वडापुनव

प्रस्तावना

वडापुनव हिंन्दू समाजांतल्या बायलांचे वर्सूकी व्रत. हिंन्दू समाजांतल्यो सवाशीण बायलो आपल्या घोवाचें आयुश्य वाडचें आनी आपणाक अखंड सवाशीणपण प्राप्त जावचें अशी श्रध्दा मनांत बाळगून जेश्टशुध्द पुनवे दिसा उपास करून भक्तीभावनेन वडाच्या रूखाची पुजा करतात. तशेच गांवच्या चार सवाशिणींक आपोवन तांका हळद कुंकूम लायतात फुलां आनी वायण दितात.ह्या व्रताक वडापुनव वा वडापुनवेचो व्रत अशें म्हणतात.

वड

व्रताची कथा

पुराणकालीन एके कथेचें प्रतीक म्हणून हे व्रत करपाची प्रथा हिंन्दू समाजांत आसा. ती कथा अशी मद्र देशाचो राजा अस्वपती हाका भुरगें नासता. ब्रम्हदेवाची बायल सावित्रीदेविची आराधना करून तांगेर एक कन्या जाता. तिका तो सावित्रीदेवीचो प्रसाद मानून 'सावित्री' अशें नाव दवरता.फुडें ती व्हड जाता तेन्ना राजा तिका न्हवरो सोदता पूण तिका अनुरूप असो भुरगो तांका खंयच मेळना जल्ल्यान तो ही जापसालदारकी धुवेचेरच सोपयता. सावित्री गांव,देश भोंवता तिकाय मनासरको भुरगो सापडना. निमणेकडेन ती तपोवनांनी भोवता.थंय तिका सत्यवान नांवाचो तरनाटो मेळटा.तो तरनाटो तिका आपली कर्मकाणी सांगून लग्नाक न्हयकार दिता. सत्यवान हो थाल्व देशाचो राजा घुमत्सेन हांचो पूत. तांच्या राज्याचेर शत्रुन घुरी घालून तांचे राज्य बळकायिल्लें आनी राजाक हद्दपार केल्लो.राजा धुमत्सेन खूब म्हतारो जाल्लो. ताका दोळ्यांनी दिश्टी पडनाशिल्लें देखून तो आपले बायलेक आनी पुताक घेवन रावतालो. सत्यवान तांची सेवा करतालो. सत्यवानाची ही सगळी परिस्तिथी आयकून आनी फुडाराक आपली जीण काबाडकश्टी जातली हें कळून लेगीत ती ताचेकडेन लग्न जावपाक तयार जातां. खोशी जावन ती परतता तेन्ना घराकडेन तिचो बापूय आनी नारदमुनी गजाली करत बशिल्ले आसतात. धुवेचें खोशी मुखामळ पळोवन बापूय तिचे कडेन वासपूस घेता. ती बापायक सत्यवानाची निवड करता. पूण हें आयकून नारदमुनी तोंड वाकडें करता आनी तिका तिचो निर्णय बदलूंक सांगता. कारण सत्यवान अल्पयुशी आसता बरोबर एक वर्सान ताका मरण येवपाचें आसता. पूण सवित्री आपलो निर्णय बदलूंक मान्य जायना. आपणे त्या भुरग्याक मनांत भरला आतां आपलें पतिव्रतपण लावन सत्यवानाचें आयुश्य वाडयतली असो ती निर्धार करता. फुडें तांचें लग्न जाता बरोबर एक वर्सान नारदमुनीन सांगिल्ले प्रमाण सत्यवान सदांभशेन रानांत लाकडां हाडूंक गेल्लेकडेन खासवीस जावन जमनीर कोसळटा. त्या दिसा ताका मरण येवपाचें आसा म्हणपाचें खबर आशिल्ल्यान सावित्री ताच्या बरोबर रानांत गेल्ली आसता. ताची तकली आपले मांडयेर घेवन ती थंयच एका वडा मुळांत बसता. तितल्यान कोणतरी सत्यवानाची प्राण ज्योत घेवन वता. सत्यवानाचें आयुश्य सोंपिल्ल्यान ताचो प्राण सोडून आनीक कितेंय माग म्हणून यमान सांगतकच ती आपल्या मावाक नदर दी म्हणून मागता. मावचें गेल्लें राज्य परत दी म्हणून मागता. पूण स्वताखातीर ती कांयच मागना तें पळोवन यम देव तिचेर खूश जावन स्वताखातीर कितेंय माग म्हणून सांगता. तेन्ना ती आपल्याक फक्त तुजो आशिर्वाद दी म्हणून मागता. यमदेव भावनावश जावन तिका पुत्रवतीभव असो आशिर्वाद दिता पूण घोवच ना थंय पूत खंयचो अशें सांगून सावित्री ताका पेजांत घातलो. हे भशेन आपलो आशिर्वाद खरो करपाखतीर यमाक सत्यवानाचो प्राण परतो दिवचो पडटा. वडानमुळांत ही कथा घडिल्ल्यान वडाची पुजा करपाची प्रथा आसा. वडासारकिल्ल्या व्हड आकाराचो रूख पर्यावरणाचे नदरेन खूब म्हत्वाचो. अश्या रूखाची आनी संस्क्रुतायेंतल्यान विज्ञान सादपाची कळाशी हे कथेफाटल्यान आसूं येता.

वडापुनवेचें वायण

नवीच लग्न जाल्ली व्हकल वडापुनवेचो व्रत करपाक सुरवात करता. हो व्रत दर एक बायल जेश्ट शुद्ध पुनवेदिसा करतात. उपास करून व्रतस्थ रावता आनी वडाची वा वड लागीं नासत जाल्यार ताळी हाडून ना जाल्यार वण्टीचेर वा कागदाचेर गंधान वड काडून ताची भक्तीभावान पुजा करता. उपरांत णव सवाशिणींक आपल्या घरा आपोवन तांका हळद-कुंकूम आनी फुलां दिवन 'दान' म्हणून एक एक वायण दितात. हें वायण म्हळ्यार वडाचीं पानां हाडटात शिंगराणी तोपून णव दोणे करतात. तातूंत तरेतरेचीं फळफळावळ घालतात आनी वायण म्हणून तो दोणो दर एके सवाशिणीक दितात. दोणो दितना बायल मनीस आपलो पदर त्या दोण्याचेर धरता कारण दान दितना तें धापून दिवचें अशी भावना आसा.

वायणाचे अलंकार

व्रत करपी बायलमनीस पयल्या वर्सा ह्या वायणाच्या दोण्याबरोबर सवाशिणींक सौभाग्या अलंकार दिता. हे अलंकार अशे आसतात

• नाल्ल ( भांगराचो मणी आनी काळ्यो पिड्डूको गुथिल्लो दोरो ह्या नाल्लाक बांदतात)
• आंबो घोट वा आंब्याची शीर
• काप्या पणसाची शीर
• काजूगर वा म्होवलो
• काजू मुट्ट्या फोड
• पेराचो कुडको
• भिरण
• जांभळ
• काण्णां
• चुन्नां

दर एके सवाशीणीक एक खण वा पोलक्याक कुडको,एक दांतोणी, चार कवचेचीं काकणां,एक पिंजरिचो ल्हानसो करंड, दोन चिम्ट्यो साकर जायत येदी वाटी, पांयाच्या बोटाक घालपाक वेड्या जोड, खवचीं पानां, विडो, एक चिमटेयेदे लवंग, मिरयायेदो गुळो, भांगराचो मणी( एके अनशी दोरयेचेर मणी आनी पांच काळ्यो पिड्डूको गुथप),नाकाची काडी. हे भशेन आपल्याक शक्य जातात तितलीं फळां आनी सौभाग्याचे अलंकार घालून णव सवाशीणीक ते दोणे दिवप. आदल्या दिसा वाटाणे चणे भिजत घालून ते फुलयल्ले चणे तातूंत कातले कुडके घालून बायलांक दोणे दितकच ह्या चण्यांनी तांची होटी भरतात. हे भशेन हे पयल्या वर्सा व्रत करतात. दुस-या वर्साच्यान पुजा उपास बी आदल्या वर्सा भशेन करतात पूण वायण म्हणून दितात तें फक्त नाल्ल आनी फळांनी भरिल्लो दोणो,तशेच चण्यानी होटी भरतात.ह हे व्रत एकदां धरले म्हणटकच ते बायलो जल्मभर करतात. इतलेंच न्हय तर विधवा बायलांक पुजा करप वायण दिवप जरी शक्य नासलें तरी तीं उपास करून व्रतस्थ रावतात.