राठोड राजवंश

राठोड राजवंश हो अस्तंत राजस्थानांत राज्य करपी एक वंश. इ.स.1194 त कनौजाचो राजा जयचंद हाचो अस्त जाले उपरांत मुसलमानी घुरयांक लागून बदार्यूच्या राष्ट्रकूट (राठोड) घराण्यांतले काय लोक पळून वचून राजस्थानांत स्थायीक जाले. तांचेमदल्या शियजी वा शिवाजी दादल्यान मेर आनी मीना आदीवासी जमातींचेर हार घालुन ताच्या पद्रेशाचेर आपली सत्ता स्थापली. शिवाजी हो राठोड वंशाचो मूळ पुरुश आनी स्वतंत्र राज्याचो संस्थापक अशें मानतात. इ.स.1200ते1400 ह्या दोन शेंकड्यांच्या काळांत अश्र्वत्थामा,डूहड, रायपाल, चाडो, थीडो, सिल्को, बीरमदेव आनी चोंडा ह्या राठोड राजांनी ल्हान-व्हड संस्थानिकांक जिखून त्या राज्याचो विस्तार केलो.

चोंडा उपरांत तीचो पूत रणमल्लान मेवाडच्या आदारान मंडोरचें राज्य घेतलें. उपरांत ताचो पूत जोधा हाणें इ.स. 1459 वर्सां. जोधपूर नागराची स्थापना केली. जोधाचो पूत बि.का. हाणें अस्तंतेकडच्या रेंवटांत स्वतंत्र राज्याची स्थापना केली. तेंच सद्याचें बिकानरे. जोधाचो दूसरो पूत सूरजमल आनी ताच्या उपरांत ताचो नातू गंगा आनी गंगाचो नातू रायमल्ल हांणी थंय राज्य केलें.तांचो वंश सोंपले. उपरांत इ.स.1532 मालदेव गादयेर बसलो. ताणे आपल्या राज्यांतल्या सरदारांक संघटीत करुन राठोडचे बळगें वाडयलें आनी बिकानेर, नागौर आनी अजमेर हीं राज्यां जिखून आपल्या राज्याक जोडलीं.आंबेर आनी जैसलमीर ह्या राज्यांचेर ताणें घुरी घाली. राज्याचे राखणेखातीर ताणें जायते किल्ले बादंले.राजवेवस्थेचे नदरेन ताणें बऱ्योच सुदारणा घडोवन हाडल्यो.

इ.स.1544 वर्सां शेरशहा हाणें माखाडाचेर घुरी घाली.तेन्ना मालदेव जोधापूराक गेलो. पूण शेरशहा थंय चड तेंप रावलोना. उपरांत मालदेवान थंय जायतीं वर्सां. राज्य केलें. इ.स.1562 वर्सां. अकबर बादशाहान माखाडाचेर मोगल सैन्य धाडून मोडताचो किल्लो जिखलो. मालदेवाच्या मरणाउपरांत ताचो पूत चंद्रसेन गादयेर आयलो. चंद्रसेन इ.स.1581त सोंपले उपरांत ताचो व्हडलो भाव उदयसिंह गादयेर आयलो. ताणें मोगलांची सार्वभौम सत्ता मान्य केली आनी आपली धूव जगत गोसाई ऊफ जोधाबाई ही राजपूत सलिमाक दिली तेन्ना अकबरान ताचे सगळे प्रदेश ताका दिले. उदयसिंहान 1595 मेरेन मोगलांचो सामंत म्हणून राज्याचो उपभोग घेतलो. ताचे उपरांत ताचो पुतान 1638 मेरेन मोगल साम्राज्यविस्तारांत ताणें मोलादिक कामगिरि केल्ल्यान ताका अकबरान सवाई राज्य ही पदवी दिली. तांणे 1619 मेरेन राज्य केलें. ताचे उपरांत ताचो पूत जसवंतसिंह इ.स.1638 वर्सां माखाडाचो राजा जालो. राज्य मोगल साम्राज्यांत आसपावन घेतलें. पूण राठोड वीर दूगादासन आनी हाणी ताका व्हड धिरान सोडोवन घेतलो आनी ताणें मेवाडचो राजा राजसिंह हाचो आलशिरो घेतलो. ताणें सुमार 30 वसा औरंगजेबाच्या मरणाउपरांत इ.स.1709 वर्सां दुर्गादासान अजितसिंहाक माराडाचो राजा केलो आनी आनी आपल्या पराक्रमान बादशाची सूत्रां आपल्या हातांत घेतलीं. इ.स.1719 वर्सां. अजितसिंहान बादशाहाक कादेयेंत घालो. 1729 वर्सां. सय्यद भावांची सत्ता नश्ट जाल्या उपरांत अजितसिंहान अजमेराक स्वतंत्र शिंवासनाची स्थापणूक करून चक्रवती राजाचीं चिन्नां धारण केलीं.

इ.स.1724 त अजितसिंहाक मरण आयले उपरांत ताचो पूत अभयसिंहान इ.स.1749 त राज्य केलें. ताणें बादशाहाचे वतीन अहमदाबाद जिखलें आनी सर बुलंदखानाचें बंड मोडून काडलें. मुखार, बिकानेराचेर घुरी घालून जयपूर, माखाड आनी मेवाड ह्या तीन राज्यांनी स्नेहसंधी घडोवन इ.स.1749 त ताका मरण आयलें. अभयसिंह उपरांत ताचो पूत रामसिंह गादयेर बसलो.तेन्ना ताचो बापोलयो नागौरचो जहागीरदार भक्तसिंह ताका राजतील लावपाक आयलोना. तो गादयेचो अपमान समजून रामसिंहान नागौराचेर घुरी घाली. पूण त्या झुजांत भक्तसिंह जीवंत जालो आनी तांणी राज्याची स्थिती सूदारयली. भक्तसिंहाक मरण आयले उपरांत ताचो पूत गादयोर आयलो आनी ताणी 18 व्या शेंकड्याचे अखेरमेरेन राज्य केलें. ताचीं ताच्या सरदाराकडेन जाल्लीं झुजां, मराठ्यांच्यो घुरयो आनी जबरदस्त खंडणीची वसुली, सिंधी शिपायांनी प्रजेचेर केल्ले अत्याचार आनी विजयसिंहाचें दुराचरण ह्या गजालींनी ताची कीत. गाजली.

ताणें आपल्या मानसिंह नांवाच्या नातवाक मारवाडचे गादयेचो वारस नेमलो. पूण ताच्या मरणाउपरांत भौमसिंहनांवाच्या पूताचो वारसो नेमलो. हाणें सिंहासन मेळयलें आनी गादयेचे वारसदार आशिल्लया आपल्या आपल्या बापोलयांक आनी भावांक जिवे मारले. आनी मानसिंह मात पळून गेलो.भिमसिंह मेल्या उपरांत ताच्या सरदारांनी मानसिंहाक आपोवन गादयेर बसयलो.ताची कारकीद दुलूम,लूटमार आनी अत्याचार हाणी गाजली. ताचेकडल्यान इंग्लिशांनी मारवाडाचें राज्य इ.स. 1818 डिसेंबर म्हयन्यांत घेतलें. -कों.वि.सं.मं.