राजा राममोहन रॉय

देवनागरी

Romi

Roy in London, 1833, painted by Rembrandt Peale

राजा राममोहन रॉय (जल्म - इ.स 1772; मरण - 1833) राजा राममोहन रॉय हो भारतांतल्या आर्विल्ल्या विचारांचो आनी समाजीक सुदारणेचे चळवळीचो आद्य प्रवर्तक.

बंगालच्या बार्दान जिल्ह्यांतल्या राधानगर गांवांत एका गिरेस्त घराण्यांत रॉय हाचो जल्म जालो. ताचो बापूय हो सनातनी ब्राह्माण आशिल्लो. राममोहनाचे भोंवतणी मुसलमान लोक आशिल्ले. उर्दू आनी फारसी भाशांचो आनी तातुंतले तातूंत सुफी पंथीय शिकवणेचो ताच्या मनाचेर अदीक प्रभाव पडलो. कुराणाच्या अभ्यासान प्रभावीत जाल्ल्यान ताचो मुर्तीपुजेचेर विश्र्वास नाशिल्लो. हेचखातीर बापायकडेन मतभेद जाल्ल्यान ताणें घर सोडलें आनी तो रंगपूराक दिग्बी ह्या इंग्रज अधिकाऱ्यावांगडा रावूंक लागलो. किरिस्तांव धर्मियांकडेन ताचो लागशिल्लो संबंद आयलो. 1805 ते 1814 ह्या काळांत ताणें इस्ट इंडिया कंपनींत नोकरी केली. 1815 त नोकरी सोडून तो कलकत्याक रावंक लागलो. हांगा ताणें आत्मीय सभा ही संस्था स्थापली. हिंदू धर्माचें मूळ आशिल्ल्या वेदांचो अभ्यास करपाखातीर ताणें इ. स. 1825 त वेदान्त कॉलेजीची स्थापणूक केली. अस्तंती शिक्षणाचो प्रसार जावपाखातीर ताणें लोकशिक्षणाचेर भर दिलो. धर्मसुदारणेचें वा शिक्षणप्रचाराचें कार्य करतना ताचे मुखार लोक जागृतायेचें उद्दिश्टा आशिल्लें.

जो समाज धर्माचेर आदारिल्लो आसता ताचो उध्दार करपाचो जाल्यार पयलीं धर्मसुदारणा जावंक जाय, ह्या ध्येयान ताणें आपल्या वावराचीसुरवात धर्मसुदारणेन केली. मुर्तीपुजा, ल्हान व्हड देवदेवता ह्या वादांत तो केन्नाच घुसपून रावलो ना. समानताय आनी भावपणान मनीस जीण समुध्द जाता, तेखातीर धर्मांत सुदारणा करुंक जाय ही मोख नदरेमुखार दवरुन ताणें इ. स. 1828 त ब्राह्मो समाजाची स्थापना केली.

भुरग्यांचो बळी घेवप, घोव फाटल्यान बायलेन सती वचप तशेंच बायलांची समाजांतली स्थीती, तांचेर जावपी अन्याय पळोवंक नजो जावन ताणें ब्रिटीश सरकाराक हाचे आड कायदो करपाची विनवणी केली. ताच्या ह्या यत्नांक यश मेळ्ळें. इ. स. 1829 त सरकारान सतीची पद्दत बायलांच्या हक्कंखातीर पयलो आवाज काडलो तो राजा राममोहन रॉय हाणेंच, देखून स्त्री मुक्ती चळवळीचो आनी बायलांच्या शिक्षणाचो तें, आद्य प्रवर्तक थारता.

किरिस्तांव धर्मांतलो आदर्शवाद आनी समानताय हांची हिंदू धर्माकडेन जोड घालची आनी समाजसुदारणा करुन संवसारीक भावपणाचें ध्येय साकार करचें ह्या उद्दिश्टांखातीर झगडपी राजा राममोहन रॉयाक लोकांचो विरोध आनी वायटपण आपणावचें पडलें, पूण तो आपल्या निर्णयासावन मातलेगीत हाललोना. विधवा बायलांचें परत लग्न आंतरजातीय लग्नां हांचो ताणें 150 वर्सांपयलीं पुरस्कार केल्लो.

देशाचे शिक्षण पद्दतींत पुराय बदल जालेबगर कुड्डी श्रध्दा आनी रुढींच्या बंधनांत घुसपल्ल्या ह्या समाजाची सुदारणा शक्य ना हें ताका होलमल्लें ताकाच लागून इ. स. 1758 त सरकारान स्थापन केल्ल्या बनारस महाविद्यालयाक ताणें खर विरोध केल्लो, हांगासल्ल्या विद्यार्थ्यांक विज्ञानीक आनी अद्यायावत शिक्षण दिवचें, अभ्यासक्रमांत विज्ञान आनी गणित ह्या विशयांचो आस्पाव करचो अशीय विनंती ताणें केल्ली. होच आर्दश ताणें पयलीं इंग्लीश शाळा सुरु करतना आपल्या मुखार दवरलो.

रुसो, वॉल्तॅराप्रमाण ताका स्वातंत्र्याविशीं व्हड आत्मियताय आशिल्ली. राजकीय मळार तो सैमीक हक्कांची पवित्रताय मानपी आशिल्लो. मनशाक जीण, दुडू आनी स्वातंत्र्याचो हक्क जाय, अशें ताचें मत आशिल्लें. मात हे सैमीक हक्क सामाजीक सुदारणा आनी मनशाचें बरेपण हांचे आड येवंक जायना, अशें ताका दिसतालें. ब्रिटिशांचें भारताचेर राज्य आयलें, तेखातीर ताणें खोशी उक्तायल्ली दिसता. मात हिंदुस्थानांतल्या लोकांचेर आनी सरकारी नोकरेंत आशिल्ल्या हिंदी सेवकांचेर जे अन्याय जातात, ताची दखल ताणें घेतिल्ली. मुल्की आनी फौजदारी विधिनियम तयार करप, शेत साऱ्याचें प्रमाण, हेबिअस कॉर्पस अँक्टाची कारवाय, किरिस्तांव लोकांखातीर नेमिल्ले ज्युरींत हिंदू-मुस्लीमांचो आस्पाव, हिंदी सरकारी चाकराक अधिकाराच्यो सुवाती ह्या विशयांचेर ताणें नेमाळ्यांतल्यान लेख बरयले आनी सरकाराकडेन कागाळीय केल्यो.

1820 त आपल्या मताच्या प्रचार खातीर ताणें मिरातउल् अखबार हें फारसी वृत्तपत्र काडलें. 1826 त ताणें संवाद कौमुदी हें बंगाली खबरांपत्र सुरु केलें. ब्रिटीश सरकाराच्या नव्या प्रॅस अँक्टाक विरोध करपाखातीर ताणें सुप्रीम कोर्ट आनी किंग – इन- कौन्सिलीकडेन कागाळी केल्यो. संवसारांतल्या राश्ट्रांची कसलीय मध्यवर्ती संघटना आसची अशें ताका दिसलातें. मानवताय आनी समानतायेचो ताणें सगळ्या धर्मांविशीं आत्मियताय आनी आदार लोकांक शिकयलो. तो भारतांतलो मध्ययुगीन काळ सोंपोवन आर्विल्लो काळ सुरु करपी द्दश्टो युगपुरुस आशिल्लो .