वैशाली

देवनागरी

वैशाली एक पुर्विल्लें भारतीय नगर आनी गणराज्य. आयच्या विहारांतल्या मुझफरपूर म्हालांत आसपी हाजीपूर परगण्यांतलें बसाढ नांवाचें गांव. हाकाच पुर्विल्लें वैशआलीचें स्थान मानप जाता.तशेंच चंपारण्य,मुझफरपूर,दरभंगा ह्या वाठारांचो बरोचसो भाग ह्या नगराच्या पुर्विल्ल्या विस्तारांत आस्पाविल्लो आशिल्लो. हाची शीम निश्र्चीतपणान जरी सांगूंक येना आसली, तरी अस्तमतेक गंडक,उदेंतेक पुर्विल्लें गंडक,दक्षिणेक गंगा आनी उत्तरेक हिमालय पर्वत ह्या भूंयेच्या भागार वैशालीचें साम्राज्य आसलें.^[1]

इतिहास

वैशालीचें सगळ्यांत पयलें वर्णन वाल्मीकिरामायणांत मेळटा. थंय वैशाली नगर गंगेचे उत्तर देगेक तेंकलां म्हणपाचें कळटा. अवदान कल्पकता ह्या ग्रंथांतल्या वर्णनाप्रमाण वैशाली फल्गुमती न्हंयेच्या देगेचेर वशिल्ली.^[2]

वाल्मीकीरामायणांत ह्या नगराचे निर्मितीविशीं एक कथा सांगल्या ती अशी - अलंबुषा नांवाची एक अप्सरा आशिल्ली.तिका इक्ष्वाकू वंशांतल्या त्याच नांवाच्या राजाकडल्यान एक चलो जालो.ताचें नांव विशाल.^[3] ताणें हें नगर वसयल्ल्यान नगराचें नांव वैशाली पडलें. मनुचो पूत नाभानेदिष्टि हो वैशालीचो पयलो राजा आनी सुमती हो निमणो राजा.ताच्या फुडल्या वैशालीच्या राजांची वंशावळ मेळना. तशेंच राम जेन्ना सिता स्वयंवरा खातीर मिथिलेक वतालो तेन्ना ताका वाटेंत वैशाली नगर लागिल्लें.

वैशालीचो इतिहास बुध्दकाळासावन मेळटा. त्या काळांतल्या स नगरांत वैशआलीचो पयलो मान आसलो.तेन्ना थंय लिच्क्षवी वंशांचें राज्य आशिल्लें आनी वैशालींतल्या लोकसंख्येचो आंकडो व्हडलो आशिल्लो. व्हडलीं व्हडलीं सोबीत देवळां,राजवाडे,बागो,उद्यानां,तळीं,हीं ह्या नगराचीं भूशणां आसात.मार्टीन आनी कनिंगहॅम हांणी बसाढ हांगा सांपडिल्ल्या ध्वंसावशेशांवयल्यान वैशालीची त्या काळची मांडणी कशी आशिल्ली हाचें शवब्दचित्र उबें केलां. राजा विशाल हाचो प्रासाद दक्षिण दिका सोडून तीनूय वटांनी उदकान रेवाडिल्लो आसा. पावसाळ्यांत आनी शियाळ्यांत राजा लागशिल्ल्या एका किल्ल्यांत वचून रावतालो.हो किल्लो आयच्या बसाढ गांवालागीं आसून तो उत्तरेक ७५७ फूट,दक्षिणेक ७८० फूट,उदेंतेक १६५५ फूट आनी अस्तंतेक १६५० असो ताचो व्हडलो आंवाठ आसा.किल्ल्या भोंतणचीं फोणकुलां १५ फूट खोल आणि १२५ फूट रूंद आशिल्लीं.ब्लाश हांगा एक गणपतीची मूर्तय सांपडल्या.^[4]

वैशाली भोंवतणीं सुमार बावन्न तळीं आसात, अशी एक दंतकथा आसा.दुसरे एके दंतकथेवयल्यान पुराणांतल्या बलीराजाक वामनान पाताळांत धाडिल्ल्याची घडणूक वैशालीलागींच घडिल्ल्याचें सांगलां. बली हो बसाढ हांगा रावतालो हें दंतकथेवयल्यान कळटा.^[5]

राजवटी

गौतम बुध्दाच्या काळांत इशान्य भारतांतलें एक गणराज्य म्हण वैशालीची सगळ्याक नामना आशिल्ली.त्या काळांत ज्यो ज्यो नामनेच्यो राजवटी उदेल्यो मवा जे जे म्हत्वाचे राश्ट्रीय प्रसंग घडले,त्या सगळ्यांचो ह्या ना त्या कारणांतल्यान वैशालीकडेन संबंद येता.वैशाली नगरांत एक व्हडलें सभाघर आशिल्लें. तंय लिच्छवांचो सभा जाताल्यो आनी थंयूच ते सगळे एकमतान निर्णय घेताले.https://en.wikipedia.org/wiki/Vaishali

भगवान बुध्दाक वैशाली नगराची चड ओड आसली. थंयच्या आम्रवनांत आनी नगराभायल्या महावनांत ताचे परत परत मुक्काम आसताले.ताणें आपली संस्मरणीय धर्मप्रवचनां चडशीं वैशालीच्या वाठारांत केल्लीं. वैशालीची नगर वधू आम्रपाली ही तर बुध्दाच्या पयल्या चदर्शनान गुल्ल जावन, सर्वसंगपरीत्याग करून भिक्षूण जाल्ली.^[6]

भगवान महाविराची आवय त्रिशला ही वैशालीच्याच राजघराणांतल्या केतक नांवाच्या वराजाची भयण आशिल्ली. वैशालीच्या कुंडग्राम नांवाच्या उपनगरांत महावीर जल्माक आयलो.अभयदेवसुरीन भवानीसूत्र ह्या ग्रंथांचेर बरयल्ले टीकेंत वैशालीचे पूत ह्या अर्थान महावीराक वैशआलिक आनी ताचे आवयक वैशालीसूता अशा अर्थआन विशाल अशें म्हळां.महावीराचें भुरगेपणूय वैशालींतूच गेलें आनी जिनदीक्षे उपरांतचे बारा पावसाळें ताणें हांगाच काडले.महावीराचो वैशालीनगराकडे असो घट संबंद आशिल्ल्याकारणान जैन लोकांच्या मताप्रमाण वैशाली नगर हें तीर्थरूप थरलां.

युआन च्वांग हाच्या वर्णनावयल्यान कळटा तें अशें : वैशालींत,बुध्दाचे मुखेल शिश्य आनंद आनी वसारीपूत मोग्गलायन हांचे यादीखातीर स्तूप बांदले.एका व्हडल्या तळ्याचे देगेर ५० फूट ऊंच असो एक खांबो आसून, ताचेर एक शींवाची मूर्ती आसली.ह्या गौतम बुध्दाच्या महापरिनिर्वाणा उपरांत सुमार ११० वर्सांनी वैशालींत एक बौध्द धर्मपरिशद भरली तातूंत सुमार सातशें बौध्द भिक्षूंनी वांटो घेतिल्लो. वैशालीच्या लिच्छवी गणांनीय बुध्दाच्या अवशेशाचेर वैशआलीक एक स्तूप उबारिल्लो तो ७ व्या शेंकड्यांत अस्तित्वांत आशिल्लो.पूण फुडें मात तो केन्नातरी भूयेंच्या पोटांत गडप जालो.

Polleiat

Vaishali

संदर्भ

↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Vaishali
↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Vaishali_(ancient_city)
↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Vaishali_district
↑ https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%88%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%80_%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE
↑ कोंकणी विश्वकोश, सं. तानाजी हळर्णकार, गोंय विद्यापीठ, ताळगांव
↑ https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%88%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%80_%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE

[1] ttps://en.wikipedia.org/wiki/Vaishali

[2] ttps://en.wikipedia.org/wiki/Vaishali_(ancient_city)

[3] ttps://en.wikipedia.org/wiki/Vaishali_district

[4] ttps://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%88%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%80_%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE

[5] कोंकणी विश्वकोश, सं. तानाजी हळर्णकार, गोंय विद्यापीठ, ताळगांव

[6] ttps://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%88%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%80_%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]