व्हिल्हेल्म राँटगॅन
व्हिल्हेल्म राँटगॅन वो व्हिल्हेल्म कोनराट राँटगॅन (जल्म - 27 मार्च 1845, लेनेप, प्रशिया; मरण - 19 फेब्रुवारी 1923, म्युनिक) जर्मन भौतिकीविज्ञनी. क्ष-किरणांच्या सोदाक सागून ताका 1901 वर्सा भौतिकीचो पयलो नोबॅल पुरस्कार मेळ्ळो. ह्या सोदाक लागून आधुनिक भौतिकीचें युग सुरु जालें आनी वैंजकी शास्त्रांत व्हड क्रांती घडून आयली.
राँटगॅन हाणें झुरिकच्या पॉलिटेक्निकांत यांत्रिक अभियांत्रिकीचें शिक्षण घेलतें. आर्. जे. ई. क्लॉसियस हांचीं व्याख्यानां आयकलीं. तशेंच ए. ए. कुट हाचे प्रयोगशाळेंत काम केलें. 1869 वर्सा ताणें झुरिक विद्यापिठाची पीएच्. डी. पदवी मेळयली आनी उपरांत, पयली वुर्ट्सबर्गाक आनी फुडें र्स्ट्रसबर्गाक कुंट हाचो साहाय्यक म्हणून काम केलें (1869-74).
1874 वर्सा र्स्ट्रसबर्ग विद्यापिठांत अध्यापक म्हणून अर्हता मेळटकच ताणें होअनहायम (1875), परतून र्स्ट्रसबर्ग (1873- 79), गीसेन (1879-88) आनी वुर्ट्सबर्ग (1888-1900) शारांनी अध्यापन किलें. 1900 वर्सा म्युनिक वद्यापिठांत भौतिकीच्या अध्यासनाचेर ताची नेमणूक जाली आनी निमाणे मेरेन ताणें थंयच अध्यापन आनी संशोधन केलें. 1870 वर्सा राँटगॅनाचें पयलें संशोधन कार्य उजवाडा आयलें. तें वायूंच्या विशिश्ट उश्णतायांसंबंदीं आशिल्लें.
उपरांत ताणें स्फटिकांची ऊश्मीय संवाहकताय, क्वॉर्ट्झाचे विद्युत आनी हेर गुणर्धम, वेगवेगळ्या द्रायूंच्या म्हळ्यार द्रव आनी वायू हांच्या प्रणमनांकांचेर दाबाचो जावपी परिणान, विद्यूत चुंबकीय प्रभावाक लागून ध्रुवित प्रकाशाच्या प्रतलांत जावपी बदल, दाबविद्युत् ह्या प्रस्नाविशीं ताणें संशोधन केलें. पूण क्ष-किरणांच्या सोदाक लागुनूच ताका चड नामना मेळ्ळी.
1895 वर्सा तो कंवचेचे नळयेंतल्यान व्हावपी विद्यूत् प्रवाहाकडेन संबंदीत आशिल्ल्या आविश्काराविशीं संशोधन करतालो. तेन्ना ही नळी कार्यन्वित आसतना लागसर दवरिल्ल्या आनी एक वटेन बेरियम प्लेटिनोसायनायड लायिल्ल्या कागदी पट्टेसावन प्रकाश उत्सर्जीत जाता अशें ताका होलमलें. हांचे स्पश्टीकरण दिवपाखातीर ऋण किरण (इलॅक्ट्रॉन ) नळयेचेर आदळ्ळे तेन्ना खंयचें तरी अज्ञात प्रारण (तरंगरुपी ऊर्जा) तयार जावन ते कुडींतल्यान वचून त्या रसायनाचेर आपटलें आनी ताका लागून अनुस्फुरण निर्माण जालें अशो राँटगॅन हाणें सिध्दांत मांडलो. उपरांत केल्ल्या प्रयोगांवयल्यान कागद, लांकूड आनी अँल्युमिनियम हीं ह्या किरणांक पारदर्शक आसून विंगड विंगड जाडायांच्यो वस्तू ह्या किरणांक मार्गांत स्वतंची पारदर्शकताय वेगवेगळी आशिल्ल्याचें ताका दिसलें. ह्या किरणांच्या मार्गांत स्वताचे बायलेचो हात दवरुन छायाटित्रण कंवचेच पट्टेचेर नोंद करताकच तातूंत किरणांक अपारदर्शक आशिल्लीं हाडां आनी बोंटांतली मुदी हांच्यो गोड सावाळ्यो आनी तांचेभोंवतणीं किरणांक चड पारगम्य आशिल्ल्या मांसाची हयन्हयशी सावळी ताका दिसली. ह्या किरण प्रकाशाचें परावर्तन वा प्रणमन हे सारके गुणधर्म लक्षणीय रुपांत दिसनाशिल्ल्यान ताणें हे किरण प्रकाशाकडेन संबंदीत नात असो चुकीचो निश्कर्श काडलो. ह्या किरणांच्या अनिश्र्चीत स्वरुपाक लागून राँटगॅन हाणें त्या किरणांक क्ष-किरण (x-rays) अशें नांव दिलें. पूण तांकां राँटगॅन किरण ह्या नांवानूय वळखतात. उपरांत माक्स फोन लौए आनी ताचो शिश्य हांणी ह्या किरणांचें स्वरुप प्रकाशाभशेनूच विद्युत् चुंबकीय आसून तांच्या कंपनांची उच्च कंप्रताय होच तांच्यांतलो फरक आसा अशें दाखयलें.
राँटगॅनाक नोबॅल इनामाभायर लंडनचे रॉयल सोसायटीचें रम्फर्ड पदक (1896), कोलंबिया विद्यापिठाचें बर्नार्ड पदक (1900) आनी हेर भोवमान आनी मानादीक पदव्यो मेळ्ळ्यात. राँटगॅन एक बरो गिर्यारोहकूय आशिल्लो.
संदर्भ
[बदल]