयुगांत दोन दिव्य वर्ससहस्त्रां आनी कलियुगांत एक दिव्य वर्ससहस्त्र इतलीं वर्सां आसतात अशें पुराविद म्हणटात. युगाचे सुरवेक आनी अखेरेक त्याच प्रमाणांत म्हणजे अनुक्रमान चार दिव्य शतकां, तीन दिव्य शतकां, दोन दिव्य शतकां आनी एक दिव्य शतक इतलो संधिकाल आसता. कृत, त्रेता, द्वापार आनी कली अशीं चार युगांचीं नांवां आसात. ह्या चार युगांचे सहस्त्र म्हणजेच ब्रह्मदेवाचो एक दीस.

चार युगांचो धर्माकडेन लागींचो संबंद आसा. दर युगांत धर्माचो इल्लो इल्लो नाश जाता अशें सांगलां. कृतयुगांत धर्म सगळो म्हणजे चार पादांचो आसता, त्रेतायुगांत ताचो एक पाद नश्ट जाता, द्वारयुगांत तिसरो पाद नश्ट जाता आनी कलियुगांत तिसरो पाद नश्ट जावन एकच पाद उरता.

मनशाचें आयुर्मानूय युगा युगांत उणें जायत वता. कृतयुगांत मनीस ४०० वर्सां जगता, त्रेतायुगांत ३०० वर्सां जगता, द्वपार युगांत २०० वर्सां जगता आनी कलियुगांत १०० वर्सां जगता. दर युगाचो धर्म वेगळो. कृतयुगांत तप, त्रेतायुगांत आत्मज्ञान, द्वापारयुगांत यज्ञ आनी कलियुगांत दान हो मुखेल धर्म आसा.

मनशाच्या कर्मांचींय फळां दर एका युगांत वेगवेगळीं आसात. तशेंच तांची पुजनीय देवताय वेगळी आसा. वायू पुराणाप्रमाण कृतयुगांत ब्रह्मदेव, त्रेतायुगांत यज्ञ, द्वापारयुगांत विष्णू आनी कलियुगांत म्हादेव हांची पुजा करतात. दर युगांतली पुजेची पद्दतय वेगळी आसा. कृतयुगांत ध्यान, त्रेतायुगांत यज्ञ, द्वापारयुगांत अर्चा आनी कलियुगांत नाम जप केल्ल्यान एकूच फळ मेळटा, अशें विष्णू पुराणांत म्हळां.

युगधर्माक जेन्ना सारको पाळो मेळना तेन्ना भगवान विष्णू धर्माची घडी सारकी घालपाखातीर धर्तरेचेर अवतार घेता अशें वायू पुराणांत सांगलां.

वैशाख शुध्द तयेक कृतयुग,कार्तिक शुध्द नमीक त्रेतायुग, भाद्रपद वद्य तिरोदशीक द्वापारयुग आनी माघ पुनवेक वा उमाशेक कलियुग सुरू जालें, देखून त्या तिर्थीक युगादितिथी अशें म्हण्टात. त्या दिसा उपास, तप, दान, श्राध्द, होम, जप आदी इल्ल्याशा प्रमाणांत लेगीत केल्यार ताचें कोटीगुणीत पुण्य फावो जाता अशें सांगिल्लें आसा.

कलियुगाच्या आनी दर एका युगाच्या आरंभाक सगळे गिरे आश्र्विनीचे सुरवेक एकठांय आसतात, हें ज्योतीशग्रंथांतलें युगारंभाचें लक्षण मनुस्मृती, महाभारत सारकिल्या ग्रंथांत दिल्लें आसा. हाचे उरफाटें सूर्य, चंद्र, बृहस्पती आनी पुष्य एके राशीक येतात तेन्ना कृतयुग सुरू जाता अशें महाभारतांत सांगलां.

सुमार दोन अब्ज वर्सांपयलीं धर्तरी उत्पन्न जाली. तिचो वयलो भाग थंड आनी घट जावन ताचेर उदक सांचपाक लागलें. उपरांत थंय जीवसृश्ट निर्माण जाली. ताचे पयलीं सुमार ८० कोटी वर्सांचो काळ सोंपलो आसुंये असो अदमास शास्त्रज्ञांनी केल्लो आसा. पयलीं हाडां नाशिल्ले जीवजंतू निर्माण जालें. मागीर नुस्तें निर्माण जालें. मागीर व्हड सरकटपी प्राणी निर्माण जाले. सुमार पांच लाख वर्सां पयलीं मनशाची उत्पत्ती जाली अशें मानतात.

सुमार स लाख वर्सांपयलीं धर्तरेचेर पयलो हिमप्रलय जालो. शास्त्रज्ञांच्या मतान अशे चार प्रलय जाले आसुंये. तांकां हिमयुगां म्हण्टात. त्या काळांत चडशी सगळी धर्तरी हिमाच्छादीत आसताली आनी जीवसृश्ट नासतालीच. कांय भाग उश्ण उरिल्ल्यान थंयची जीवसृश्ट बरी उरिल्ल्याचो अदमास आसा. हजारांनी वर्सांउपरांत हवामान परत उश्ण जावन जीवसृश्ट परत उत्पन्न जाताली वा उरिल्ली वाडटाली. परत हिमप्रलय जायमेरेनच्या मदल्या हजारांनी वर्सांच्या काळांत ती सगळी धर्तरेचेर नंदताली. पयल्या वा दुसऱ्या हिमयुगांच्या मदल्या उश्ण कालखंडांत मनशाचो जल्म जालो आसुंये. सुमार २०,००० वर्सां पयलीं निमाणें हिमयुग सोंपलें अशें म्हण्टात.

सुरवेक माकडाभाशेन आशिल्ल्या आदिमानवान फातराचीं हत्यारां करून आपलें वेगळेपण दाखयलें. तांचीं हीं हत्यारां ओबड धोबड आशिल्लीं. त्या काळाक पुर्विल्लें अश्मयुग म्हणटाले. लाखांनी वर्सां तें चालू आशिल्लें. तातुंतल्या निमाण्या कांय हजार वर्सांच्या काळांत त्या रानवटी मनशांनी वेगळ्या फातराचीं ल्हान साधनां तयार केलीं. त्या कालखंडाक अश्मयुग म्हण्टात. कालांतरान मनीस सुदारलो आनी तो बरीं साधनां तयार करपाक लागलो. ह्या कालखंडांक नवाश्मयुग म्हण्टात. त्या कालखंडाचे अखेरेक मनशाक तांबें सांपडलें. त्या धातूचो ताणें हत्यारां करपाक उपेग केलो. तांबें आनी कथील हांची भरसण केल्ल्यान एक चड घट्ट आनी तिगपी धातू मेळटा ताका काशें म्हण्टात. ताचीं उपकरणां चड उपेगी थरलीं. नवाश्मयुगां उपरांतच्या कालखंडांत तांबें आनी कांशें हांचो मनशान उपेग केल्ल्यान ताका ताम्र-कांश्य युग हें नांव मेळ्ळें. ताचे उपरांत लोखण ह्या धातुचो सोद लागलो आनी लोखणयुग सुरू जालें.

मनशान जीं साधनां तयार केलीं तीं ल्हव ल्हव बदलत गेलीं. तातूंत प्रगती जायत गेलीं. ताका लागून तांची रावपाची पद्दतूय बदलली, सूखसोयींनी वाड जाली आनी समाजवेवस्थेंत बदल जालो. हाकाच युगपरिवर्तन म्हण्टात. जगाच्या सगळ्या भागांनी एकाच वांगडा युगपरिवर्तन म्हण्टात. जगाच्या सगळ्या भागांनी एकाच वांगडा युगपरिवर्तन जाता अशें ना. खंयच्याय प्रदेशांतल्या मानवसमुहान पयलीं प्रगती करून नव्या युगाक सुरवात केली तरी हेर प्रदेशांतलो मनीस फाटसारिल्लोच आसपाक शकता. पूण जगांत मात नवें युग सुरू जालें अशें म्हणूं येता. कारण प्रगत मानव नव्या प्रकारच्या साधनांक लागून चड बळिश्ट जाल्लो आसता आनी ताचो जेन्ना अप्रगत मानवाकडेन संघर्श जाता तेन्ना तातूंत प्रगत मानव जिखता. ताकालागून हेर मानवसमुहूय आपली प्रगती करून घेतात वा नव्या युगांत प्रवेश करतात वा नश्ट जातात.

नव्या युगाक सुरवात जाले उपरांत त्या युगांतलीं चड प्रभावी आवतां आनी उपकारणां जरी व्हड प्रमाणाचेर वापरांत आसलीं तरीय फाटल्या युगांतलीं साधनां एकदम ना जायनात. तांचो उपेग चड उण्या प्रमाणांत जायत आसता. हाकाच लागून उत्खननांतुय एकाच जाग्यार वेगवेगळ्या युगांतलीं साधनां सांपडटात. ज्या देशांत नवें युग पयलीं सुरू जाता त्या देशांतूय फाटल्या युगाचे अवशेश जायतो काळ मेरेन तिगून उरतात.