रोकोको कला

रोकोको कला एक अस्तंती कलासंप्रदाय. अठराव्या शेंकड्याचें सुरवातीक तो फ्रांसांत उदयाक आयलो. ‘रोकोको’ ही संज्ञा ‘Rocaille’ ह्या मूळ फ्रेंच उतरांतल्यान आयिल्ली आसून तिचो अर्थ ‘खंडाकावयलो वा शिंपल्यावयलो अलंकृत आकृतिबंध’ असो जाता. अलंकरणप्रधान अशे बरोक कलाशैलींतल्यान रोकोको शैली विकसीत जाली. बरोक शैलींतली घुस्पागोंदळाची आनी कांय किचकटीची अलंकरणशैली रोकोको कलेंत सोपीं जाली. वास्तुकला, चित्रकला, शिल्पकला ह्या मुखेल मळांचेर रोकोको शैलीचें वेगवेगळें आविश्कार दिश्टी पडटात. तशेच तिच्या अलंकरणप्रधान स्वरुपाक लागून फर्निचर, वस्त्रप्रवारणां, चीनी मातयेचीं आयदनां आनी वस्तू, भांगरा – रुप्याचीं पात्रां आनी वस्ती हांचो अलंकारीक आकृतिबंधांत वा कलाकुसरींत दिश्टी पडटा. वस्तूंच्या भितरल्या भागांचो सजावटीखातीर ह्या शैलीचो चड करून वापर जाला.

रोकोको शैलींतली प्रमाणबध्दताय ही उंचाय वा सडसडीतपण ह्या घटकांचेर आदारीत आशिल्ली. पानां, फुलां, वाली, शंख – शिंपलें, फातर अशा सैमीक आकारांपसून प्रेरणा घेवन प्रवाही वक्राकारयुक्त आकृतिबंध घडोवपाचेर हे शैलींत चड भर दिला. स्वैर आनी समतोल विरयत रचना हें तिचें खाशेलेपण.

फ्रांसांत पंदराव्या लुईचें कारकिर्दींत (1715-1774) हे शैलीक चड चंवर आयलो. फ्रेंच रोकोको शैलीक ताच्या नांवांनय वळखतात. फ्रेंच – रोकोको वास्तुशैलीचीं उदाहरणां म्हणजे शेतीयीच्या ‘पेतीत शातो’ हें हवेलींतलें ‘सायाँ द एम्.ल प्रिन्स’ (1922त पुराय) हें सजयल्लें दालन. झां ओबेअर हो ताचो सजावटकार. तशेंच पॅरिसांतल्या ‘Hotel de Soubise’ ह्या वास्तूचीं अलंकृत सोबीत दालनां (सु. 1735 – 40) – झेरमँ बोफ्रांद हाणें ह्या वास्तूचीं अलंकरण केलें. प्येअर लपोत्र हाणें मालींचें हवेलीचे सजावटींत नव्या अलंकारणात्मक कल्पनांचो वापर केला. तातूंत रोकोको शैलीचीं बिजां सांपडटात. लपोत्रचो वारसो जायत्या सजावटकारांनी आनी वास्तुविशारदांनी फुडें व्हेलो, तातूंत रॉबेअर द कॉत आनी झ्यूस्त – ऑरेल मेसॉन्ये हे मुखेल आशिल्ले. तांणी तयार केल्लें आकृतिबंध पुस्तकरुपान पुस्तकरुपान प्रकाशीत जावन सगळेकडेन प्रसृत जालें आनी तें अठराव्या शेंकड्यांतल्या रोकोको शैलीच्या प्रसाराक पालव दिवपी थरलें. थोड्याच काळांत हो संप्रदाय युरोप खंडांत सगळेकडेन पातळ्ळो. फ्रांसाचें सकयल जर्मनी आनी ऑस्ट्रिया ह्या देशांनी ह्या संप्रदायाचो प्रभाव जाणवता. वास्तुकलेच्या मळार अमीर – उमरावांच्यो हवेल्यो आनी प्रासाद, इगर्ज वास्तू तशेंच अंतर्भाग हातूंत हें शैलीचो आविश्कार दिसता. तातुंतलें अलंकरण हें चड सुबक आनी परिश्कृत आसा.

रोकोको वास्तुशैलीचें सामकें प्रगल्म आनी विकसीत रूप जर्मनींत पळोवपाक मेळटा. म्युनिकांतली आमालेईंबुर्कची नाजूक आनी परिश्कृत रुपांत सजयल्ली वास्तू (1734 – 39) आनी ‘रेसिडेन्स थीएटर’ (1750 – 53) ह्या फ्रांस्वा द क्यूव्हीये ह्या वास्तुकारान उबारिल्ल्यो वास्तू सोबीत आसात. उल्लेख करपासारक्यो जर्मन रोकोको इगर्ज वास्तू अशो आसात. ‘Vierzehnheiligen’ (1743 त सुरवात) ही बव्हेरियांतली इगर्ज हाचो वास्तुकल्प बाल्टासार नॉयमानान केला; तशेंच म्युनिकालागची ‘Wieskirche’ (1745 त सुरवात) ही डोमीनिकसत्सिमरमानान उबारिल्ली इगर्ज. हें इगर्जेची सजावट ताचो भाव योहान बाप्टिस्ट त्सिमरमानान केल्ली. आंत्वान व्हातो (1684 – 1721), फ्रांस्वा बूशे (1703 –70) आनी ताचो शिश्य झां ऑनरे फ्रागॉनार (1732 – 1806) हें रोकोको शैलींतलें फुडारिल्ले फ्रेंच चित्रकार आशिल्लें. व्होतोन रूढ केल्ल्या ‘फेत गलान्त’ (अठराव्या शेंकड्यांतल्या फ्रेंच राजदरबारांतल्या व्यक्तींचो उक्त्या सैमीक वाठारांतलो आनंद मेळावो) ह्या चित्रप्रकारांत रोकोको शैलीचीं बिजां सांपडटात. ताचीं Embarquement Pour Cythere (1917), les plaisirs du Bal (1719) हांचे सारकीं चित्रां हीं ह्या प्रकाराचीं उत्कृश्ट उदाहरणां. फ्रागॉनारचें ब्लाइंड – मॅन्स – बफ (सु. 1775) हें चित्रय हेच परंपरेंतलें मानतात. बूशेचें ट्रायम्फ ऑफ व्हीनस (1740) आनी फ्रागॉनारचें द स्विंग (सु. 1766) हींय ह्या संप्रदायाचीं म्हत्वाचीं चित्रां.

पंदराव्या लुईचें कारकिर्दींतलीं स्वच्छंदी आनी खोशी समाज जिविताचें पडबिंब ह्या चित्रांतल्यान दिसता. हेर रोकोको चित्रकारांत इटलीचो जोव्हान्नी त्येपलो (1696 – 1770) आनी इंग्लंडचो टॉमस गेन्झबरो (1727 – 88) हांचो उल्लेख करूं येता.

पंदराव्या लुईचें कारकिर्दींतलें फ्रांसांतलें रोकोको शैलीचें फर्निचर ओडलायणें तशें विविधतायेन भरिल्लें आसा. ताचें सजावटींत ब्राँझाचो तशेंच लांकडी कुडक्यांच्या जडावकामाचो आनी लाखेच्या रंगकामाचो वैशिश्ट्यपूर्ण वापर केला. इंग्लंडांत टॉमस चिपेंडेलान (1718 – 79) रोकोको शैलीचो उपेग करून फर्निचर तयार केलें. रोकोकोच्या प्रभावांतल्यान घडिल्ली ताची खास शैली ‘चिपेंडेल शैली’ ह्या नांवानूच वळखतात. भांगर आनी रुप्याचीं पात्रां, वस्ती हांचेवयल्या अंलकरणांत रोकोको शैलीचे वेगवेगळें आकृतिबंध पळोवपाक मेळटात. अठराव्या शेंकड्याच्या उत्तरार्धांत नव-अभिजातवादाच्या उदयावांगडाच रोकोको संप्रदायाचो अस्त जालो.