रडार
रडारः पयसुल्ले वस्तीचें निरीक्षण करपाक आदार करपी उपकरण. ज्यो वस्तू पयसुल्ल्या अंतराचेर आशिल्ल्यान वा कुपां, धुकें, पावस, काळोख हांकां लागून सादया दोळ्यांक दिसूंक शकनात अशा वस्तुंची निश्र्चित सुवात, तांचें निरिक्षण स्थानकापसूनचें अंतर त्यो वस्तू चलंत आसल्यार तांची गती आनी गतीची दिका ज्या इलॅक्ट्रॉनीक यंत्रणेच्या आदारान मेजपाक येता ते यंत्रणेक ‘रडार’ अशें म्हण्टात. हें उतर Radio Detection And Ranging हे उतरावळींतलीं पयलीं अक्षरां घेवन तयार केलां.
रडारांत जे विद्युत चुंबकी तरंग वापरतात तांचो वेग आनी ज्या उजवाडाच्या आदारान आमी वस्तू पळोवंक शकतात तांचो वेग (३×१०८ मी./से.)आसता. दोनूय तरांच्यो उर्जा रेशा सरळ रेशेंत प्रवास करतात. मात सादया दोळ्यांनी आमी वस्तुंचें वेगळेपण वळखूंक शकतात; तशें वेगळेपण वळखप रडार यंत्रणेक शक्य जायना.
रडाराचो उपेग मुखेलपणान मळबांत भोंवपी विमानां, थाव नाशिल्ल्या दर्यावयली तारवां संबंदींचो सोद घेवपाखातीर, तांच्यो सुवातो, तांचो वेग चुकनासतना निदान करपाखातीर जाता. दुसऱ्या म्हाझुजा काळांत दुस्मानाच्या विमानाचो, विमानविरोधी नाळींचो, झुजांत उपेगांत येवपी सामुग्री तयार करपी कारखान्यांचो, लडायेच्या तारवांचो आनी विमानतळांचो सोद घेवन तीं नश्ट करपाखातीर इश्ट राश्ट्रांच्या लडायेच्या तारवांक आनी बाँब मोखपी विमानांक राखण दिवप, तशेंच आपल्या प्रदेशाचेर घुरी घालपाखातीर येवपी दुस्मानाच्या विमानांची वा तारवांची पूर्वसुचना आपले राखणे यंत्रणेक दिवप हीं कामां रडार यंत्रणेन केलीं म्हणुनूच दुसरें म्हाझूज हें ‘रडारझूज’ म्हणून वळखतात.
शांततायेच्या काळांत बंदरां, विमानतळां आनी रस्त्यांवयलें येरादारीचें नियंत्रण, वादळां, पावसाळी कुपां, वारें हांचेमदल्या बदलांचो अदमास हांचेखातीरय रडाराचो उपेग करतात. [1]
कार्यपददतः रडारांतलो प्रेशक(तरंग निर्मुपी साधन)आनी आकाशक(मळबांत तरंग प्रसारीत करपी साधन)हांच्या आदारान विद्युत चुंबकीय तरंगांचें प्रेशण करतात. हे तरंग ज्या लक्ष्याक लागून(तारूं, विमान, हिमढग, तळप, दोंगर आदी)आडायता त्या वेळार तातुंतले थोडे उर्जेचें प्रेशकाचे दिकेन परावर्तन जाता. ही परावर्तीत उर्जा आकाशकाच्या आदारान ग्रहण करून प्रेशण आनी ग्रहण हातुंतलो कालावधी आनी तरंगाचो वेग(३×१०८मी./से.) हाचेवयल्यान लक्ष्याचें निरिक्षण सुवाती सावनचें अंतर निश्र्चीत करतात. १/२ वेग×कालावधी हें अंतर मेजपाचें कोश्टक आसा.
रडाराच्यो दोन प्रणाली आसात - (१)स्पंद रडार प्रणाली आनी (२)डॉप्लर रडार प्रणाली.
रडाराचें कार्यमानः रडाराच्या आदारान ज्या चडांत चड अंतरावयल्या लक्ष्याचो वेध घेतात त्या चडांत चड अंतराक रडाराचें मर्यादा क्षेत्र, परास वा पल्लो अशें म्हण्टात. हो परास (१)ग्राहीचे उण्यांत उणे उर्जेचें, संकेताचें फावोशें विवर्धन करपाची तांक (२)प्रेशीत केल्ली चडांत चड उर्जा (३)आकाशकाचें आकारमान आनी (४)लक्ष्याचें आकारमान हांचेर आदारून आसता. परास दोट्टी करपाचो आसल्यार प्रेशीत उर्जा सोळा पटींनी आनी आकाशकाचें आकारमान चौपटीन करचें पडटा. प्रेशीत संकेताची कंप्रताय चौपट केल्यारय रडाराचो परास दोट्टी जावं येता.
उर्जा क्षीणन आनी कार्यक्षमतायेचेर परिणाम करपी हेर घटकः रडाराचो वास्तव परास हो सदांच सैध्दांतिक परासा परस उणो आसता. हाचीं बरींच कारणां आसात - (१)ज्या सरयांतल्यान वा यंत्रणेंतल्यान संकेत आकाशकामेरेन पावतात. तातुंतूच ५०% उर्जा उश्णतायेच्या रुपांत नश्ट जाता (२)रडार चालकाचे कार्यक्षमतायेरूय क्षीण संदेश वळखूं येतात काय ना हें आदारून उरता (३)रडार तरंगाचें अवकाशांतल्यान प्रसारण करतना जावपी शोशण, धर्तरेच्या फाटल्या वाठाराचेर जावपी परावर्तन, हवेंतलें घनतायेच्या आनी तापमानाच्या फरकान जावपी प्रणमन(एका माध्यमांतल्यान दुसऱ्या माध्यमांत वतना रडार तरंगाचे दिकेंत बदल जावप) आनी हेर बऱ्याचशा थीर आनी चल घटकांक लागून लक्ष्याच्या अचूक वेधांत आडखळी उपरासतात. [1]