राश्ट्रसेवादल

राश्ट्र सेवा दल तरणाटे पिळगेक राश्ट्रनिश्ठा, लोकशाय, जाता, धर्मविरयत समता, विज्ञानाभिमुखताय सारकिल्या जीवन मुल्यांची शिकवण दिवपाच्या उदेशान कार्य करपी एक संघटना अखिल भारतीय राश्ट्रीय काँग्रेसच्या फुडारपणाखाला देशांत मुक्ततायेची चळवळीच्या कामाक शिस्त आनी वेवस्थीतपण हाडपाक आदार करप आनी ल्हान भुरग्याक जाता, धर्म निरपेक्षतायेचे धडे दिवप हीं कामां करपाखातीर तरणट्यांची संघटना चलोवपाची गरज काँग्रेसच्या कांय तरणाट्या फुडाऱ्याक दिसपाक लागली. ह्या विचारांतल्यान ना. सु. हर्डीकर हाच्या फुडारपणाखाल 1923 त हिंदुस्थानी सेवा दलाची स्थापणूक जाली. म्हयन्याचें झेंडावन शिस्तबध्दरीतीन घडोवन हाडपाचें काम हें सेवा दल करुंक लागलें. 1938 च्या सत्याग्रहाच्या तेंपार ब्रिटीश सरकारान हें सेवादल बेकायदेशीर थारयलें. दुसऱ्या संवसारीक म्हाझुजा मदीं कांय सांप्रदायिक विचाराच्यो संघटना समाजीक विचारणांच्यो कार्यावळी करुंक लागल्यो.

तांकां जाप म्हणून वि. म. हर्डीकार, शिरुभाऊ लिमये, ना. ग. गोरे आदींनी फुडाकार घेवन जातिधर्मातीत राश्ट्रवाद वाडोवपाखातीर राश्ट्रसेवादलाची पुर्नघडणूक केली. एस्. एम्. जोशी हाका दलाचो मुखेली नेमलो. सांजवेळां चल्या – चलयांनी एकठांय जमप, चरखो ही निशाणी मदीं आशिल्ल्या तिरंगी राश्ट्रीय बावट्याक नमन करप, उपरांत कवायत, लेझीम, लाठी, सामुदायिक राश्ट्रीय गाणी, मैदानावयले खेळ, अभ्यासवर्ग आदी कार्यावळी करप. ‘वंदेमातरम्’ ह्या राश्ट्रगीतान बसका विसर्जीत जाताली. सेवा दलाचे फांटे अस्तंत महाराष्टांत गांवागांवांनी सुरु जाले. फुडें ‘छोडो भारत’ आंदोलनाक 9 ऑगस्ट 1942 ह्या दिसा सुरवात जाली. सेवा दलाचे बरेचशे वावुरपी भूंयगत चळवळींत देंवले. ताकालागून सरकारान सेवादलाचेर बारीक नदर दवरली. बऱ्याच वावुरप्यांचो छळ केलो. भूंयगत चळवळीन खेड्याखेड्यांनी सेवादलाच्या वावुरप्यांचो संपर्क वाडिल्ल्यान राश्ट्रसेवादलाचें काम महाराष्ट्रांत बरेच कडेन फाकारलें. फुडें सातारा हांगा सेवादल सैनिकांचो व्हड मेळ 1947 त जालो. आझाद हिंद सेनेचो एक व्हड सेनानी कॅ. शाहनवाजखान हो त्या मेळाक मुखेल सोयरो म्हणून हाजीर आसलो. बारा हजार तरणाटे-तरणाट्यो ह्या मेळांत वांटेकार जाल्ल्यो.

राश्ट्रीय काँग्रेसच्या प्रोत्साहनान निर्माण जाल्ले सेवा दल संघटनेचो कारभार काँग्रेसीच्या पुराय कारभार सकयल चलचो अशें काँग्रेस फुडाऱ्यांक दिसप सभावीक जालें. पूण सेवादल आनी काँग्रेस हांच्या अतीन उद्दिश्टांतल्या आनी कार्य पद्दतींतल्या मुळाव्या फराकाक लागून सेवा दलाचो वावर स्वायत्तपणान चलचो अशें निमणें थारलें. पंढरपूरचें विठ्ठालांचें देवूळ दलितांक उक्तें जावचें म्हणून सानेगुरुजीन महाराष्ट्रभर दौरो केलो आनी फुडाराक पंढरपूराक उपासय केलो. ते चळवळीक पूरक कार्यक्रम दिवपाच्या हेतान राश्ट्र सेवा दलाच्या कलापथकान वांटो घेतलो. वसंत बापट, पु. ल. देशपांडे, लीलाधर हेगडे, आवाबेन देशपांडे, सुधा वर्दे आदींनी तातूंत वांटो घेतलो. स्वातंत्र्य मेळ्ळ्याउपरांत राश्ट्र निर्मणीचें व्हड कार्य मुखार आशिल्लें. तरणाट्यांची शक्त त्या कामाखातीर वापरची ह्या उदेशान सेवा दलाचें कार्य सुरु जालें. बऱ्याच खेड्यावाठारांनी शिबिरां घडोवन हाडलीं. रस्ते बांदप, तळ्यांतलो चिखोल उसपप, शेताचे बांध सारके करप, भौशिक संडास निवळ करप, आदी कामां सेवा दलाचे वतीन जालीं.

आचार्य विनोबा भावे हाणें भूदान आंदोलन सुरु केलें. राश्ट्र सेवा दलाचें भूदानपथक एक वर्सभर हें काम करतालें.शाखाकार्य, कलापथक, भूदानपथक आदी विंगड विंगडड कार्यावळींतल्यान सेवा दलाचें काम अखंडपणान फुडें चालू उरलें. फुडें संवसारीक मळार काम करपी समाजवादी तरणाटे संघटनाकडेन तिचे संबंद आयले. इंटरनॅशनल युनियन ऑफ सोशॅलिस्ट यूथ आनी इंटरनॅशनल फाल्कन मूव्हमेंट (चल्या चलयांच्या मनाचेर शांततायेचो संस्कार घडोवपाखातीर अस्तंत युरोपांत काम करपी पालकांची संघटना) हे संघटनेचें वांगड्यांची नोंदणी आनी अंतर्गत वेंचणूको स्विकार केलो. सेवा दलाचें काम 1967 वर्सा सावन उत्तर प्रदेश, बिहार, मध्य प्रदेश, मणिपूर, जम्मू – काश्मीर आदी राज्यांनीय सुरु जालें.

राश्ट्र सेवा दलांत दादलो बायलेच्या सहकार्याचेर पयलींसावन भर दिल्ल्यान बऱ्याच बायलां वावुरप्यांनी दलाच्या वावरांत म्हत्वाचें योगदान दिलें. कुड्डी श्रध्दा निर्मुलनाचें काम करपाखातीर 1980 सावन सेवादल विज्ञानपथक सुरु केलें.तूर्ताक सेवादलाच्यो महाराष्ट्रांत मुंबय, ठाणें, पुणें, नाशिक, जळगांव, अहमदनगर, बीड, सोलापूर, नांदेड, परभणी, कोल्हापूर, सांगली, सिंधुदुर्ग, रत्नागिरी ह्या जिल्ह्यांत वट्ट 123 सायंशाखा आसून 14 सप्तकी शाखा चलतात. मध्य प्रदेशांत रेवा, शहडोल, ह्या जिल्ह्यांनी 13, बिहारांत गया, नवाडा, मोंघीर, पूर्णिया ह्या जिल्ह्यांनी मेळून 11, उत्तर प्रदेशांत आझमगड, आग्रा ह्या जिल्ह्यांनी मेळून 16 शाखो चलतात. सहकार आनी शिक्षण व्यासपिठचेवतीन त्या त्या वाठारांतल्या वावुरप्यांच्या कामाचें संयोजन करतात. गोंयांतूच राश्ट्र सेवा दलाच्यो शाखा कार्यरत आसात.

सेवा दलान शिक्षण, आरोग्य, सहकार आदी मळांचेर निश्ठेन वावुरपी कार्यकर्ते तयार केले. आंतरभारती, साने गुरुजी कथामाला हे चळवळीकय सेवा दलान आदार दिलो. सेवादलाचे वतीन ‘सेवा दलाची घटना’, ‘इतिहास’, ‘सैनिकीगीत’, कै. नरहर कुरुंदकराचें वाटा : तुझ्या माझ्या’, पु. ल. देशपांडे हाचें ‘पुढारी पाहिजे’ हें लोकनाट्य उजवाडायलां.