वरी

वरी : (मराठी: वरी; हिंदी: चेना, बरी; कन्नड: बरगू; गुजराती: चेनो; संस्कृत: वरक; इंग्लीश :कॅामन मिलेट, प्रोसो मिलेट, हॅाग मिलेट; लॅटीन: पॅनिकम मिलिएशियम; कूळ: ग्रॅमिनी) ही वनस्पत सुमार ०.९ ते १ मी. उंच वाडटा. तिचीं पानां १५ - ३० सेंमी. लांब आनी ६ - २० मिमी. रूंद आसतात. सप्टेंबरांत खोडाच्या तोंकार खूब खांद्यांचो फुलारो येता. परीमंजरी सुमार ४५ सेंमी. लांब, दाट आसून, कणिशकां खांदयेच्या तोंकार ४ - ५ मिमी. लांब, एकोडीं वा जोडयेन येतात. तांचो रंग पाचवो वा तपकिरो पाचवो आसता. फळाची कल्लां तपकिरी हळडुवीं आसतात. दाणे सडल्या उपरांत भितर धव्या तांदळा भाषेन आसतात. तांकां 'वरयांचे तांदूळ' वा 'भगर' म्हण्टात. उश्ण आनी उपोश्ण कटिबंधांतल्या देशांत ह्या तृणधान्याची लागवड जाता. हें मुळचें मध्य वा उदेंत आशियांतलें आसुयें. भारताशिवाय हें मंगोलिया, मांचुरिया, जपान, दक्षिण आनी मध्य रशिया, मध्य युरोप, अमेरिका, इराण, इराक, सिरिया, अरबस्तान ह्या प्रदेशांत ताची लागवड करतात. भारतांत दोंगरा वाठारांनी हें पीक घेतात. हें पीक तमिळनाडू, कर्वनाटक, आंध्र प्रदेश आनी महाराष्ट्र, बिहार, पंजाब, उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेशांत ह्या पिकाची मातशी चड प्रमाणांत लागवड जाता.

प्रकार

: वनस्पतीचो रंग तिचे वयले केसाळ आवरण आनी दाण्यांचो रंग हे बाबतींत ह्या पिकांत वेगळेपण दिसता. ताका लागून ह्या पिकाचे खूब प्रकार आसात. तमिळनाडूंत पी.व्ही. १४ आनी पी.व्ही. २६ आनी महाराष्ट्रांत वरी १० ह्यो सुदारीत जाती लागवडींत आसात.

ह्या पिकाक दमट उबदार हवामान आनी उदकाची गरज कमी लागता. सादारणपणान हें पीक हलक्या प्रकारच्या जमनींत घेतात. पठारी प्रदेशांत हें पीक बरें येता. हिमालयांत २,७०० मी. उंचायेच्या प्रदेशांत हें पीक वाडटा. तमिळनाडू, गुजरात ह्या भागांनी बांयच्या उदकान शिंपून हें पीक घेतात. हेर कडेन हें पीक पावसांत घेतात

लागवड

: जमनीची पुराय नांगरण (मशागत) नासण्याच्या पिकाप्रमाण करतात. पेरणी जुलय म्हयन्यांत बीं शिंपडून वा मेरांमदीं २२ - २५ सेंमी. अंतर दवरून करतात.

नासण्यांभशेन ह्या रोपाचें स्थलांतर करून लागवड करतात. फोकून वा पाभरीन ओंपणेखातीर हेक्टराक ८ ते १० किग्रॅ. बी लागता. स्थलांतर पध्दतींत ३ ते ४ किग्रॅ. लागता. बिंयांसावन तयार जाल्लीं रोपां हेक्टर क्षेत्राखातीर पुरो जातात. ह्या पिकाक खताची गरज नासता. बागायती पिकाखातीर हेक्टराक ५ - ८ टन शेणखत वा कंपोस्ट नांगराच्या वेळार जमनींत मिस्तूराद करतात. पेरपाच्या वेळार २५ किग्रॅ. नायट्रोजन आनी २० किग्रॅ. फॅास्फोरिक अम्ल वयर खताच्या रुपान दितात. बागायती पिकाक दोनदां उदक लायतात. पेरणीसावन ९० - १०० दिसांनी पीक तयार जाता. पीक तयार जाले उपरांत काडलें ना जाल्यार दाणे शेतांत पडटात. तें रोंप जमनीसकट कापून बैलांच्या पांयांखाला घालून माडोवन मेळटात.

उत्पन्न

कड्डें वाहू पिकाचे हेक्टराक ४०० ते ६०० किग्रॅ. आनी बागायती पिकाचे १,१२५ ते १,७०० किग्रॅ. दाण्यांचें उत्पन्न मेळटा. पेंडयांचें हेक्टरी उत्पादन दाण्यांइतलें थोडें चड आसता (१,००० ते २,५०० किग्रॅ.).

वऱ्याचे तादूळ पौश्टीक आसून ताचें शीत करतात आनी पिठाच्यो भाकऱ्यो करतात. वरी भाजून ल्हायो करतात. तण जनावरांक खावपाक घालतात. परदेशांत दुकराच्या खाणाखातीर वरीचो उपेग करतात. ही वनस्पत वखदी आसा.

रासायनिक संघटन

: वरीच्या दाण्यांनी जलांश ११.९०%, प्रथिना १२.५%, वसा १.१%, कार्बोहायड्रेटां ६८.९%, तंतू २.२% आनी क्षार ३.४% आसतात.

रोग आनी उपाय

: ह्या पिकाक रोग वा किडीचो त्रास ना. केन्ना केन्नाय हाका काणी रोग जावंक शकता. गंधक बूं पेरल्यार या रोगाक आळो बसता.

==संदर्भ==