रामलीला

रामलीला उत्तर प्रदेशांतलें एक धर्मीक लोकनाट्य. आश्र्विन शुध्द प्रतिपदेक रामलीलेक सुरवात जावन दसऱ्या दिसा ती सोंपता. हातूंत प्रभू रामचंद्राच्या जिवितांतले कांय प्रसंग नाट्यरुपान दाखयतात. तुलसीदासान हे रामलिलेची सुरवांत केली, अशें विद्वानांचें मत आसा उत्तर प्रदेशांतल्या गांवगिऱ्या वाठारांत कांय लोक तुलसीरामायण वाचतात तांकां पाठक म्हणटात, जाल्यार कांय लोक त्या श्र्लोकांचो अर्थ सांगतात तांकां धारक म्हणटात. कांय गांवांत रामायणातलें हे प्रसंग रंगमाचयेर सादर करतात, जाल्यार कांय कडेन वेगवेगळ्या प्रसंगा प्रमाण जशी जशी फाटभूंय आसा आनी ती जंय जंय कडे आसा थंय थंय हे प्रसंग सादर करतात. देखीक- रामाच्या वनवासामेरेनचे प्रसंग देवळांत दाखयतात जाल्यार गंगा पार करपाचो प्रसंग गांवांतल्या पाण्ट्यार वा न्हंयेदेगेर दाखयतात.

तशेंच चित्रकुटाचेर येवप आनी तेफुडली रामलीला गांवाभायर आशिल्ल्या व्हड मैदानाचेर दाखयतात आनी भरत भेटीचो प्रसंग दाखोवपाखातीर परत गांवांत येतात.हेच रंगमाचयेचो आनीक एक प्रकार म्हळ्यार एका व्ह्ड मैदानाचेर एके वटेन अयोध्या आनी ताचे मुखावयले वटेन लंका अशें समजतात. मदीं एक व्हड रंगमाची घालून तिचे चारय वाटेन प्रक्षेस बसतात. रंगमाचयेचे एकेवटेन पाठक आनी धारक बसतात. त्या त्या प्रसंगाप्रमाण राम आयोध्येंतल्यान आनी रावण लंकेंतल्यान रंगमाचेर येता. मैदानाच्या एका भागांत वनवासाचें दुश्य दाखोवपाखातीर तणाच्यो खोंपी बांदतात. कांय गांवांत अशो रंगमाचयो कायम माळवा आनी बुंदेलखंड हांचो शिमेर अशो उब्या रंगमाचयो दिश्टी पडटात.

शारांनी एका व्हड मैदानाचेर रंगमाचयेचेर रांमयणांतलो कांय प्रसंग नाट्यरुपान दाखयतात. कांय भुरगी राम, लक्ष्मण, सीता आनी वानरांची संवगां घेतात. एक लांबरुंद मनीस फाटल्यान शेपडी लावन मारुती जाता. मैदानाच्या मदीं फोग ( दारुकाम ) भरिल्ली रावणाची एक व्हड प्रतिमा उबारतात. तांच्यो प्रतिमा ज्या जाग्यार आसात थंय लंका समजून, दुसऱ्या दिसा रामाचें सवंग घेतिल्लो मनीस रथांत बसून येता आनी लंकेचेर चाल करता आनी त्या रावणाचे प्रतिमेर बाण सोडटा. ते बरोबर ती प्रतिमा पेट घेता आनी थोड्या वेळान ते प्रतिमेचो लासून गोबोर जाता. ते बरोबर वानरांचें सवंग घेतिल्ले लोक उडयो मारुन आनंद उक्तायतात, उपरांत राम, सितेक रथांत बसोवन परत हाडटा आनी खेळ सोंपता.उत्तर प्रदेशांतल्या कांय शारांत व्हड प्रमाणांत रामलीला मनोवप जाता. थंय रामलीला आश्र्विन वद्य नमीक सुरु जावन फुडें सतरा दिस चलता. हांगाच्या लंका दहनाच्या कार्यक्रमाक आगळींच खाशेंलपणां आसांत.

तेखातीर रावणाचो महाल साठ- सत्तर फूट उंचायेचो बांदतात. हनुमान दोरयेच्या आदारान त्या महालाचेर चडटा आनी त्या महालाक उजो लायता.दिल्ली शारांतय रामलीला मोटे खोशयेन आनी व्हड प्रमाणांत मनोवप जाता. तेखातीर थंय एक रामलीला मैदान तयार केल्लें आसा. हांगाच्या ल्हान ल्हान वसतींनीं लेगीत हजारांनी रामलीलाचे कार्यक्रम जातात. बहादुरशहा जफरचे कारकिर्दींत महंत राघोदासान दिल्लींत हे रामलीलाची सुरवात केल्ली. इ. स. 1938 त ह्या कार्यक्रमाखातीर एक समिती मेनपांत आय़िल्ली आनी तेन्नाच्यान हे समितीवतीन हो उत्सव मनोवपाक जाता.काशीच्या ( वाराणसी ) रामनगर गांवाच्या रामलीलेची खूब नामना आसा. सादारण सात- आठ मैलांच्या वाठारांत ही रामलीला सादर करतात.

तेखातीर रामायणांतली अयोध्या, जनकपुरी, शरयु न्हय, पंचवटी लंका आदी सुवती आदींच बांदून दवरतात. हातूंत कथानक जशें जशें मुखार वता तशें तशें अभिनयाचे जागे बदलतात आनी प्रेक्षक एका जाग्यावयल्यान दुसऱ्या जाग्यार वतात. हे रामलीलेक चाळीस दिस लागतात. प्रेक्षकाचे फाटले वटेन ऊंच माचयेर कथाकार आनी वादकवृंद बसता. जेन्ना कथाकार व्हड आवाजांत तुलसीदासाच्या रामचरितमानसांतल्यो चौपायो गाता तेन्ना कलाकार तातुंतलो आशय थळावे बोलयेन संवाद रुपांत उलयतात आनी तेप्रमाण अभिनय करतात. त्या त्या दुश्याप्रमाण रंगमाचीय बदलता आनी प्रेक्षेकय तें नवें दृश्य पळोवंक दुसऱ्या जाग्यार वतात. लंकादहन पळोवंक तर हजारांनी प्रेक्षक जमिल्ले आसतात. शेंकड्यांनी कलाकार झगझगीत कपडे घालून चकचकीत मुकूट घालून तेचपरी मुखवटे घालून सुमार चाळीस दीस ही रामलीला मनयतात.राजस्थानांत रामलीला दाखोवपी खास मंडळा आसतात. तीं वर्सभर अदींमदीं तांचे प्रयोग करतात. एका गांवांत पंदरा दीस ते एक म्हयनोमेरेन रामलीला चलता.

आग्रा शारांत आश्र्विन वद्य प्रतिपदेसावन रामलीलेक सुरवात जाता. हाचेभायर पंजाब, मध्ये प्रदेश, गुजरात, बिहार, उडीसा, बंगाल, हिमाचल प्रदेश ह्या वाठारांतय दसऱ्याक रामलीला जाता.

गोंयांत रामलीलेक लागींचो असो रणमालें हो लोकनाट्य प्रकार सादर करतात.